Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
Problemy składni funkcjonalnej
Składnia funkcjonalna opisuje budowę, znaczenie i użycie zdania, uwzględniając strukturę tematyczno-rematyczną zawierających je wypowiedzi oraz właściwości semantyczno-składniowe konstytuujących je orzeczeń.
1. Wypowiedź (czyjaś do kogoś) to, najogólniej rzecz biorąc, wypowiedzenie, powiadomienie lub komunikat, czyli po prostu coś o czymś.
a. Wypowiedź wiąże ze sobą dwie rzeczywistości: pozajęzykową, por. o czymś w coś o czymś, oraz językową, por. coś w coś o czymś, czyli temat i zdanie, które obejmuje wyrażenia: tematyczne i rematyczne (wykładniki językowe: tematu i rematu), czyli z jednej strony, pozycje: obiektu lub agensa, a z drugiej strony, orzeczenie.
b. Wypowiedź tworzy właściwa jej struktura tematyczno-rematyczna. Strukturę tematyczno-rematyczną każdej wypowiedzi organizuje jej metajęzykowy i niejęzykowy nadrzędnik, czyli wiedza nadawcy, por. ktoś mówi do kogoś, że wie o czymś coś, gdzie: ktoś ‘nadawca’, do kogoś ‘odbiorca’, o czymś ‘temat’, coś ‘remat’. Innymi słowy: nadawca, w związku z tym, że wie o czymś coś, wybiera to, o czym, i to, co chce powiedzieć odbiorcy. Wybory nadawcy znajdują następnie swoje odbicie w języku: w logice, w melodii i w szyku wypowiedzi. Struktura tematyczno-rematyczna wypowiedzi implikuje wreszcie strukturę zdania, które stanowi językową realizację rematu.
c. Wypowiedź to inaczej zaktualizowane zdanie, przy czym aktualizacja zdania przyjmuje wymiar: z jednej strony – referencjalny, z drugiej strony – modalny, temporalny i lokatywny. Aktualizacja wiąże bowiem zdanie w użyciu ze światem: z jego nadawcą, a także czasem i miejscem, w jakim zdanie wygłoszono.
2. Zdanie to związek syntaktyczny, oparty na współwystępowaniu jednostek językowych, przy czym przynajmniej jedna z tych jednostek odgrywa rolę składnika zdaniotwórczego.
a. Na gruncie składni funkcjonalnej przyjmuje się, że zdanie jest tekstem, który pełni funkcję komunikatywną. Zdania minimalne, o nich bowiem tutaj mowa, kwalifikuje się więc jako wypowiedzenia informacyjnie autonomiczne: skończone (od elementu zdaniotwórczego) i niezależne (od kontekstu).
b. Składnik zdaniotwórczy to jednostka języka oraz jej kompletywność (walencja lub konotacja), czyli zdolność do otwierania wokół siebie pozycji, np. spójnik otwiera dwie pozycje zdarzeniowe dla zdań składnikowych, a orzeczenie otwiera wiele pozycji przedmiotowych i/lub zdarzeniowych dla wielu jednostek i/lub zdań składnikowych. Składnik zdaniotwórczy dźwiga ciężar zdania: w perspektywie semantycznej – struktury zdaniowej, w perspektywie gramatycznej – schematu składniowego.
3. Orzeczenie definiuje się, uwzględniając właściwości otwieranych przez nie miejsc, przy czym cechy semantyczne orzeczeń determinują ich cechy składniowe.
a. Orzeczenia otwierają pozycje składniowe: o ustalonej ilości, por. liczbę pozycji składniowych: od 1 do 7, a także o ustalonej jakości, por. jakość funkcji semantycznych: agens, obiekt, temat, adresat, narzędzie i lokalizator. Co istotne, pozycje składniowe otwierane przez orzeczenia w zdaniach są niefakultatywne i niehierarchiczne. Ponadto, jednostki języka, aby wypełniać poszczególne pozycje, muszą spełniać dwa warunki: jednoznaczności i rozłączności.
b. Orzeczenia klasyfikuje się na podstawie relacji między orzeczeniem a wykładnikiem tematu wypowiedzi. Klasa orzeczeń rozpada się przy tym na dwie podklasy: orzeczenia jakościowe i orzeczenia relacyjne, przy czym orzeczenia jakościowe realizują w pozycji tematycznej funkcję obiektu, a orzeczenia relacyjne – funkcję agensa. W oparciu o te kryteria różnicuje się klasę orzeczeń dalej, otrzymując ich coraz bardziej wyspecjalizowane grupy. Najogólniej rzecz biorąc, klasa orzeczeń jakościowych rozpada się na orzeczenia stanu i stawania się, natomiast klasa orzeczenia relacyjnych dzieli się, z jednej strony, na orzeczenia doznań i wiedzy, w tym orzeczenia chcenia i umysłu, a z drugiej strony, na orzeczenia inne niż orzeczenia wiedzy, w tym orzeczenia kontaktu, ruchu i robienia.