Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
Zeszyty
Naukowe nr
715
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
2006
Szczepan Ciuła
Studium Doktoranckie Wydziału Zarządzania
Etyczne aspekty zarządzania
w administracji publicznej
1. Wprowadzenie
Człowiek jako istota rozumna jest autorem podejmowanych przez siebie
decyzji, które są albo dobre, albo złe. Każda decyzja wiąże się z wyborem, nawet
uchylenie się od podjęcia decyzji jest także świadomym wyborem, każde działanie
jest związane z podejmowaniem decyzji a więc związane z moralnością, od której
uciec nie można. Działanie człowieka: teoretyczne, poetyczne i praktyczne, pod-
lega sądom etycznym. Zagadnienia etyki nie da się zawęzić tylko i wyłącznie do
określonej sfery działalności ludzkiej. Dylematy moralne pojawiają się codziennie,
np. w relacjach dziecko–rodzic, uczeń–nauczyciel, pracownik–pracodawca, urzęd-
nik–obywatel.
Moralność każdego człowieka przejawia się na gruncie działalności ludzkiej,
niezależnie od jego poglądów, światopoglądu, ideologii. Właśnie takiej moralności
dotyczy etyka klasyczna, która stanowi podstawę zasad etyki w zarządzaniu. Mana-
gerowie, pracownicy, związkowcy, urzędnicy państwowi samorządowi są odpowie-
dzialni za prawidłowe współdziałanie państwa i gospodarki. Sokrates jako pierw-
szy dostrzegł, że etyka rodzi się z ludzkich konfliktów, w związku z czym o etyce
można mówić wtedy, kiedy mamy do czynienia z działaniem, które odnosi się do
drugiego człowieka lub odnoszą się do niego skutki tego działania.
Niniejsza praca stanowi jedynie próbę rozważania roli etyki w zarządzaniu jed-
nostką administracji publicznej poprzez jej zdefiniowanie. Jednocześnie w pracy
wskazuję na rolę etyki w działalności publicznej.
ZN_715.indb 131
1/30/08 1:09:05 PM
132
Szczepan Ciuła
2. Etyczne aspekty zarządzania jednostką administracji
publicznej
Etyka definiowana jest jako nauka o moralności. Jest dyscypliną teore-
tyczną jednego z działów filozofii, a dokładniej filozofii praktycznej, czyli nie
tylko i wyłącznie dla sfery ducha i namysłu, ale przede wszystkim sfery prak-
tycznego stosowania w działaniu. Podstawową zasadą każdego systemu etycznego
jest zasada synderazy
„
Dobro czyń, unikaj zła
”.
Etyka pojawiła się w interesie
ludzi i ukazuje postawy i zachowania w stosunku do partnerów współżycia spo-
łecznego gospodarczego, publicznego itp.
Zarządzanie jednostką administracji publicznej nieodzownie wiąże się z etyką
obywatelską. B. Kurdycka [1998, s. 26–27] podaje, że przez etykę obywatelską
rozumieć można: prawa, obowiązki i wartości wynikające z etyki normatywnej
– wyznaczające pożądane zachowania jednostek w społeczeństwie obywatelskim,
natomiast etykę w życiu publicznym należy zdefiniować bardziej wąsko jako:
prawa, obowiązki i wartości określające pożądane zachowania osób pełniących
funkcje publiczne w tym administracyjne. Obraz etyczny funkcjonariuszy pub-
licznych jest pochodną obrazu etycznego społeczeństwa. Tak jak postępowanie
i zachowanie obywateli kształtuje obraz etyczny wspólnoty samorządowej (gminy,
osiedla, sołectwa), tak postępowanie i zachowanie urzędników kształtuje obraz
etyczny aparatu samorządowego. Aparat samorządowy nie stanowi tylko i wyłącz-
nie bezdusznej struktury organizacyjnej i proceduralnych powiązań między nimi,
lecz jest żywą tkanką złożoną z ludzi z ich słabościami i ułomnościami.
Podstawową zasadą etyki zarządzania jest zwykła codzienna przyzwoitość.
Polega ona na bezstronności i uczciwości oraz na powstrzymaniu się od używania
przymusu, siły i przemocy psychicznej lub fizycznej. W pojęciu przyzwoitości
mieszczą się także: odwaga odpowiedzialność i wierność zasadom. Odnoszą się
one do sposobów dążenia do realizacji innych wartości bardziej fundamentalnych.
Odwaga w działaniu i podejmowaniu decyzji ma głównie charakter moralny i naj-
częściej przejawia się w wierności fundamentalnym zasadom sprawiedliwości,
uczciwości i bezstronności. Podobnie jest z odpowiedzialnością. Odpowiedzialna
jednostka administracji publicznej to taka, która bierze pod uwagę konsekwencję
swych działań, decyzji i zawsze jest gotowa za nie rzetelnie odpowiadać.
Wierność zasadom wiąże się również ze sposobami realizacji innych celów.
Organy wykonawcze ujawniają wierność zasadom wtedy, gdy przejawiane warto-
ści nie przeczą sobie i kiedy ich działania odzwierciedlają promowane wartości.
Odwzajemnienie przysługi, mile widziane w etyce obywatelskiej, w etyce
funkcjonariusza publicznego (m.in. osoba będąca pracownikiem administracji
rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że
pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym jest
ZN_715.indb 132
1/30/08 1:09:06 PM
Etyczne aspekty zarządzania w administracji publicznej
133
uprawniona do wydawania decyzji administracyjnych) może oznaczać łapowni-
ctwo bierne, czyli czyn związany ze sprawowaniem funkcji publicznej polegający
na przyjmowaniu korzyści majątkowych lub osobistych, żądaniu takich korzyści,
uzależnieniu wykonania czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej
– art. 228 Kodeksu karnego. Preferencje dla dobrych przyjaciół i rodziny w etyce
życia publicznego oznaczają nepotyzm (nadużycie zajmowanego stanowiska
przez faworyzowanie oparte na pokrewieństwie, protegowanie krewnych przy
obsadzaniu godności i wysokich stanowisk) lub naruszenie zasady bezstronnego
działania.
W codziennych stosunkach społecznych nie występuje tyle zakazów postępo-
wania, ograniczeń i obowiązków. Szczególne wymogi wobec urzędników i polity-
ków związane są, jak wcześniej wspomniano, z ich charakterem wykonywanych
zadań i obowiązków w danym środowisku. Obowiązek składania oświadczeń
majątkowych lub też prowadzenia rejestru korzyści stanowi dla przeciętnego oby-
watela ograniczenie konstytucyjnego prawa do prywatności i wolności. Podobnie
swobody prowadzenia działalności gospodarczej, która jest ograniczona dla
urzędników poprzez zakaz prowadzenia jakiejkolwiek działalności gospodarczej
na terenie właściwości urzędu, która mogłaby wywołać podejrzenie o stronni-
czość lub interesowność. Etyka obywatelska i etyka w życiu publicznym korelują
się wzajemnie jednak mają inną genezę i cele. Źródłem etyki w życiu publicznym
są oficjalne stosunki pomiędzy: politykami, urzędnikami, politykami i urzędni-
kami oraz funkcjonariuszami publicznymi i obywatelami. Fundamentem etyki
jest prawo naturalne i stanowione. W demokratycznym państwie prawa dąży się
do tego, aby normy prawne odpowiadały standardom etycznym. Reguły etyczne,
które nie zostaną usankcjonowane jako normy prawne, pozostają w sferze
intuicyjnego rozumienia każdej indywidualnej jednostki ludzkiej. Etyka życia
publicznego wymaga skutecznych i praktycznych instytucji prawno-organizacyj-
nych i proceduralnych, wpływających na rozwój etycznego zarządzania sprawami
publicznymi.
3. Czynniki wpływające na poziom etyczny instytucji
publicznej
Czynniki bezpośrednio i pośrednio wpływające na poziom etyczny insty-
tucji można podzielić na dwie kategorie (rys. 1): zewnętrzne, tj. system gospo-
darczy, polityka, prawo, etyka społeczeństwa oraz wewnętrzne: misja, polityka
wewnętrzna, kultura organizacyjna, moralność urzędników.
ZN_715.indb 133
1/30/08 1:09:06 PM
134
Szczepan Ciuła
System
gospodarczy
Misja
Polityka
Instytucja
publiczna
(urząd)
Polityka
zewnętrzna
Prawo
Kultura
organizacyjna
Etyka
społeczeństwa
Moralność
urzędników
Rys. 1. Czynniki wpływające na poziom etyczny instytucji publicznej
Źródło: [
Etyczne aspekty
…, 2004, s. 37].
W zarządzaniu jednostką administracji publicznej mamy do czynienia z tzw.
harmonizacją interesów różnych grup społecznych w dystrybucji cennych korzy-
ści i obciążeń przykrymi kosztami, np. fiskalnymi. Z tych powodów realizacja
powyższego celu jest bardzo złożona. Wynika to przede wszystkim z podejmo-
wania przez urzędy działań, takich jak: podział środków finansowych pochodzą-
cych np. z podatków i opłat lokalnych (podejmowany na podstawie decyzji co do
spożytkowania publicznych środków), wydawanie pozwoleń, zezwoleń, koncesji
oraz różnego rodzaju dodatkowych obciążeń są niezwykle trudne w odbiorze
społecznym. Wymienione działania mogą zostać ocenione w swej istocie uzna-
niowo, w konsekwencji w nomenklaturze etyki z jakąś dozą braku poszanowania
sprawiedliwości, czyli niesprawiedliwością. W tym miejscu należy podkreślić
również znaczenie sytuacji gospodarczej kraju, która wpływa na dochody jedno-
stek publicznych. Im mniej dóbr do dystrybucji, a więcej obciążeń do egzekucji,
tym bardziej instytucje publiczne narażone na niewłaściwe działanie. Większy
wzrost gospodarczy pociąga za sobą większe wpływy do budżetu, które łatwiej
podzielić, zaspokajając wiele potrzeb społeczności. W takim wypadku instytucje
samorządowe działają w sytuacji bardziej komfortowej poprzez większą swobodę
podejmowania decyzji, co prowadzi do eliminowania uznaniowości, a zatem bar-
dziej etyczne wykonywanie obowiązków.
Kolejnym istotnym czynnikiem wpływającym na poziom etyczny instytucji
publicznych jest prawo. Rozważania zachodzących relacji między etyką i prawem
należy odnieść do tej grupy norm prawnych, które podlegają moralnej ocenie.
Prawo stanowione nie może regulować każdej sfery życia człowieka, ponieważ
doprowadziłoby to zbyt mocnego ograniczenia wolności i swobód obywatelskich.
ZN_715.indb 134
1/30/08 1:09:06 PM
Etyczne aspekty zarządzania w administracji publicznej
135
Etyka i prawo zakresowo nie nakładają się całkowicie na siebie, jak również
nie są całkowicie od siebie oddzielone. Prawo powinno być wiarygodnym instru-
mentem regulowania stosunków społecznych, sumiennie przestrzegane, powinno
być powiązane z ustaleniami antropologicznymi i aksjologicznymi [Kluska 1997,
s. 81]
.
Prawo wyznacza obszar ścisłego dopuszczalnego działania mieszkańcom,
urzędom, a przede wszystkim urzędnikom.
Obecnie w wyniku źle skonstruowanego prawa, pozwalającego na różne inter-
pretacje zapisów prawnych, jak również w związku z powszechną nowelizacją
przepisów, dochodzi do świadomego lub nieświadomego nieprzestrzegania zapi-
sów. Tego typu sytuacja staje się w mniemaniu urzędników usprawiedliwieniem
lub wręcz zachętą do omijania, a w dłużej perspektywie do łamania, obowiązują-
cego prawa.
Należy dążyć do tworzenia podstaw harmonijnego i trwałego ładu społecz-
nego, w którym sprawiedliwe prawo osadzone na fundamentach etyki jako dyscy-
pliny naukowej będzie sumiennie przestrzegane, służąc prawidłowemu rozwojowi
indywidualnej jednostki. Gdyby wyżej wymienione podstawy udało się wypraco-
wać, praworządność byłaby naturalnym rezultatem realizowanych w codziennym
życiu społecznych wypracowanych wartości i zasad etycznych.
Kultura polityczna to również czynnik wpływający na poziom etyczny jed-
nostki administracji publicznej. Pod pojęciem kultury politycznej należy rozumieć
rzeczywisty poziom demokracji w kraju i mechanizmy ją zabezpieczające [
Etyczne
aspekty
…, 2004, s. 39].
L. Pastusiak [2002, s. 11–19] podaje jeszcze inną definicję kultury politycznej
rozumianej jako całokształt zachowań i postaw osób zajmujących się sprawowa-
niem mandatu politycznego pochodzącego z wyboru lub nominacji. Innymi słowy,
jeżeli mówimy o kulturze politycznej oceniamy zachowania nie tylko polityków
sensu stricto
, ale także postawy i zachowania pracowników służby cywilnej,
urzędników administracji państwowej i samorządowej. O polityce można rzec,
że to sztuka przewidywania bądź prognozowania. Każda jednostka administra-
cji publicznej w sposób pośredni lub bezpośredni powiązana jest z polityką i to
„politycy w głównej mierze nią zarządzają. Decyzja podejmowana w urzędach
administracji publicznej, szczególnie na wyższym szczeblu zarządzania admini-
stracyjnego musi się opierać na znajomości sytuacji politycznej kraju, a uwzględ-
niając kryteria ekonomiczne, społeczne, i ekologiczne, przewidywać konsekwencje
polityczne dla społeczeństwa i państwa [Pietrzakiewicz 1997, s. 114]
.
Niekompe-
tentny wójt (burmistrz) prezydent lub inny kierownik jednostki nie potrafi przewi-
dzieć skutków i konsekwencji społecznych ekonomicznych realizowanych przez
siebie decyzji. Jak się wydaje, jest to słabość naszej kultury politycznej. Ponadto
niestabilność sytuacji politycznej wpływa na osłabienie zaufania obywateli do
państwa, a co się z tym wiąże na osłabienie zaufania do konkretnych instytucji
ZN_715.indb 135
1/30/08 1:09:07 PM
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl
Naukowe nr
715
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
2006
Szczepan Ciuła
Studium Doktoranckie Wydziału Zarządzania
Etyczne aspekty zarządzania
w administracji publicznej
1. Wprowadzenie
Człowiek jako istota rozumna jest autorem podejmowanych przez siebie
decyzji, które są albo dobre, albo złe. Każda decyzja wiąże się z wyborem, nawet
uchylenie się od podjęcia decyzji jest także świadomym wyborem, każde działanie
jest związane z podejmowaniem decyzji a więc związane z moralnością, od której
uciec nie można. Działanie człowieka: teoretyczne, poetyczne i praktyczne, pod-
lega sądom etycznym. Zagadnienia etyki nie da się zawęzić tylko i wyłącznie do
określonej sfery działalności ludzkiej. Dylematy moralne pojawiają się codziennie,
np. w relacjach dziecko–rodzic, uczeń–nauczyciel, pracownik–pracodawca, urzęd-
nik–obywatel.
Moralność każdego człowieka przejawia się na gruncie działalności ludzkiej,
niezależnie od jego poglądów, światopoglądu, ideologii. Właśnie takiej moralności
dotyczy etyka klasyczna, która stanowi podstawę zasad etyki w zarządzaniu. Mana-
gerowie, pracownicy, związkowcy, urzędnicy państwowi samorządowi są odpowie-
dzialni za prawidłowe współdziałanie państwa i gospodarki. Sokrates jako pierw-
szy dostrzegł, że etyka rodzi się z ludzkich konfliktów, w związku z czym o etyce
można mówić wtedy, kiedy mamy do czynienia z działaniem, które odnosi się do
drugiego człowieka lub odnoszą się do niego skutki tego działania.
Niniejsza praca stanowi jedynie próbę rozważania roli etyki w zarządzaniu jed-
nostką administracji publicznej poprzez jej zdefiniowanie. Jednocześnie w pracy
wskazuję na rolę etyki w działalności publicznej.
ZN_715.indb 131
1/30/08 1:09:05 PM
132
Szczepan Ciuła
2. Etyczne aspekty zarządzania jednostką administracji
publicznej
Etyka definiowana jest jako nauka o moralności. Jest dyscypliną teore-
tyczną jednego z działów filozofii, a dokładniej filozofii praktycznej, czyli nie
tylko i wyłącznie dla sfery ducha i namysłu, ale przede wszystkim sfery prak-
tycznego stosowania w działaniu. Podstawową zasadą każdego systemu etycznego
jest zasada synderazy
„
Dobro czyń, unikaj zła
”.
Etyka pojawiła się w interesie
ludzi i ukazuje postawy i zachowania w stosunku do partnerów współżycia spo-
łecznego gospodarczego, publicznego itp.
Zarządzanie jednostką administracji publicznej nieodzownie wiąże się z etyką
obywatelską. B. Kurdycka [1998, s. 26–27] podaje, że przez etykę obywatelską
rozumieć można: prawa, obowiązki i wartości wynikające z etyki normatywnej
– wyznaczające pożądane zachowania jednostek w społeczeństwie obywatelskim,
natomiast etykę w życiu publicznym należy zdefiniować bardziej wąsko jako:
prawa, obowiązki i wartości określające pożądane zachowania osób pełniących
funkcje publiczne w tym administracyjne. Obraz etyczny funkcjonariuszy pub-
licznych jest pochodną obrazu etycznego społeczeństwa. Tak jak postępowanie
i zachowanie obywateli kształtuje obraz etyczny wspólnoty samorządowej (gminy,
osiedla, sołectwa), tak postępowanie i zachowanie urzędników kształtuje obraz
etyczny aparatu samorządowego. Aparat samorządowy nie stanowi tylko i wyłącz-
nie bezdusznej struktury organizacyjnej i proceduralnych powiązań między nimi,
lecz jest żywą tkanką złożoną z ludzi z ich słabościami i ułomnościami.
Podstawową zasadą etyki zarządzania jest zwykła codzienna przyzwoitość.
Polega ona na bezstronności i uczciwości oraz na powstrzymaniu się od używania
przymusu, siły i przemocy psychicznej lub fizycznej. W pojęciu przyzwoitości
mieszczą się także: odwaga odpowiedzialność i wierność zasadom. Odnoszą się
one do sposobów dążenia do realizacji innych wartości bardziej fundamentalnych.
Odwaga w działaniu i podejmowaniu decyzji ma głównie charakter moralny i naj-
częściej przejawia się w wierności fundamentalnym zasadom sprawiedliwości,
uczciwości i bezstronności. Podobnie jest z odpowiedzialnością. Odpowiedzialna
jednostka administracji publicznej to taka, która bierze pod uwagę konsekwencję
swych działań, decyzji i zawsze jest gotowa za nie rzetelnie odpowiadać.
Wierność zasadom wiąże się również ze sposobami realizacji innych celów.
Organy wykonawcze ujawniają wierność zasadom wtedy, gdy przejawiane warto-
ści nie przeczą sobie i kiedy ich działania odzwierciedlają promowane wartości.
Odwzajemnienie przysługi, mile widziane w etyce obywatelskiej, w etyce
funkcjonariusza publicznego (m.in. osoba będąca pracownikiem administracji
rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że
pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym jest
ZN_715.indb 132
1/30/08 1:09:06 PM
Etyczne aspekty zarządzania w administracji publicznej
133
uprawniona do wydawania decyzji administracyjnych) może oznaczać łapowni-
ctwo bierne, czyli czyn związany ze sprawowaniem funkcji publicznej polegający
na przyjmowaniu korzyści majątkowych lub osobistych, żądaniu takich korzyści,
uzależnieniu wykonania czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej
– art. 228 Kodeksu karnego. Preferencje dla dobrych przyjaciół i rodziny w etyce
życia publicznego oznaczają nepotyzm (nadużycie zajmowanego stanowiska
przez faworyzowanie oparte na pokrewieństwie, protegowanie krewnych przy
obsadzaniu godności i wysokich stanowisk) lub naruszenie zasady bezstronnego
działania.
W codziennych stosunkach społecznych nie występuje tyle zakazów postępo-
wania, ograniczeń i obowiązków. Szczególne wymogi wobec urzędników i polity-
ków związane są, jak wcześniej wspomniano, z ich charakterem wykonywanych
zadań i obowiązków w danym środowisku. Obowiązek składania oświadczeń
majątkowych lub też prowadzenia rejestru korzyści stanowi dla przeciętnego oby-
watela ograniczenie konstytucyjnego prawa do prywatności i wolności. Podobnie
swobody prowadzenia działalności gospodarczej, która jest ograniczona dla
urzędników poprzez zakaz prowadzenia jakiejkolwiek działalności gospodarczej
na terenie właściwości urzędu, która mogłaby wywołać podejrzenie o stronni-
czość lub interesowność. Etyka obywatelska i etyka w życiu publicznym korelują
się wzajemnie jednak mają inną genezę i cele. Źródłem etyki w życiu publicznym
są oficjalne stosunki pomiędzy: politykami, urzędnikami, politykami i urzędni-
kami oraz funkcjonariuszami publicznymi i obywatelami. Fundamentem etyki
jest prawo naturalne i stanowione. W demokratycznym państwie prawa dąży się
do tego, aby normy prawne odpowiadały standardom etycznym. Reguły etyczne,
które nie zostaną usankcjonowane jako normy prawne, pozostają w sferze
intuicyjnego rozumienia każdej indywidualnej jednostki ludzkiej. Etyka życia
publicznego wymaga skutecznych i praktycznych instytucji prawno-organizacyj-
nych i proceduralnych, wpływających na rozwój etycznego zarządzania sprawami
publicznymi.
3. Czynniki wpływające na poziom etyczny instytucji
publicznej
Czynniki bezpośrednio i pośrednio wpływające na poziom etyczny insty-
tucji można podzielić na dwie kategorie (rys. 1): zewnętrzne, tj. system gospo-
darczy, polityka, prawo, etyka społeczeństwa oraz wewnętrzne: misja, polityka
wewnętrzna, kultura organizacyjna, moralność urzędników.
ZN_715.indb 133
1/30/08 1:09:06 PM
134
Szczepan Ciuła
System
gospodarczy
Misja
Polityka
Instytucja
publiczna
(urząd)
Polityka
zewnętrzna
Prawo
Kultura
organizacyjna
Etyka
społeczeństwa
Moralność
urzędników
Rys. 1. Czynniki wpływające na poziom etyczny instytucji publicznej
Źródło: [
Etyczne aspekty
…, 2004, s. 37].
W zarządzaniu jednostką administracji publicznej mamy do czynienia z tzw.
harmonizacją interesów różnych grup społecznych w dystrybucji cennych korzy-
ści i obciążeń przykrymi kosztami, np. fiskalnymi. Z tych powodów realizacja
powyższego celu jest bardzo złożona. Wynika to przede wszystkim z podejmo-
wania przez urzędy działań, takich jak: podział środków finansowych pochodzą-
cych np. z podatków i opłat lokalnych (podejmowany na podstawie decyzji co do
spożytkowania publicznych środków), wydawanie pozwoleń, zezwoleń, koncesji
oraz różnego rodzaju dodatkowych obciążeń są niezwykle trudne w odbiorze
społecznym. Wymienione działania mogą zostać ocenione w swej istocie uzna-
niowo, w konsekwencji w nomenklaturze etyki z jakąś dozą braku poszanowania
sprawiedliwości, czyli niesprawiedliwością. W tym miejscu należy podkreślić
również znaczenie sytuacji gospodarczej kraju, która wpływa na dochody jedno-
stek publicznych. Im mniej dóbr do dystrybucji, a więcej obciążeń do egzekucji,
tym bardziej instytucje publiczne narażone na niewłaściwe działanie. Większy
wzrost gospodarczy pociąga za sobą większe wpływy do budżetu, które łatwiej
podzielić, zaspokajając wiele potrzeb społeczności. W takim wypadku instytucje
samorządowe działają w sytuacji bardziej komfortowej poprzez większą swobodę
podejmowania decyzji, co prowadzi do eliminowania uznaniowości, a zatem bar-
dziej etyczne wykonywanie obowiązków.
Kolejnym istotnym czynnikiem wpływającym na poziom etyczny instytucji
publicznych jest prawo. Rozważania zachodzących relacji między etyką i prawem
należy odnieść do tej grupy norm prawnych, które podlegają moralnej ocenie.
Prawo stanowione nie może regulować każdej sfery życia człowieka, ponieważ
doprowadziłoby to zbyt mocnego ograniczenia wolności i swobód obywatelskich.
ZN_715.indb 134
1/30/08 1:09:06 PM
Etyczne aspekty zarządzania w administracji publicznej
135
Etyka i prawo zakresowo nie nakładają się całkowicie na siebie, jak również
nie są całkowicie od siebie oddzielone. Prawo powinno być wiarygodnym instru-
mentem regulowania stosunków społecznych, sumiennie przestrzegane, powinno
być powiązane z ustaleniami antropologicznymi i aksjologicznymi [Kluska 1997,
s. 81]
.
Prawo wyznacza obszar ścisłego dopuszczalnego działania mieszkańcom,
urzędom, a przede wszystkim urzędnikom.
Obecnie w wyniku źle skonstruowanego prawa, pozwalającego na różne inter-
pretacje zapisów prawnych, jak również w związku z powszechną nowelizacją
przepisów, dochodzi do świadomego lub nieświadomego nieprzestrzegania zapi-
sów. Tego typu sytuacja staje się w mniemaniu urzędników usprawiedliwieniem
lub wręcz zachętą do omijania, a w dłużej perspektywie do łamania, obowiązują-
cego prawa.
Należy dążyć do tworzenia podstaw harmonijnego i trwałego ładu społecz-
nego, w którym sprawiedliwe prawo osadzone na fundamentach etyki jako dyscy-
pliny naukowej będzie sumiennie przestrzegane, służąc prawidłowemu rozwojowi
indywidualnej jednostki. Gdyby wyżej wymienione podstawy udało się wypraco-
wać, praworządność byłaby naturalnym rezultatem realizowanych w codziennym
życiu społecznych wypracowanych wartości i zasad etycznych.
Kultura polityczna to również czynnik wpływający na poziom etyczny jed-
nostki administracji publicznej. Pod pojęciem kultury politycznej należy rozumieć
rzeczywisty poziom demokracji w kraju i mechanizmy ją zabezpieczające [
Etyczne
aspekty
…, 2004, s. 39].
L. Pastusiak [2002, s. 11–19] podaje jeszcze inną definicję kultury politycznej
rozumianej jako całokształt zachowań i postaw osób zajmujących się sprawowa-
niem mandatu politycznego pochodzącego z wyboru lub nominacji. Innymi słowy,
jeżeli mówimy o kulturze politycznej oceniamy zachowania nie tylko polityków
sensu stricto
, ale także postawy i zachowania pracowników służby cywilnej,
urzędników administracji państwowej i samorządowej. O polityce można rzec,
że to sztuka przewidywania bądź prognozowania. Każda jednostka administra-
cji publicznej w sposób pośredni lub bezpośredni powiązana jest z polityką i to
„politycy w głównej mierze nią zarządzają. Decyzja podejmowana w urzędach
administracji publicznej, szczególnie na wyższym szczeblu zarządzania admini-
stracyjnego musi się opierać na znajomości sytuacji politycznej kraju, a uwzględ-
niając kryteria ekonomiczne, społeczne, i ekologiczne, przewidywać konsekwencje
polityczne dla społeczeństwa i państwa [Pietrzakiewicz 1997, s. 114]
.
Niekompe-
tentny wójt (burmistrz) prezydent lub inny kierownik jednostki nie potrafi przewi-
dzieć skutków i konsekwencji społecznych ekonomicznych realizowanych przez
siebie decyzji. Jak się wydaje, jest to słabość naszej kultury politycznej. Ponadto
niestabilność sytuacji politycznej wpływa na osłabienie zaufania obywateli do
państwa, a co się z tym wiąże na osłabienie zaufania do konkretnych instytucji
ZN_715.indb 135
1/30/08 1:09:07 PM