Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
Główne środowiska wychowawcze w Ŝyciu
młodego człowieka
1.1 Rodzina i jej znaczenie dla jednostki
„Środowisko Ŝycia człowieka stanowi od dawna przedmiot zainteresowań
zarówno filozofii, jak nauk szczególnych. JednakŜe pojęcie środowiska jest
wieloznaczne. KaŜda gałąź wiedzy tworzy adekwatne do swoich potrzeb pojęcie
środowiska. W biologii mianem środowiska określa się czynniki ekologiczne
warunkujące Ŝycie i rozwój organizmu. W geografii środowisko ujmuje się jako
otaczającą ludzi przyrodę organiczną i nieorganiczną. W naukach społecznych
natomiast mianem środowiska oznacza się krąg osób, rzeczy i stosunków otaczających
człowieka w jego Ŝyciu indywidualnym i zbiorowym.”
1
Istota rozwoju człowieka w środowisku polega nie na jednostronnej zaleŜności
człowieka i środowiska. Człowiek dzięki swej działalności moŜe dokonywać zmian w
środowisku, przetwarzać je i przekształcać. To świadomie kształtowane przez
człowieka środowisko oddziałuje z kolei na jego osobowość, wpływa na sposób Ŝycia,
działanie, myślenie.
Środowisko nas otaczające, nie jest elementem statycznym, moŜe ulegać
przeobraŜeniom, przy czym zakres i kierunek tych przeobraŜeń mogą być regulowane
przez człowieka.
2
Od kilku tysięcy lat traktuje się rodzinę jako grupę społeczną o bardzo powaŜnych
zadaniach wobec społeczeństwa. Przykładem mogą być staroŜytne Chiny, Grecja,
Rzym.
3
Rodzina jest dla jednostki grupą odniesienia, z którą świadomie i mocno identyfikuje
się ona jako członek, reprezentant a takŜe współtworzy i przyjmuje kultywowane w
niej poglądy i postawy, obyczaje wzory zachowania i postępowania.
Według Z. Zaborowskiego rodzina jest grupą naturalną opartą na związkach krwi
małŜeństwa lub adopcji. Jest to grupa o charakterze wspólnoty, której podstawową
funkcją jest utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa. Członkowie rodziny
powiązani są nie tylko więzami pokrewieństwa lecz równieŜ związkami prawno –
ekonomicznymi.
Rodzina stwarza warunki do zaspokojenia róŜnorodnych potrzeb psychicznych i
społecznych swoich członków a zwłaszcza dzieci. Głównie chodzi tu o potrzebę
przynaleŜności uczuciowej , bezpieczeństwa i stabilizacji.
4
NajbliŜsze otoczenie jednostki, jakim jest rodzina najlepiej zabezpiecza
prawidłowy rozwój emocjonalny dzieci i młodzieŜy, chroni je przed niedostosowaniem
społecznym, naruszeniem równowagi wewnętrznej. Odgrywa ona istotną rolę w
kształtowaniu społecznej i kulturalnej strony osobowości młodego pokolenia , w
przekazywaniu społecznie aprobowanych i poŜądanych wzorów postępowania i
zachowania się. Rodzina wraz ze szkołą zapewnia prawidłowy rozwój intelektualny i
przygotowanie młodzieŜy do pełnienia ról społecznych .
Środowisko rodzinne jest pierwszym i podstawowym środowiskiem społecznym,
podstawową komórką całego Ŝycia społecznego . Rodzina pierwsza wprowadza
tamŜe s. 95
3
H. Izdebska, Przyczyny konfliktów w rodzinie, Warszawa 1979r, s. 7
4
Z. Zaborowski, O rodzinie, rodzina jako grupa społeczno – wychowawcza, Warszawa 1969r, s. 21
4
1
R. Wroczyński, Pedagogika społeczna, Warszawa 1985r, s. 76
2
młodzieŜ w Ŝycie społeczne, uczy czynnie Ŝyć w grupie społecznej i tym samym
rozwija podstawy osobowości dziecka.
Środowisko rodzinne jest głównym ośrodkiem rozwoju sfery emocjonalnej dzieci,
kształtuje podstawy moralne i ideowe dziecka.
Uspołecznienie dzieci i młodzieŜy jest podstawową funkcją oddziaływania rodziny. W
środowisku rodzinnym dokonuje się socjalizacja dzieci i młodzieŜy oraz kształtują się
pierwsze więzi łączące młode pokolenie z szerszą strukturą społeczną i całokształtem
Ŝycia społeczeństwa.
1
Mówiąc o rodzinie naleŜy pamiętać iŜ to ona najlepiej zabezpiecza prawidłowy rozwój
emocjonalny jednostek, chroni je przed niedostosowaniem społecznym, naruszeniem
równowagi wewnętrznej. Ściśle z rodziną łączy się proces wychowania. To właśnie
rodzice są pierwszymi nauczycielami i wychowawcami. Nadają oni kierunek procesowi
wychowania i stoją na straŜy prawidłowości tego procesu.
Aby ojciec i matka jako wychowawcy mogli właściwie kierować procesem
wychowawczym swych dzieci muszą posiadać autorytet przejawiający się w ich
postawie moralnej. Od ojca, matki czy nauczyciela społeczeństwo wymaga nienagannej
postawy moralnej w Ŝyciu codziennym i w Ŝyciu społecznym. Wyrazem takiej postawy
i postępowania rodziców i nauczycieli są dobre przykłady ich Ŝycia i zachowanie godne
do naśladowania przez wychowanków.
2
Na przestrzeni wieków znacznie zmienił się model rodziny. Podstawowe zmiany
zachodzące w strukturze rodziny moŜna przypisać przeobraŜeniom dokonującym się we
współczesnym społeczeństwie.
W drugiej połowie XX wieku utrwala się sformułowany w pierwszej połowie tego
wieku pogląd, Ŝe współczesna cywilizacja stwarza w miarę swoich postępów coraz
większe zagroŜenie dla rodziny zakłócając jej funkcjonowanie i podkopując podstawy
jej egzystencji.
3
WaŜny jest fakt, iŜ organizacja Narodów Zjednoczonych a takŜe Kościół Katolicki
proklamowały rok 1994 Międzynarodowym Rokiem Rodziny, wynika to z
zainteresowania współczesnych badaczy, psychologów, socjologów i pedagogów
sprawami rodziny i niebezpieczeństw na jakie jest naraŜona ta najwaŜniejsza komórka
społeczna.
W dzisiejszych czasach kształtuje się nowa hierarchia dóbr rodzinnych. Na randze
znaczenie zyskała satysfakcja Ŝycia małŜeńskiego i rodzinnego.
Za podstawowy warunek satysfakcji małŜeńskiej uznano długotrwałą miłość. Jeśli ona
wygaśnie pewna część współmałŜonków czuje się upowaŜniona do ponownego
poszukiwania szczęścia w następnych związkach (dobro dzieci uznają za rzecz
drugorzędną).
4
Model rodziny na przestrzeni wieków uległ znacznej zmianie. Najłatwiej będzie nam to
stwierdzić przyglądając się współczesnej rodzinie poprzez pryzmat jej funkcji. Jeśli
chodzi o funkcję prokreacyjną, seksualną to moŜna stwierdzić wzrost przedmałŜeńskich
i pozamałŜeńskich kontaktów seksualnych. Mimo to współŜycie seksualne w relacjach
małŜeńskich jest bardziej cenione niŜ w przeszłości. W cenie jest jakość przeŜyć i pełna
satysfakcja obojga małŜonków. W przeszłości Ŝony miały mniejsze wymagania pod tym
H. Smarzyński, Szkoła jako środek wychowawczy, Kraków 1987r, s. 101
2
tamŜe s3.
3
Z. Tyszka , Rodzina w świecie współczesnym – jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa , (w:)
,Pedagogika społeczna , pod red. T. Pilcha I. Lepalczyk Warszawa 1995r, s.147
4
tamŜe s.147
5
1
względem męŜczyzny ale „kobieca rewolucja seksualna” podwyŜszyła wymagania
kobiet, uświadomiwszy im moŜliwość uzyskania większej satysfakcji seksualnej. Brak
wystarczającej satysfakcji jednego lub obojga współmałŜonków jest obecnie znacznie
bardziej konfliktogenny niŜ kiedyś.
1
Dzisiejsza rodzina ma ograniczoną funkcję kontrolną. Współczesne warunki Ŝycia
szczególnie miejskiego i wielkomiejskiego nie sprzyjają zastosowaniu przez rodzinę
kontroli nad swoimi dziećmi. Przyczynia się to do anonimowości jednostki,
wydłuŜeniem czasu przebywania poza domem.
JeŜeli chodzi o funkcję socjalizacyjno – wychowawczą to uwidoczniła się większa
niezaleŜność i swoboda, zwłaszcza jeśli chodzi o młodzieŜ, zmniejszył się skuteczny
wpływ rodziców na dzieci. Rodzice nadal oddziaływują na dzieci ale zauwaŜamy
większą indywidualizację oddziaływań za względu na róŜne postawy Ŝyciowe matek i
ojców.
Chciałabym zwrócić szczególna uwagą na funkcje emocjonalno – ekspresyjną. Badacze
zauwaŜyli, Ŝe zyskała ona w ostatnim czasie na wartości. Rodzina w coraz większej
mierze jest środkiem utrzymującym równowagę emocjonalną człowieka oraz zapewnia
mu higienę psychiczną i poczucie bezpieczeństwa. Im mniej rodzina jest
zdezorganizowana i konfliktowa tym skuteczniej wypełnia funkcję emocjonalno –
ekspresyjną wobec swoich członków. Harmonijne poŜycie w małŜeństwie i poprawna
ciepła atmosfera w rodzinie mają ogromne, nie dające się przecenić znaczenie w Ŝyciu
człowieka - zarówno w jego Ŝyciowym funkcjonowaniu jak i subiektywnych
odczuciach.
W prawidłowym modelu rodziny tworzonym przez lata dziecko miało stanowić
centrum zainteresowania, rodzina miała mu zapewnić bezpieczeństwo, opiekę
wszechstronny rozwój osobowości .
Są to szczytne cele i zadania jednak często zdarza się iŜ są one rozbijane o zwykłe realia
Ŝyciowe, które uniemoŜliwiają zabezpieczenie przez rodziców podstawowych potrzeb
zarówno psychicznych i fizycznych dziecka. MoŜemy tutaj wymienić instytucjonalne
wychowanie czyli Ŝłobki, przedszkola gdzie przebywa dziecko, w okresie, w którym
najbardziej kształtuje się rozwój psychiczny i w którym najsilniej poszukuje ono
kontaktu i bliskości matki czy ojca. Podstawowe w funkcjonowaniu wielu rodzin jest
„mieć” niŜ „być”. MoŜe to doprowadzić do choroby rodziny czyli patologii.
Autorzy wielu publikacji uwaŜają, Ŝe najniebezpieczniejszym czynnikiem
dezintegracyjnym Ŝycia rodziny jest brak czasu jej członków dla siebie, co w
następstwie powoduje rozluźnienie więzi rodzinnych, moŜe to być przyczyną
niezaspokojenia wielu istotnych potrzeb psychicznych.
Rodzina jest tą komórką społeczną, którą naleŜy szczególnie chronić i wspierać,
zwłaszcza gdy jej funkcjonowanie ulega zakłóceniu. Staje się ona wówczas dla swych
członków źródłem bólu i nieszczęść. Musimy dbać o rodzinę, gdyŜ jest ona nie do
zastąpienia . Ludzkość nie wypracowała dotychczas Ŝadnej instytucji, która mogłaby
skutecznie zastąpić rodzinę i nie wiadomo czy uda się to w przyszłości.
2
1.2 Szkoła w procesie wychowania
Z.Płoszyński , Sytuacja szkolna dzieci z rodzin patologicznych w okresie transformacji ustrojowej ,(w:)
,MłodzieŜ a współczesne dewiacje i patologie społeczne, pod red. S. Kawuli H. Machela , Toruń 1999r,
s.83
2
Z. Tyszka, Rodzina w świecie współczesnym – jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa, (w:)
,Pedagogika społeczna, pod red. T. Pilcha , I. Lepalczyk Warszawa 1995r, s.152
6
1
Szkoła obok rodziny jest podstawową grupą społeczną przygotowującą i
wprowadzającą młode pokolenie w Ŝycie społeczne.
Pierwsze podstawy wychowania otrzymuje dziecko w rodzinie, w której równieŜ
kształtują się fundamenty osobowości. Szkoła dla dzieci staje się pomostem,
wprowadzającym w Ŝycie społeczne i przygotowującym do pełnienia określonych grup
społecznych.
„Szkoła jako pomost do Ŝycia społecznego nie tylko naucza i wprowadza w poznanie
rzeczy, zjawisk, poprzez zdobywanie wiadomości i wiedzę oraz rozwija funkcje
poznawcze, ale równieŜ szkoła wychowuje i ta funkcja staje się pierwszoplanowa w jej
działalności”.
1
„Szkoła jak wszystkie twory kultury, jest elementem świata człowieka i słuŜy
zaspokajaniu określonych celów ludzkich. Jest ona zdolna realizować wiele wartości i
potrzeb. Oto kilka z nich :
-
poznanie
-
samourzeczywistnienie
-
współŜycie
-
uzyskanie odpowiedniego prestiŜu i pozycji
-
uznanie
-
zapewnienie bytu
-
uczestniczenie w realizacji idei doniosłych społecznie”
2
Na początku rozdziału wspomniałam, iŜ szkoła obok rodziny przygotowuje młode
pokolenie do wejścia w dorosłe Ŝycie.
NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe wychowanie rodzinne znacznie róŜni się od wychowania
szkolnego. To ostatnie charakteryzuje się czynnościami planowymi, gdyŜ realizuje z
góry wyznaczone cele i zadania określone w programach wychowawczych
poszczególnych szkół.
3
Szkoła względem społeczeństwa spełnia określone funkcje. R. Woźniak wyróŜnił 2
grupy funkcji. Są to funkcje:
1.
zewnętrzne
2.
wewnętrzne
Ad. 1. Zewnętrzne funkcje szkoły to te, które wypływają z postanowień zbiorowości
powołującej szkołę do istnienia, organizującej szkolnictwo, zapewniającej mu bazę
materialną i warunki ciągłości działania.
4
Wyznaczają je następujące czynniki tkwiące
w społeczeństwie.
1.
kultura narodowa stanowiąca postulaty ciągłości kulturowej, rozwoju kulturowego
oraz podnoszenia aspiracji kulturowych warstw społecznych,
2.
ideologia zwłaszcza polityczna oraz system norm moralnych i obyczajowych w
zakresie współŜycia ludu,
3.
poszczególne działy gospodarki narodowej i prywatnej profilujące szkolnictwo oraz
poszczególne szkoły według potrzeb ekonomicznych kraju,
4.
struktura społeczno – zawodowa wyznaczająca role społeczne, kariery zawodowe i
sposób Ŝycia społeczności lokalnej w której działa.
Ad. 2. Wewnętrzne funkcje szkoły to te, które niejako nadbudowują się nad jej strukturą
instytucjonalną czy tez wypełniają strukturę zindywidualizowanymi zachowaniami.
Spośród wielu funkcji wewnętrznych wypełniających przez szkołę moŜna wymienić:
H. Smarzyński, Szkoła jako środowisko wychowawcze, Warszawa 1987r, s. 137
2
R.B. Woźniak, Zarys socjologii, edukacji i zachowań społecznych, Koszalin 1998r, s. 221
3
tamŜe s. 222
4
T. Gołaszewski, Szkoła jako system społeczny, Warszawa 1977r, s.53 (w:) R.B. Woźniak, Zarys
socjologii, edukacji, i zachowań społecznych, Koszalin 1998r, s. 227
7
1
1.
Funkcje edukacyjne – przekazywanie określonej wiedzy, umiejętności i nawyków.
2.
Funkcje selekcyjne – szkoły decydujące o ilości i jakości przygotowanych kadr, ich
doborze specjalizacji przy uwzględnieniu stopnia demokratyzacji , wyrównywania
startu Ŝyciowego.
3.
Funkcje adaptacyjne i kulturowe, wyraŜające się we wprowadzaniu do społeczności
lokalnej i jej kultury.
4.
Funkcje ideologiczne – wskazują określone cele działania, filozofię edukacji,
ideologia dotyczy postaw i opinii, przekonań i poglądów kształtowanych równieŜ
przez szkoły.
5.
Funkcje integracyjne i dezintegracyjne. Szkoła nie tyko zbliŜa, ale i dzieli, wpływa
pośrednio lub bezpośrednio na społeczność pozaszkolną.
6.
Funkcje opiekuńcze i wychowawcze szkoła spełnia w następujących formach:
diagnozowanie sytuacji dziecka w rodzinie , w środowisku , profilaktyka ,
stymulowanie rozwoju , poradnictwo , integracja i koordynacja działalności
opiekuńczo-wychowawczej. Dzisiejsza szkoła wychowuje przy czym stara się to
robić zgodnie z aktualnymi i przyszłymi potrzebami społeczeństwa .Szkoły
współczesne łączą wychowanie ogólne z treściami wychowawczymi, niezbędnymi
dla przyszłej pracy zawodowej czy kierunków działalności społecznej
wychowanków”
1
.
Cechą charakterystyczną szkoły jest to, iŜ jest to zespół reprezentantów dwóch pokoleń:
nauczycieli i uczniów. Centralną rolę odgrywa nauczyciel, kierujący rozwojem
umysłowym i społecznym uczniów oraz realizujący związane z tym cele wychowania.
Na podstawie badań przeprowadzanych przez D. Medleya na populacji 10000 uczniów
szkół średnich scharakteryzowano nauczyciela najbardziej lubianego przez młodzieŜ.
Charakteryzuje go :
1.
Umiejętność nauczania (jasne tłumaczenie i podawanie przykładów, dobra
organizacja).
2.
Pogoda ducha, łagodność, cierpliwość.
3.
Przyjacielskość, koleŜeńskość.
4.
Zainteresowanie uczniami, zrozumienie ich.
5.
Bezstronność (nie ma swoich pupilków).
6.
Sprawiedliwość przy stawianiu stopni i ocenianiu.
2
KaŜdy nauczyciel w swojej pracy wykształca odpowiedni dla siebie system pracy oraz
styl kierowania pedagogicznego. „Ogólnie w literaturze wymienia się wiele stylów
kierowania min. autokratyczny, demokratyczny, nieingerujący, z następującymi
grupami:
1.
przywódcy autokratyczni :
-
autokrata surowy
-
autokrata Ŝyczliwy
-
autokrata nieudolny
2.
przywódcy demokratyczni:
-
prawdziwy demokrata
-
pseudo demokrata
3.
przywódcy nieingerujący.”
3
„Być dobrym nauczycielem – znaczy racjonalnie kierować
(współkierować) zespołem uczniowskim. Im zespół ma większą swobodę,
1
R.B. Woźniak, Zarys socjologii, edukacji i zachowań społecznych, Koszalin 1998r, s. 286
8
R.B. WoŜniak ,Zarys socjologii edukacji i zachowań społecznych, Koszalin 1998r, str.229
2
tamŜe s. 63
3
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl
młodego człowieka
1.1 Rodzina i jej znaczenie dla jednostki
„Środowisko Ŝycia człowieka stanowi od dawna przedmiot zainteresowań
zarówno filozofii, jak nauk szczególnych. JednakŜe pojęcie środowiska jest
wieloznaczne. KaŜda gałąź wiedzy tworzy adekwatne do swoich potrzeb pojęcie
środowiska. W biologii mianem środowiska określa się czynniki ekologiczne
warunkujące Ŝycie i rozwój organizmu. W geografii środowisko ujmuje się jako
otaczającą ludzi przyrodę organiczną i nieorganiczną. W naukach społecznych
natomiast mianem środowiska oznacza się krąg osób, rzeczy i stosunków otaczających
człowieka w jego Ŝyciu indywidualnym i zbiorowym.”
1
Istota rozwoju człowieka w środowisku polega nie na jednostronnej zaleŜności
człowieka i środowiska. Człowiek dzięki swej działalności moŜe dokonywać zmian w
środowisku, przetwarzać je i przekształcać. To świadomie kształtowane przez
człowieka środowisko oddziałuje z kolei na jego osobowość, wpływa na sposób Ŝycia,
działanie, myślenie.
Środowisko nas otaczające, nie jest elementem statycznym, moŜe ulegać
przeobraŜeniom, przy czym zakres i kierunek tych przeobraŜeń mogą być regulowane
przez człowieka.
2
Od kilku tysięcy lat traktuje się rodzinę jako grupę społeczną o bardzo powaŜnych
zadaniach wobec społeczeństwa. Przykładem mogą być staroŜytne Chiny, Grecja,
Rzym.
3
Rodzina jest dla jednostki grupą odniesienia, z którą świadomie i mocno identyfikuje
się ona jako członek, reprezentant a takŜe współtworzy i przyjmuje kultywowane w
niej poglądy i postawy, obyczaje wzory zachowania i postępowania.
Według Z. Zaborowskiego rodzina jest grupą naturalną opartą na związkach krwi
małŜeństwa lub adopcji. Jest to grupa o charakterze wspólnoty, której podstawową
funkcją jest utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa. Członkowie rodziny
powiązani są nie tylko więzami pokrewieństwa lecz równieŜ związkami prawno –
ekonomicznymi.
Rodzina stwarza warunki do zaspokojenia róŜnorodnych potrzeb psychicznych i
społecznych swoich członków a zwłaszcza dzieci. Głównie chodzi tu o potrzebę
przynaleŜności uczuciowej , bezpieczeństwa i stabilizacji.
4
NajbliŜsze otoczenie jednostki, jakim jest rodzina najlepiej zabezpiecza
prawidłowy rozwój emocjonalny dzieci i młodzieŜy, chroni je przed niedostosowaniem
społecznym, naruszeniem równowagi wewnętrznej. Odgrywa ona istotną rolę w
kształtowaniu społecznej i kulturalnej strony osobowości młodego pokolenia , w
przekazywaniu społecznie aprobowanych i poŜądanych wzorów postępowania i
zachowania się. Rodzina wraz ze szkołą zapewnia prawidłowy rozwój intelektualny i
przygotowanie młodzieŜy do pełnienia ról społecznych .
Środowisko rodzinne jest pierwszym i podstawowym środowiskiem społecznym,
podstawową komórką całego Ŝycia społecznego . Rodzina pierwsza wprowadza
tamŜe s. 95
3
H. Izdebska, Przyczyny konfliktów w rodzinie, Warszawa 1979r, s. 7
4
Z. Zaborowski, O rodzinie, rodzina jako grupa społeczno – wychowawcza, Warszawa 1969r, s. 21
4
1
R. Wroczyński, Pedagogika społeczna, Warszawa 1985r, s. 76
2
młodzieŜ w Ŝycie społeczne, uczy czynnie Ŝyć w grupie społecznej i tym samym
rozwija podstawy osobowości dziecka.
Środowisko rodzinne jest głównym ośrodkiem rozwoju sfery emocjonalnej dzieci,
kształtuje podstawy moralne i ideowe dziecka.
Uspołecznienie dzieci i młodzieŜy jest podstawową funkcją oddziaływania rodziny. W
środowisku rodzinnym dokonuje się socjalizacja dzieci i młodzieŜy oraz kształtują się
pierwsze więzi łączące młode pokolenie z szerszą strukturą społeczną i całokształtem
Ŝycia społeczeństwa.
1
Mówiąc o rodzinie naleŜy pamiętać iŜ to ona najlepiej zabezpiecza prawidłowy rozwój
emocjonalny jednostek, chroni je przed niedostosowaniem społecznym, naruszeniem
równowagi wewnętrznej. Ściśle z rodziną łączy się proces wychowania. To właśnie
rodzice są pierwszymi nauczycielami i wychowawcami. Nadają oni kierunek procesowi
wychowania i stoją na straŜy prawidłowości tego procesu.
Aby ojciec i matka jako wychowawcy mogli właściwie kierować procesem
wychowawczym swych dzieci muszą posiadać autorytet przejawiający się w ich
postawie moralnej. Od ojca, matki czy nauczyciela społeczeństwo wymaga nienagannej
postawy moralnej w Ŝyciu codziennym i w Ŝyciu społecznym. Wyrazem takiej postawy
i postępowania rodziców i nauczycieli są dobre przykłady ich Ŝycia i zachowanie godne
do naśladowania przez wychowanków.
2
Na przestrzeni wieków znacznie zmienił się model rodziny. Podstawowe zmiany
zachodzące w strukturze rodziny moŜna przypisać przeobraŜeniom dokonującym się we
współczesnym społeczeństwie.
W drugiej połowie XX wieku utrwala się sformułowany w pierwszej połowie tego
wieku pogląd, Ŝe współczesna cywilizacja stwarza w miarę swoich postępów coraz
większe zagroŜenie dla rodziny zakłócając jej funkcjonowanie i podkopując podstawy
jej egzystencji.
3
WaŜny jest fakt, iŜ organizacja Narodów Zjednoczonych a takŜe Kościół Katolicki
proklamowały rok 1994 Międzynarodowym Rokiem Rodziny, wynika to z
zainteresowania współczesnych badaczy, psychologów, socjologów i pedagogów
sprawami rodziny i niebezpieczeństw na jakie jest naraŜona ta najwaŜniejsza komórka
społeczna.
W dzisiejszych czasach kształtuje się nowa hierarchia dóbr rodzinnych. Na randze
znaczenie zyskała satysfakcja Ŝycia małŜeńskiego i rodzinnego.
Za podstawowy warunek satysfakcji małŜeńskiej uznano długotrwałą miłość. Jeśli ona
wygaśnie pewna część współmałŜonków czuje się upowaŜniona do ponownego
poszukiwania szczęścia w następnych związkach (dobro dzieci uznają za rzecz
drugorzędną).
4
Model rodziny na przestrzeni wieków uległ znacznej zmianie. Najłatwiej będzie nam to
stwierdzić przyglądając się współczesnej rodzinie poprzez pryzmat jej funkcji. Jeśli
chodzi o funkcję prokreacyjną, seksualną to moŜna stwierdzić wzrost przedmałŜeńskich
i pozamałŜeńskich kontaktów seksualnych. Mimo to współŜycie seksualne w relacjach
małŜeńskich jest bardziej cenione niŜ w przeszłości. W cenie jest jakość przeŜyć i pełna
satysfakcja obojga małŜonków. W przeszłości Ŝony miały mniejsze wymagania pod tym
H. Smarzyński, Szkoła jako środek wychowawczy, Kraków 1987r, s. 101
2
tamŜe s3.
3
Z. Tyszka , Rodzina w świecie współczesnym – jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa , (w:)
,Pedagogika społeczna , pod red. T. Pilcha I. Lepalczyk Warszawa 1995r, s.147
4
tamŜe s.147
5
1
względem męŜczyzny ale „kobieca rewolucja seksualna” podwyŜszyła wymagania
kobiet, uświadomiwszy im moŜliwość uzyskania większej satysfakcji seksualnej. Brak
wystarczającej satysfakcji jednego lub obojga współmałŜonków jest obecnie znacznie
bardziej konfliktogenny niŜ kiedyś.
1
Dzisiejsza rodzina ma ograniczoną funkcję kontrolną. Współczesne warunki Ŝycia
szczególnie miejskiego i wielkomiejskiego nie sprzyjają zastosowaniu przez rodzinę
kontroli nad swoimi dziećmi. Przyczynia się to do anonimowości jednostki,
wydłuŜeniem czasu przebywania poza domem.
JeŜeli chodzi o funkcję socjalizacyjno – wychowawczą to uwidoczniła się większa
niezaleŜność i swoboda, zwłaszcza jeśli chodzi o młodzieŜ, zmniejszył się skuteczny
wpływ rodziców na dzieci. Rodzice nadal oddziaływują na dzieci ale zauwaŜamy
większą indywidualizację oddziaływań za względu na róŜne postawy Ŝyciowe matek i
ojców.
Chciałabym zwrócić szczególna uwagą na funkcje emocjonalno – ekspresyjną. Badacze
zauwaŜyli, Ŝe zyskała ona w ostatnim czasie na wartości. Rodzina w coraz większej
mierze jest środkiem utrzymującym równowagę emocjonalną człowieka oraz zapewnia
mu higienę psychiczną i poczucie bezpieczeństwa. Im mniej rodzina jest
zdezorganizowana i konfliktowa tym skuteczniej wypełnia funkcję emocjonalno –
ekspresyjną wobec swoich członków. Harmonijne poŜycie w małŜeństwie i poprawna
ciepła atmosfera w rodzinie mają ogromne, nie dające się przecenić znaczenie w Ŝyciu
człowieka - zarówno w jego Ŝyciowym funkcjonowaniu jak i subiektywnych
odczuciach.
W prawidłowym modelu rodziny tworzonym przez lata dziecko miało stanowić
centrum zainteresowania, rodzina miała mu zapewnić bezpieczeństwo, opiekę
wszechstronny rozwój osobowości .
Są to szczytne cele i zadania jednak często zdarza się iŜ są one rozbijane o zwykłe realia
Ŝyciowe, które uniemoŜliwiają zabezpieczenie przez rodziców podstawowych potrzeb
zarówno psychicznych i fizycznych dziecka. MoŜemy tutaj wymienić instytucjonalne
wychowanie czyli Ŝłobki, przedszkola gdzie przebywa dziecko, w okresie, w którym
najbardziej kształtuje się rozwój psychiczny i w którym najsilniej poszukuje ono
kontaktu i bliskości matki czy ojca. Podstawowe w funkcjonowaniu wielu rodzin jest
„mieć” niŜ „być”. MoŜe to doprowadzić do choroby rodziny czyli patologii.
Autorzy wielu publikacji uwaŜają, Ŝe najniebezpieczniejszym czynnikiem
dezintegracyjnym Ŝycia rodziny jest brak czasu jej członków dla siebie, co w
następstwie powoduje rozluźnienie więzi rodzinnych, moŜe to być przyczyną
niezaspokojenia wielu istotnych potrzeb psychicznych.
Rodzina jest tą komórką społeczną, którą naleŜy szczególnie chronić i wspierać,
zwłaszcza gdy jej funkcjonowanie ulega zakłóceniu. Staje się ona wówczas dla swych
członków źródłem bólu i nieszczęść. Musimy dbać o rodzinę, gdyŜ jest ona nie do
zastąpienia . Ludzkość nie wypracowała dotychczas Ŝadnej instytucji, która mogłaby
skutecznie zastąpić rodzinę i nie wiadomo czy uda się to w przyszłości.
2
1.2 Szkoła w procesie wychowania
Z.Płoszyński , Sytuacja szkolna dzieci z rodzin patologicznych w okresie transformacji ustrojowej ,(w:)
,MłodzieŜ a współczesne dewiacje i patologie społeczne, pod red. S. Kawuli H. Machela , Toruń 1999r,
s.83
2
Z. Tyszka, Rodzina w świecie współczesnym – jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa, (w:)
,Pedagogika społeczna, pod red. T. Pilcha , I. Lepalczyk Warszawa 1995r, s.152
6
1
Szkoła obok rodziny jest podstawową grupą społeczną przygotowującą i
wprowadzającą młode pokolenie w Ŝycie społeczne.
Pierwsze podstawy wychowania otrzymuje dziecko w rodzinie, w której równieŜ
kształtują się fundamenty osobowości. Szkoła dla dzieci staje się pomostem,
wprowadzającym w Ŝycie społeczne i przygotowującym do pełnienia określonych grup
społecznych.
„Szkoła jako pomost do Ŝycia społecznego nie tylko naucza i wprowadza w poznanie
rzeczy, zjawisk, poprzez zdobywanie wiadomości i wiedzę oraz rozwija funkcje
poznawcze, ale równieŜ szkoła wychowuje i ta funkcja staje się pierwszoplanowa w jej
działalności”.
1
„Szkoła jak wszystkie twory kultury, jest elementem świata człowieka i słuŜy
zaspokajaniu określonych celów ludzkich. Jest ona zdolna realizować wiele wartości i
potrzeb. Oto kilka z nich :
-
poznanie
-
samourzeczywistnienie
-
współŜycie
-
uzyskanie odpowiedniego prestiŜu i pozycji
-
uznanie
-
zapewnienie bytu
-
uczestniczenie w realizacji idei doniosłych społecznie”
2
Na początku rozdziału wspomniałam, iŜ szkoła obok rodziny przygotowuje młode
pokolenie do wejścia w dorosłe Ŝycie.
NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe wychowanie rodzinne znacznie róŜni się od wychowania
szkolnego. To ostatnie charakteryzuje się czynnościami planowymi, gdyŜ realizuje z
góry wyznaczone cele i zadania określone w programach wychowawczych
poszczególnych szkół.
3
Szkoła względem społeczeństwa spełnia określone funkcje. R. Woźniak wyróŜnił 2
grupy funkcji. Są to funkcje:
1.
zewnętrzne
2.
wewnętrzne
Ad. 1. Zewnętrzne funkcje szkoły to te, które wypływają z postanowień zbiorowości
powołującej szkołę do istnienia, organizującej szkolnictwo, zapewniającej mu bazę
materialną i warunki ciągłości działania.
4
Wyznaczają je następujące czynniki tkwiące
w społeczeństwie.
1.
kultura narodowa stanowiąca postulaty ciągłości kulturowej, rozwoju kulturowego
oraz podnoszenia aspiracji kulturowych warstw społecznych,
2.
ideologia zwłaszcza polityczna oraz system norm moralnych i obyczajowych w
zakresie współŜycia ludu,
3.
poszczególne działy gospodarki narodowej i prywatnej profilujące szkolnictwo oraz
poszczególne szkoły według potrzeb ekonomicznych kraju,
4.
struktura społeczno – zawodowa wyznaczająca role społeczne, kariery zawodowe i
sposób Ŝycia społeczności lokalnej w której działa.
Ad. 2. Wewnętrzne funkcje szkoły to te, które niejako nadbudowują się nad jej strukturą
instytucjonalną czy tez wypełniają strukturę zindywidualizowanymi zachowaniami.
Spośród wielu funkcji wewnętrznych wypełniających przez szkołę moŜna wymienić:
H. Smarzyński, Szkoła jako środowisko wychowawcze, Warszawa 1987r, s. 137
2
R.B. Woźniak, Zarys socjologii, edukacji i zachowań społecznych, Koszalin 1998r, s. 221
3
tamŜe s. 222
4
T. Gołaszewski, Szkoła jako system społeczny, Warszawa 1977r, s.53 (w:) R.B. Woźniak, Zarys
socjologii, edukacji, i zachowań społecznych, Koszalin 1998r, s. 227
7
1
1.
Funkcje edukacyjne – przekazywanie określonej wiedzy, umiejętności i nawyków.
2.
Funkcje selekcyjne – szkoły decydujące o ilości i jakości przygotowanych kadr, ich
doborze specjalizacji przy uwzględnieniu stopnia demokratyzacji , wyrównywania
startu Ŝyciowego.
3.
Funkcje adaptacyjne i kulturowe, wyraŜające się we wprowadzaniu do społeczności
lokalnej i jej kultury.
4.
Funkcje ideologiczne – wskazują określone cele działania, filozofię edukacji,
ideologia dotyczy postaw i opinii, przekonań i poglądów kształtowanych równieŜ
przez szkoły.
5.
Funkcje integracyjne i dezintegracyjne. Szkoła nie tyko zbliŜa, ale i dzieli, wpływa
pośrednio lub bezpośrednio na społeczność pozaszkolną.
6.
Funkcje opiekuńcze i wychowawcze szkoła spełnia w następujących formach:
diagnozowanie sytuacji dziecka w rodzinie , w środowisku , profilaktyka ,
stymulowanie rozwoju , poradnictwo , integracja i koordynacja działalności
opiekuńczo-wychowawczej. Dzisiejsza szkoła wychowuje przy czym stara się to
robić zgodnie z aktualnymi i przyszłymi potrzebami społeczeństwa .Szkoły
współczesne łączą wychowanie ogólne z treściami wychowawczymi, niezbędnymi
dla przyszłej pracy zawodowej czy kierunków działalności społecznej
wychowanków”
1
.
Cechą charakterystyczną szkoły jest to, iŜ jest to zespół reprezentantów dwóch pokoleń:
nauczycieli i uczniów. Centralną rolę odgrywa nauczyciel, kierujący rozwojem
umysłowym i społecznym uczniów oraz realizujący związane z tym cele wychowania.
Na podstawie badań przeprowadzanych przez D. Medleya na populacji 10000 uczniów
szkół średnich scharakteryzowano nauczyciela najbardziej lubianego przez młodzieŜ.
Charakteryzuje go :
1.
Umiejętność nauczania (jasne tłumaczenie i podawanie przykładów, dobra
organizacja).
2.
Pogoda ducha, łagodność, cierpliwość.
3.
Przyjacielskość, koleŜeńskość.
4.
Zainteresowanie uczniami, zrozumienie ich.
5.
Bezstronność (nie ma swoich pupilków).
6.
Sprawiedliwość przy stawianiu stopni i ocenianiu.
2
KaŜdy nauczyciel w swojej pracy wykształca odpowiedni dla siebie system pracy oraz
styl kierowania pedagogicznego. „Ogólnie w literaturze wymienia się wiele stylów
kierowania min. autokratyczny, demokratyczny, nieingerujący, z następującymi
grupami:
1.
przywódcy autokratyczni :
-
autokrata surowy
-
autokrata Ŝyczliwy
-
autokrata nieudolny
2.
przywódcy demokratyczni:
-
prawdziwy demokrata
-
pseudo demokrata
3.
przywódcy nieingerujący.”
3
„Być dobrym nauczycielem – znaczy racjonalnie kierować
(współkierować) zespołem uczniowskim. Im zespół ma większą swobodę,
1
R.B. Woźniak, Zarys socjologii, edukacji i zachowań społecznych, Koszalin 1998r, s. 286
8
R.B. WoŜniak ,Zarys socjologii edukacji i zachowań społecznych, Koszalin 1998r, str.229
2
tamŜe s. 63
3