Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
Konspekt zajęć z przedmiotu
Polska polityka zagraniczna w XX wieku
Prowadzący zajęcia:
mgr Lucyna Czechowska
Kontakt:
lc@doktorant.umk.pl
Termin:
19.01
Miejsce:
s. 101
Temat zajęć:
Podsumowanie. Główne etapy polityki zagranicznej Polski w XX wieku
Pytania faktograficzne
1. Jakie były podstawowe założenia polskiej polityki zagranicznej według J. Piłsdskiego i R. Dmowskiego przed wybuchem i w trakcie I wojny światowej?
(Piłsudski doktryna “własnego wysiłku narodu polskiego” - głównie wysiłek zbrojny, Dmowski bardziej stawiał na sojusze z Ententą. Piłsudski od razu zakładał, że wojna zmieni układ w europejskim systemie międz., Dmowski to zauważył później.
Stosunek do Rosji i Niemiec
przed i w trakcie I wojny światowej:
R. Dmowski (wojna etniczna na dwa fronty, większe zagrożenie ze strony żywiołu germańskiego, więc sojusz z Rosją; zaczyna wojnę u boku Rosji, a później współpraca z pozostałymi państwami Ententy)
J. Piłsudski (odwieczny wróg Polski – Rosja, spadkobierca pokoleń powstańczych, walka o „waszą i naszą wolność” przeciw despotyzmowi; zaczyna wojnę u boku Austro-Węgier, a kończy w obozie Ententy)
Stosunek do granic i ustroju terytorialnego odradzającej się Rzeczypospolitej :
R. Dmowski (państwo silne i niezawisłe ekonomicznie, ale kryterium wielkości nie podług historii i języka, a tożsamości narodowej; koncepcja inkorporacyjna, żeby nie mieć problemu z mniejszościami narodowymi)
J. Piłsudski (idea federacyjna – koncepcja „Międzymorza”, czyli bloku państw pomiędzy Bałtykiem a M. Czarnym, z centralnie położoną Polską; idea prometejska – wyzwolenie sąsiednich narodów spod komunistycznego jarzma; obie wykorzystywał instrumentalnie)
Stosunek do niepodległości narodów
b. imperium Romanowów na przykładzie Ukrainy:
R. Dmowski (dążenia Ukraińców do własnego państwa traktował, jako niemiecki spisek wymierzony w Polaków i Rosjan; uważał jej teren za miejsce podziału polsko-rosyjskiej strefy wpływów; Rosja bez Ukrainy przestałaby być mocarstwem, a tego nie chciał)
J. Piłsudski (chciał osłabiania Rosji poprzez odśrodkowe ruchy narodowościowe; współpracował z opozycją z całego imperium; w praktyce działania sprzeczne: sojusz z Petlurą, walki o Lwów) )
2. Z jakimi państwami i o jakie tereny Polska miała spory graniczne w okresie rodzenia się II RP?
(- Niemcy: Wielkopolska (zwycięskie Powstanie Wielkopolskie), Górny Śląsk (przegrany plebiscyt, ale III Powstanie Śląskie i Liga Narodów włączyła część do II RP) Gdańsk (wolne miasto) Warmia, Mazury i Powiśle (plebiscyty przegrane, skrawki tylko do Polski);
- Czechy: Śląsk Cieszyński Spisz i Orawa nacisk Zachodu Polska musiała uznać podział bez plebiscytu, 44% dla niej;
- Rosja: Kresy Wschodnie (wojna polsko-bolszewicka, Traktat Ryski - część Wołynia i Polesia z Brześciem, Pińskiem i Łuckiem, gubernie wileńską i grodzieńską zachodnią Mińszczyznę;)
- Ukraina: Lwów i Galicja Wschodnia (roszczeń do niej zrzekły się Rosja i Ukraina w T. Ryskim);
- Litwa: Wileńszczyzna (do Polski po buncie Żeligowskiego oraz proklamowaniu Litwy Środkowej).)
3. Z jakimi państwami utrzymywała Polska w okresie międzywojennym dobre stosunki sojusznicze?
(- Francja – traktat z II.1921, utrzymanie systemu wersalskiego, Dla Polski ważny sojusz wobec niechęci WB oraz obojętności Włoch i USA
- Rumunia – III.1921 sojusz przeciwko ZSRR, układ wojskowy na zasadzie casus foederis, tamtędy uciekały władze do Francji podczas II wojny światowej, choć pod naciskiem ZSRR i Rzeszy zmuszono ich do internowania ale nie robili problemów.
- Wielka Brytania – formalnie od VIII.1939.
- Węgry - Choć w okresie przed II wojną były w orbicie Berlina można było liczyć na ich przychylność i neutralność.
- Łotwa – przyzwoite stosunki)
4. Jakie były postanowienia Konferencji Wielkiej Trójki (Teheran, Jałta, Poczdam) odnośnie Polski?
(- Teheran – XI-XII.1943, duże ustępstwa na rzecz ZRR, przyszłą granicą linia Curzona z Lwowem po radzieckiej stronie i Odra + znaczna część Prus Wschodnich, radziecka strefa operacyjna czyli wpływów aż po Łabę.
- Jałta – II.1945, potwierdzenie granicy na linii Curzona + Galicja Wschodnia i Lwów do ZSRR, rekompensata na zachodzie, ale bez konkretów na razie, zgodzili się ze Stalinem, aby za jedynego reprezentanta Polski uznać Rząd Tymczasowy z dokooptowanymi politykami działającymi na Zachodzie = TRJN jedności narodowej i jak najszybciej wolne i nieskrępowane wybory dla wszystkich partii.
- Poczdam – VII-VIII. 1945, oddano „pod administrację polską” terytoria na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej, Gdańsk i południową część Prus Wschodnich, ale ostateczne decyzje odraczane są do konferencji pokojowej z Niemcami. Przesiedlenia Niemców, a odszkodowania dla Polski za pośrednictwem ZSRR. Wolne wybory w Polsce, prawa dla Polaków wracających z emigracji, jak dla pozostałych obywateli.
Terytorialnie Polska o 20% mniejsza niż przed wojną.)
5. Jakie stanowisko odnośnie polityki zagranicznej Polski zajęły główne ośrodki emigracyjne (emigracja legalistyczna w Londynie oraz środowisko paryskiej “Kultury”, skrajna endecja Jędrzeja Giertycha)?
(myśl polityczna „londyńskiej” emigracji, skupionej wokół Stronnictwa Narodowego (jak u Piłsudskiego: historyzm – odwołania do II RP w kwestii wschodnich granic i ustroju Polski; utożsamianie siły państwa z dużym terytorium; jak u Dmowskiego: niepodległość przyjdzie przez nową, wielką wojnę; Traktat Ryski sprawiedliwy podział „łupów” między Polską a Rosją; Poza tym: legalizm; bezkompromisowa walka z systemem = ZSRR)
giertychowski odłam SN (jak u Dmowskiego: obawy przed Niemcami, więc sojusz taktyczny z ZSRR; układanie się z establishmentem, ale na zasadzie partnerstwa; wiara we wpływ obcych agentur na prowojenną agitację przeciw Sowietom)
myśl polityczna kręgów paryskiej „Kultury”:
Jak u Piłsudskiego: tylko oddolne, prodemokratyczne ruchy mogą doprowadzić do upadku sowieckiego imperium; współpraca z opozycjonistami z całego Bloku; idea federacyjna - nowe możliwości sojusznicze;
Jak u Dmowskiego: przekonanie, że z Rosją należy się dogadać, odróżniał rosyjską rację stanu od interesów biurokracji rządzącej; terytorium nie przesądza o sile państwa;
Poza tym: teoria ewolucjonizmu; idea polsko-rosyjskiego pojednania poprzez rezygnację z rywalizacji o ULB; rozwinięcie idei prometejskiej - porzucenie mocarstwowości, uprzedzeń i roszczeń terytorialnych;
W stosunku do Ukrainy: jak Dmowski uważał, że bez Ukrainy nie ma imperium oraz że istnieje zagrożenie, że Ukraińcy zwrócą się w stronę Niemców, ale jak Piłsudski uważał, że należało tym bardziej dbać o jej niezależność i siłę.
oficjalna polityka władz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (odejście od polityki samodzielności; sojusz ze ZSRR przeciwko Zachodowi; wykorzystanie antyniemieckiej retoryki Dmowskiego do usprawiedliwienia jałtańskiego systemu zależności, oraz kultu państwa i wodza u Piłsudskiego)
6. Do jakich organizacji wojskowych i gospodarczych przynależała Polska w czasach PRL? Jakie posiadały one struktury i członków?
(Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i robotniczych (Kominform) – IX. 1947 siedziba w Belgrad → Budapeszcie, Polska nie była zwolenniczką, Gomułka nie chciał był zwolennikiem „narodowej drogi do socjalizmu”, ale odsunięty w 1948. Rozwiązany w IV. 1957. Dalej kontynuowano współpracę w ramach międzynarodowych konferencji partii komunistycznych związanych z jakimś problemem lub rejonem.
Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej RWPG – I.1949 Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia, Węgry i ZSRR (NRD i Albania, potem Mongolia, Kuba, Wietnam, Jugosławia). Bez ulg celnych, koordynacja planów gospodarczych, specjalizacja i kooperacja produkcji, plany na modłę radziecką, zamroziła się dwustronna współpraca gospodarcza wewnątrz Bloku.
Układ Warszawski – pakt polityczny i wojskowy, odpowiedź na wejście RFN do NATO, V. 1955 Albania, Bułgaria, Czechosłowacja, NRD, Polska, Rumunia, Węgry i ZSRR. Pakt obronny, zobowiązanie do zbiorowej samoobrony, pomoc indywidualnie i wspólnie państwu napadniętemu, w tym z użyciem sił zbrojnych. Podpisano na 20 lat, z możliwością przedłużenia na kolejne 10. Zjednoczone dowództwo zwyczajowo na czele marszałek ZSRR. Siły Zbrojne UW. Duże obciążenie finansowe. Zasięg tylko Europa i otwarty dla innych bez względu na ustrój, wygaśnie jak się stworzy ogólnoeuropejski układ bezpieczeństwa zbiorowego.
I seria bilateralnych umów z państwami bloku
Obie organizacje zlikwidowano w 1991, decyzja zapadła w VII 1991.)
7. Jakie były polskie inicjatywy na rzecz rozbrojenia i odprężenia na świecie?
(Inspirowane i uzgadniane z Moskwą.
1947 – plan powszechnego rozbrojenia wraz z bronią jądrową, na forum ONZ
1952 – rezolucje na sesji ONZ „O zapobieganiu groźbie nowej wojny światowej” i „O utrwaleniu pokoju i przyjaznej współpracy między narodami” m. in. Pokojowe zakończenie sporu w Korei.
Plan Rapackiego – X.1957 zakaz produkcji i składowania broni jądrowej, urządzeń do jej obsługi oraz używania broni przeciw temu terenowi w Europie Środkowej, ogłoszony w ONZ. Polska i oba państwa niemieckie, a zaraz potem akces zgłosiła Czechosłowacja. Gwarancje i zobowiązania ze strony WB, Francji, USA i ZSRR oraz ewentualnie innych, których wojska stacjonowałyby na tym terenie. Szerokie instrumenty kontroli. Wyraz dążenia do rozrzedzenia broni masowej zagłady na terenach konfliktogennych, przemodelowanie bezpieczeństwa z globalnego na regionalne, zrównoważenie stosunków z ZSRR. Powód rozmieszczenie broni jądrowej NATO w RFN. Rozmowy 1957-58, Zachód się nie zgodził, bo UW miał przewagę w broni konwencjonalnej. Pomysł z dwoma etapami wprowadzania (zakaz nowych, likwidacja już istniejących). Nie przyjęty, ale ważny w rozwoju idei stref bezatomowych. Ostateczna wersja przedstawiona w 1962 strefa bezatomowa + ograniczenie zbrojeń, te same kraje z możliwością dołączenia. Plan poparły p. skandynawskie, ale nie przyjęty, choć opóźnił rozmieszczenie broni jądrowej w RFN.
Plan Gomułki – 1963-1964, strefa kontrolowanego zamrożenia zbrojeń jądrowych i termojądrowych na terytorium Polski, Czechosłowacji, RFN, NRD z możliwością wejścia innych p. europejskich, w formie memorandum naszego rządu do kilkunastu konkretnych państw. Zakres rozciągał się też na wojska obcych państw stacjonujące na tym obszarze. Zamrożenie stanu na dziś i nie produkowania/sprowadzania kolejnych. Oparcie koncepcji na 3 kryteriach: ilościowym, jakościowym i terytorialnym. Wymierzony głównie w RFN. Mechanizmy kontroli. Nie przyjęty.
Mamy swój wkład w rozwój praktyki i teorii polityki międz. w tym zakresie. Rozprzestrzenienie się idei stref bezatomowych.
Plan Jaruzelskiego – 1987 na spotkaniu plenarnym KBWE, memorandum rządu polskiego w sprawie zmniejszenia zbrojeń i zwiększenia zaufania w Europie Środkowej. Strefa bezatomowa na styku NATO i UW z możliwością przedłużenia na Atlantyk-Ural (nawet o państwa niezaangażowane i neutralne). Na początku 9 państw: NRD, RFN, Czechosłowację, Węgry, Polskę, Belgię, Holandię, Luksemburg i Danię. Za zgodą USA, Kanady, WB, Francji i ZSRR, bo tam rozlokowane siły zbrojne. Stopniowe redukowanie i wycofywanie się broni jądrowej i konwencjonalnej, ewolucję doktryn militarystycznych w kierunku obronnym, nowe środki budowania zaufania i bezpieczeństwa oraz kontroli.)
8. Jaka była sytuacja międzynarodowa Polski w latach 1980-1981 i jak się zmieniła po wprowadzeniu stanu wojennego?
(Uwagę na Polsce zgromadził już wybór papieża Polaka i jego pierwsza pielgrzymka z 1979 roku, kryzys gospodarczy i zadłużenie, potem 70-te rodzenie opozycji KOR, KPN, ROPCiO i „Solidarności” w 1980.
Reakcja Bloku Wschodniego: na wydarzenia sierpniowe 1980: zaniepokojenie NRD, CSRR i ZSRR, w X NRD i CSRR zawiesiły umowę o swobodnym ruchu osobowym, XII 1980 decyzja o ćwiczeniach „Sojuz-80”, więc w Polsce zmiany kadrowe, narady z rządzącymi UW, chcieli, aby Polska wystosowała oficjalną prośbę o pomoc, odwołali ćwiczenia w rozmowie 8 XII 1980, próba opanowania sytuacji, ale słabo, od III 1981 manewry UW, choć dziś uważa się, że chodziło o presje, nie chcieli interwencji, rosnąca krytyka PZPR Problem wkroczenia wojsk UW, były manewry „Sojuz” 1981 roku, wcześniej przekazali plany wkroczenia wojsk. Jaruzelski w Moskwie 5 XII pokazywał plany, że sami zlikwidują „Solidarność” i ostrzegał przed interwencją, że powstanie narodowe, USA zripostują. Najnowsze badania przeczą tej groźbie, dokumenty Komisji Susłowa, wskazują że to Jaruzelski prosił o pomoc militarną, a ZSRR nalegał, aby załatwili to własnymi siłami, 13 XII. 1981 wprowadzono stan wojenny.
Reakcja Bloku Wschodniego na stan wojenny: Decyzja dobrze przyjęta w NRD, CSRR i ZSRR. Kryzys i spadek pozycji Polski w Bloku, plus spadek możliwości eksportowych. Zniesiony 22 VII 1983. Podjęli działania na rzecz poprawy stosunków, umowa z ZSRR 1984 długofalowy program rozwoju współpracy gospo. I naukowo-technicznej, 1985 spotkanie w Warszawie przedłużyli UW na kolejne 20 lat, z możliwością na kolejne 10, o 1986 znów 2 miejsce w Bloku po ZSRR,
Reakcja Zachodu na wydarzenia sierpniowe:
Reakcja Zachodu na stan wojenny: 23 XII 1981 Stany dotkliwe sankcje gospodarcze na PRL. )
9. Jaki wpływ na demontaż systemu komunistycznego w Europie miała Polska? W jaki sposób przebiegł proces demokratyzacji w pozostałych państwach Bloku Wschodniego?
(PRL - Osoba Jana Pawła II, obrady „okrągłego stołu”, pierwsze półwolne wybory VI.1989.
Węgry – X.1989 zasadnicze poprawki do konstytucji, wolne wybory III. 1990, partie i organizacje opozycyjne już od 1987
NRD – 1988/89 masowe ucieczki do RFN, X. 1989 Honecker ustąpił ze stanowiska, 9 XI 1989 otwarcie granicy z Berlinem Zach. Początek demontazu muru, 3 X 1990 zjednoczenie Niemiec.
Czechosłowacja – od 70-tych opozycja Karta 77, demonstracje i strajki I-XI.1989, pod ich wpływem dymisja i rekonstrukcja rządu, „aksamitna rewolucja”, XII Zgromadzenie Federalne wybrało prezydentem Havla, zmiany prawne, wycofanie wojsk, zmiana nazwy, V 1990 wolne wybory. Rozwód ze Słowacją XII 1992/I 1993
Bułgaria – odgórna rewolucja, protesty XI-XII 1989 odszedł Żiwkow, od III 1990 obrady okrągłego stołu, kompromisowy wybór na prezydenta Mładenowa, VI 1990 wolne wybory, zwyciężyli byli komuniści,
Rumunia – powstanie grudniowe przeciw Ceasescu, wystąpienia narodowe Węgrów w Timisoarze, demonstracje i zamach stanu 25 XII 1989 zastrzelono jego i jego żonę Elenę, wojsko stanęło po stronie opozycji, V 1990 wybory wolne wygrał Front Ocalenia Narodowego, zdominowany przez komunistów
ZSRR – odłączenie się Litwy, Łotwy i Estonii III. 1990 deklaracje, IX 1991 w ONZ, 1992 pierwsze wolne wybory, Ukraina deklaracja suwerenności VII.1989. Od 1990 urząd Prezydenta ZSRR Gorbaczow, VIII 1991 pucz Janejewa, XII. 1991 spotkanie w Białowieży rozpad ZSRR i powołanie WNP.)
10. Do jakich organizacji międzynarodowych Polska zgłosiła akces w latach 1989-1991?
(II. 1990 – do Rady Europy oraz o stowarzyszenie z EWG (do 1991 sfinalizowane),
XII.1990 Polska stała się członkiem Północnoatlantyckiej Rady Współpracy NACC, XII.1991 rząd Olszewskiego odważniejsze deklaracje, ...