Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
//-->.pos {position:absolute; z-index: 0; left: 0px; top: 0px;}Swiet³ana SYDUNUniwersytet im. Adama Mickiewicza, PoznañEfektywnoœæ zmian w ukraiñskim systemiewyborczym w procesie transformacjiroces transformacji w Ukrainie zosta³ zapocz¹tkowany w 1991 rokupo rozpadzie Zwi¹zku Radzieckiego i proklamowaniu niepodleg³oœciby³ych republik. A. Stelmach nazywa ten okres „przeobra¿eniami ustrojo-wymi zachodz¹cymi w pañstwach realnego socjalizmu, które rozpoczê³yprocesy zmian politycznych maj¹cych w konsekwencji doprowadziæ je dosystemów demokratycznych”1.Jedn¹ z podstaw ustroju demokratycznego s¹ wolne i uczciwe wybory,w tym sposób formowania w³adzy i mechanizmy jej kontroli. Wyboryumo¿liwiaj¹ realizacjê zasady suwerennoœci narodu.Aktualny system wyborczy Ukrainy jest wynikiem procesu przemianustrojowych, jakie dokona³y siê w na pocz¹tku lat 90-tych XX wieku pouchwaleniu nowej Konsytytucji Ukrainy w 1996 roku. Odpowiednie usta-wodawstwo wyborcze ilustruje stopniowe przechodzenie narodu ukraiñ-skiego do zasad demokracji, ewolucjê rozwoju podstawowych zasadprawa wyborczego.Podstawy prawa wyborczego s¹ zawarte w Konstytucji, ustawie o wy-borach Prezydenta Ukrainy, ustawie o partiach politycznych, ustawieo wyborach deputowanych do Rady Najwy¿szej Ukrainy, ustawie o Ko-misji Wyborczej.Doœwiadczenie wyborcze spo³eczeñstwa ukraiñskiego obejmuje wy-bory deputowanych USRR w 1989 roku, wybory do Rady Najwy¿szejUkrainy w latach 1990, 1994, 1998 i 2002, 2006, 2007, wybory prezy-denckie w latach 1991, 1994, 1999, 2004 i 2010. Specyfik¹ Ukrainy s¹czêste zmiany ustawodawstwa wyborczego – prawie przed ka¿dymi wy-borami – prezydenckimi czy parlamentarnymi. System polityczny jestsystemem dynamicznym, co uzasadnia potrzeby zmian.PA. Stelmach,Zmiana i stabilnoœæ w systemie politycznym wspó³czesnej Rosji,Poznañ 2003, s. 17.1144Swiet³ana SydunSP 2 ’11Wojciech Sokó³ w systemie wyborczym na Ukrainie wyró¿nia czteryg³ówne etapy, przeplatane powtarzaj¹cymi siê co cztery lata wyboramiparlamentarnymi2:1) dyskusje nad nowym prawem wyborczym do ukraiñskiego parlamentuw 1990 r., zwi¹zane z uzyskaniem niepodleg³oœci;2) lata 1991–1993: okres nieudanych prób wprowadzenia znacz¹cychzmian do prawa wyborczego z ery radzieckiej przed pierwszymi post-radzieckimi wyborami parlamentarnymi w 1994 r.;3) lata 1994–1997: okres, w którym parlament debatowa³ nad wielomakwestiami zwi¹zanymi z wyborami 1994 r. i przyj¹³ mieszany systemwyborczy w wersji paralelnej;4) lata 1998–2005: okres, w którym rozwa¿ano dalsze kierunki reform,a nastêpnie przyjêto zasadê reprezentacji proporcjonalnej.Ustawodawstwo wyborcze ilustruje drogê narodu ukraiñskiego do de-mokracji. Czêste zmiany mia³y zarówno negatywny, jak i pozytywnywp³yw na kszta³towanie systemu wyborczego Ukrainy. Z jednej strony,utrudnia³o to praktykê stosowania ustawy podczas procesu wyborczego,z innej – tak czêste zmiany by³y spowodowane szybkim rozwojem poli-tycznym spo³eczeñstwa ukraiñskiego.Przejœcie od jednego systemu wyborczego do innego nie by³o dlaUkrainy ³atwe. Obecna sytuacja polityczna Ukrainy (w tym i w systemiewyborczym) na tle innych krajów wynika z uwarunkowañ historycznych.Dla zrozumienia ewolucji systemu wyborczego oraz jego wspó³czesnegostanu przeanalizujemy wa¿ne czynniki, które mia³y wp³yw na formowa-nie systemu w³adzy na Ukrainie: spuœcizna sowiecka, spo³eczny podzia³kraju, powstanie oligarchów.Ukraina by³a w sk³adzie Zwi¹zku Radzieckiego ponad 70 lat. Konsty-tucja USRR dzia³a³a wy³¹cznie w ramach Konstytucji ZSRR i jej wp³ywna ¿ycie spo³eczno-polityczne by³ niewielki, a w sferze praw i wolnoœciobywatelskich by³ to dokument jedynie „papierowy”. System wyborczy by³jeden dla wszystkich republik: wiêkszoœciowy system wyborczy, fikcyjnycharakter wyborów do rad i ich podporz¹dkowanie partii komunistycznej,znany wczeœniej wynik wyborów. W systemie radzieckim najwy¿szymorganem w³adzy ustawodawczej by³a Rada Najwy¿sza Ukraiñskiej SRR,w sk³adzie 650 deputowanych, wybierana zwyk³¹ wiêkszoœci¹ g³osów naW. Sokó³,Geneza i ewolucja systemów wyborczych w pañstwach Europy Œrod-kowej i Wschodniej,Lublin 2007, s. 483.2SP 2 ’11Efektywnoœæ zmian w ukraiñskim systemie wyborczym...145piêcioletni¹ kadencjê. Posiedzenia Rady Najwy¿szej odbywa³y siê dwarazy w roku, deputowany mia³ jeszcze inne miejsce pracy. W przerwachpomiêdzy posiedzeniami w³adza by³a w rêkach Prezydium (25 osób), wy-bieranego ze sk³adu deputowanych, na czele którego sta³ przewodnicz¹cy.Do kompetencji Prezydium nale¿a³y funkcje w³aœciwe zarówno w³adzyustawodawczej, wykonawczej, jak i s¹downiczej. Komunistyczna Partiaby³a jedyn¹ parti¹ w ZSSR, w tym i w Ukrainie. Powszechne by³o propa-gowanie kultu wodzów partii, wiara w ich nieomylnoœæ i wszechwiedzê.W ogóle taki system nie rozwija³ spo³ecznej œwiadomoœci politycznej,rodzi³ wœród obywateli obawê, ¿e myœl¹ nie tak, jak wszyscy i wiarê, ¿epañstwo zadba o nich. Taka pozycja spo³eczeñstwa ukraiñskiego mia³anegatywny wp³yw na wybory nawet w niezale¿nej Ukrainie.I. Pankevych3uwa¿a, ¿e w demokratycznym pañstwie istnieje spo³e-czeñstwo obywatelskie. Na Ukrainie ono dopiero kszta³tuje siê. Przeszko-dami jego rozwoju s¹ rozwarstwienia maj¹tkowe (wiêkszoœæ obywateliznajduje siê w trudnych warunkach materialnych), co przeszkadza rozwi-janiu klasy œredniej w spo³eczeñstwie, oraz du¿a korupcja.Nie mniej wa¿nym czynnikiem jest podzia³ Ukrainy na czêœæ Wschod-ni¹ i Zachodni¹. Znany publicysta M. Riabczuk w swojej ksi¹¿ceDwieUkrainyporównuje zachód i wschód kraju na przyk³adzie dwóch miast– Lwowa i Doniecka. Lwów „jest typowym miastem œrodkowoeuropej-skim, uformowanym zgodnie z prawem magdeburskim i przez stulecia za-chowuj¹cym autonomiê municypaln¹”4. Ukraiñcy „zachodni” nigdy nieprzyswoili do koñca komunizmu, nie postrzegali Zwi¹zku Radzieckiegojako do koñca „w³asnego” kraju, Armiê Czerwon¹ traktowano jako okupan-tów. Natomiast Donieck – to „œwiat zwyciêskiej rewolucji i proletariac-kiego internacjonalizmu; typowe sowieckie miasto, nie do odró¿nienia odtysiêcy innych industrialnych monstrów; s¹ oni proletariaccy”5.Ró¿nica miêdzy wschodni¹ a zachodni¹ czêœciami Ukrainy jest niedu-¿a, wi¹¿e siê ona z rozwojem gospodarczym (region bardziej uprzemys³o-wiony i rolniczy), tradycjami, po³o¿eniem geograficznym i s¹siedztwem(granica). Wyniki pierwszego w czasach postsowieckich spisu powszech-nego przeprowadzonego na Ukrainie w 2001 r. pokaza³y, ¿e kraj zamiesz-kuje prawie 78% Ukraiñców i 17% Rosjan. Tak¿e podczas spisu okaza³osiê, ¿e 85,2% etnicznych Ukraiñców uwa¿a za jêzyk ojczysty ukraiñski,345I. Pankevych,Zasady prawa wyborczego Ukrainy,Lublin 2008, s. 34.M. Riabczuk,Dwie Ukrainy,Wroc³aw 2004, s. 29.Ibidem, s. 30.146Swiet³ana SydunSP 2 ’11zaœ 14,5% – rosyjski. Nie ma w tym nic dziwnego – polityka rusyfikacjiby³a prowadzona kilka stuleci, jêzyk ukraiñski by³ postrzegany jako„wiejski”. Ciekawym faktem jest to, ¿e 96% Rosjan uzna³o za „swój” – jê-zyk rosyjski. Najwiêcej Ukraiñców „ukraiñskojêzycznych” mieszka nazachodzie kraju, a im dalej na po³udnie i wschód – tym bardziej zwiêkszasiê liczba Rosjan i rosyjskojêzycznych osób. Ale etnicznoœæ czy ojczystyjêzyk nie jest czymœ bardzo wa¿nym dla wielu obywateli Ukrainy. Prawiew ka¿dym kraju jest regionalny podzia³, co te¿ zale¿y od wy¿ej wymienio-nych czynników. Wiadomo, ¿e wyniki wyborów s¹ ró¿ne na zachodziei wschodzie Ukrainy, ale zale¿y to nie tylko od narodowoœci.By³ego prezydenta Ukrainy L. Kuczmê oskar¿aj¹ o to, ¿e pod jegokierownictwem powsta³y klany oligarchiczne, które sta³y siê podpor¹ pre-zydenta. Ukraina zgodnie z Konstytucj¹ jest krajem demokratycznym,dlatego klany oligarchiczne nie mog¹ funkcjonowaæ bezpoœrednio w poli-tyce, wiêc musia³y utworzyæ partie polityczne. W. Baluk w swojej pracyKszta³towanie systemu partyjnego Ukrainy w okresie transformacji ustro-jowejopisuje zjawisko „partii w³adzy” – co by³o „reakcj¹ elit postkomuni-stycznych na proces transformacji”6, „poziome” przejœcie komunistycznejelity politycznej w rz¹dy nowej elity niezale¿nej Ukrainy. Profesor konsta-tuje, ¿e „w warunkach wprowadzenia regu³ demokratycznych, nomenkla-tura stanê³a przed wyzwaniem zachowania kontroli nad spo³eczeñstwem.Kierownicz¹ rolê KPZR nale¿a³o przekszta³ciæ w mechanizm, przy pomo-cy którego nadal mo¿na by³oby sterowaæ spo³eczeñstwem. „Partia w³adzy”uto¿samia³a siê z w³adz¹, a nie z parti¹, dlatego te¿ nie zale¿a³o jej na po-myœlnym zakoñczeniu procesu demokratyzacji, a jedynie na zachowaniuw³adzy, w konsekwencji doprowadzi³o to do utkwienia Ukrainy w „szarejstrefie demokracji”7.Najpotê¿niejsze klany oligarchiczne powsta³y na wschodzie i po³ud-niu Ukrainy, co jest spowodowane skupieniem ukraiñskiego przemys³uciê¿kiego i wydobywczego w tych regionach, tak¿e powi¹zanego doœæmocno z pañstwami WNP, w tym z Rosj¹.Wy¿ej wspomniano, ¿e podczas kadencji eks-prezydenta Kuczmy naUkrainie by³y stworzone partie w³adzy i oligarchiczne klany. LeonidKuczma pracowa³ w bran¿y techniki rakietowej, a w latach 1982–1992zajmowa³ kierownicze stanowiska w jednym z najwiêkszych w œwiecieW. Baluk,Kszta³towanie systemu partyjnego Ukrainy w okresie transformacjiustrojowej 1987–2002,Wroc³aw 2006, s. 36.7Ibidem, s. 38.6SP 2 ’11Efektywnoœæ zmian w ukraiñskim systemie wyborczym...147zak³adów rakietowych „Piwdenne” w Dniepropietrowsku. Od 1990 rokuby³ aktywnym politykiem, na propozycjê najwiêkszych oœrodków prze-mys³owych zg³osi³ swoj¹ kandydaturê na prezydenta w przedtermino-wych wyborach 1994 roku.Po zwyciêstwie Kuczmy nad pozbawionym w³asnej bazy politycznejKrawczukiem, system oligarchiczny móg³ rozwin¹æ siê w pe³ni w oparciuo nomenklaturê przemys³ow¹ Wschodniej i Po³udniowej Ukrainy. Partieby³y zak³adane przez deputownych ludowych lub premierów w oparciuo biznesmenów z podleg³ych im sektorów gospodarki, którzy w trosceo w³asne bezpieczeñstwo i mo¿liwoœæ drenowania bud¿etu pañstwa niemogli pozostaæ poza danym ugrupowaniem. Natomiast czêsto masê cz³on-kowsk¹ takich partii stanowili pracownicy zak³adów, co rzecz jasna niema nic wspólnego z rzeczywistym poparciem spo³ecznym i t³umaczy ma-sowoœæ oligarchicznych organizacji politycznych w sytuacji zagro¿eniabezrobociem. Partie proprezydenckie stanowi¹ zaplecze polityczne pre-zydenta. Charakterystyczn¹ cech¹ tego czasu by³a konserwacja (restaura-cja) postkomunistycznych socjalno-ekonomicznych realiów i faktyczneunikanie reform gospodarczych i politycznych.W porównaniu z innymi by³ymi republikami Zwi¹zku Radzieckiegona Ukrainie na pocz¹tku lat 90-tych istnia³a opozycja, która nawet przykadencjach Kuczmy mia³a powa¿ny wp³yw na politycznej arenie kraju.Tak¿e wa¿nym czynnikiem jest to, ¿e walka polityczna na Ukrainie prze-biega³a i przebiega pokojowo. W celu os³abienia konkurentów politycz-nych ka¿da z si³ odwo³uje siê do argumentów prawnych i arbitra¿us¹dowego, zamiast do rozwi¹zañ si³owych czy wojskowych. Warto za-uwa¿yæ, ¿e konkurencja miêdzy proprezydenckimi partiami i opozycj¹– to walka miêdzy oligarchicznymi klanami i biznesowymi grupamio strefy wp³ywu.Wymienione wy¿ej czynniki wp³ynê³y na system wyborczy Ukrainy,niestety bardziej negatywnie, ni¿ pozytywnie. Jednak¿e na przestrzeniWNP Ukraina pozostaje krajem najbardziej demokratycznym i otwartym.Od czasów pierestrojki zaczê³y siê zmiany ustawodawstwa wyborczegow Zwi¹zku Radzieckim, w tym i w URRS. Wybory w latach 1989–1990mo¿na uznaæ za pierwsze wybory w pewnym stopniu demokratycznew ca³ym Zwi¹zku Radzieckim. Partia komunistyczna by³a jedyn¹ parti¹.27 paŸdziernika 1989 r. Rada Najwy¿sza uchwali³a „Ustawê o wyborachdeputowanych ludowych USRR”. Po raz pierwszy wprowadzono mo¿li-woœæ zg³oszenia niezale¿nych kandydatów na deputowanych ludowych,na jeden mandat deputowanego w terytorialnych okrêgach wyborczychzanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl