Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
1
Karl Jaspers - „Filozofia egzystencji” - recenzja.
Zanim przejdę do przedstawienia spostrzeŜeń, jakie nasunęły mi się po lekturze
tego dzieła, wyjaśnię - kluczowe dla niego - pojęcie egzystencjalizmu. Jest to kierunek
filozofii współczesnej, według którego punktem wyjścia analizy filozoficznej jest
indywidualna, jednostkowa egzystencja człowieka, jego miejsce i rola w świecie.
Jednostka ludzka zredukowana jest do serii swobodnych postanowień, zaś jej
egzystencja w świecie nastawiona zostaje na subiektywizm - indywidualne przeŜycie
świata i siebie samego.* Karl Jaspers naleŜał do czołowych przedstawicieli tego
kierunku.
Jego dzieło nie odkrywa się przed czytelnikiem w pierwszym czytaniu - cierpkie,
urywane, pozbawione lekkości, wdzięku i humoru, zdania podzielone na krótkie,
oderwane akapity, a jednocześnie jakby „odepchnięcie” słuchacza od sedna tych
skomplikowanych wywodów, sprawiają, Ŝe „Filozofia egzystencji” jest niewątpliwie
ksiąŜką bardzo trudną, zawiłą, jednak czarującą, głęboką erudycją autora i bogactwem
jego przenikliwych przemyśleń. Wyznam, iŜ niektóre rozdziały tej ksiąŜki, np.
„Filozofia i sztuka”, „Istota i krytyka psychoterapii”, „Język” sprawiły mi niemałe
trudności interpretacyjne. Być moŜe stało się to dzięki temu, Ŝe autor czasem nie
kontynuuje swoich logicznych wywodów, urywając je w, zdawałoby się,
najwaŜniejszym momencie, tak jakby Ŝądał od czytelnika dopowiedzenia, kontynuacji
jego myśli. Nie wyjaśnia dokładnie, na czym polega, np. istota psychoterapii, zamiast
tego obszernie zajmuje się jej krytyką, traktując ją jako szkodliwą i ograniczającą
wolność jednostki. W ogóle problem wolności zajmuje nadrzędne miejsce w wywodach
Jaspersa, który mówi jakby uwaŜał, Ŝe człowiek jest całkowicie wolny, samodzielnie
konstruuje swój mikrokosmos i wszelkie wartości, decyduje o sensie lub bezsensie
własnego istnienia, ponosi pełną moralną odpowiedzialność za swoje czyny. Jednak
istota ludzka jest zagubiona w świecie, który stwarza rozmaite zagroŜenia - z tym wiąŜe
się poczucie beznadziejności istnienia i lęk przed śmiercią. „Nie ma wolności poza
byciem sobą” - powiedział Jaspers w rozdziale pt: „Wolność”. UwaŜam, iŜ to zdanie
stanowi najpełniejsze i najbardziej „bezpieczne” rozumienie wolności. Człowiek moŜe
być wolny tylko wtedy, gdy bez skrępowania wyraŜa swoją osobowość i charakter,
swobodnie i ekspresyjnie obrania przed światem swoje własne i niepowtarzalne
wnętrze. Autor ostrzega jednak, Ŝe nie naleŜy tego pojmować jako daleko posuniętego
duchowego ekshibicjonizmu, tylko jako proces konieczny, abyśmy mogli zaistnieć w
świecie jako samodzielne i oryginalne, a do tego nie skrępowane niczym, indywiduum.
Problem wolności, jej granic oraz pytanie: czy człowiek moŜe być naprawdę wolny -
nurtowały ludzkość od pokoleń i nie straciły na aktualności równieŜ w czasach
dzisiejszych, kiedy kaŜdy z nas próbuje doświadczyć jak najwięcej wolności. Dlatego
warto przebrnąć przez trudny styl ksiąŜki K. Jaspersa, by poznać istotę tego zjawiska.
Jednak po lekturze nie nasuwają się optymistyczne wnioski: nikt z nas, tak twierdzi
autor, nie jest prawdziwie i totalnie wolny, co z kolei stanowi o najgłębszej przyczynie
cierpienia ludzkości. Przy okazji tych rozwaŜań nasuwają mi się dwa wnioski: jeden -
greckiego filozofa Plotyna, który twierdził, Ŝe „nikt nie jest naprawdę wolny, gdy nie ma
w sobie pewności, Ŝe go Ŝadne zło nie dosięgnie”, drugi to słowa A. Lincolna: „Świat
nie znalazł jeszcze dobrej definicji dla słowa: wolność”. Nie podaje jej takŜe K. Jaspers.
Cały czas widoczne jest napięcie między obiektywnością, egzystencjalnym
ograniczeniem a potrzebą kontaktu z drugim człowiekiem. widoczne jest ono nie tylko
w warstwie treściowej, ale takŜe formalnej - autor omawianej ksiąŜki raz sprawia
wraŜenie, jakby chciał za wszelką cenę zespolić się z odbiorcą w jednolitym
2
pojmowaniu świata i człowieka, innym razem odgradza się od niego barierą
niedomówień.
W rozdziale pierwszym, zatytułowanym „Człowiek”, Jaspers dokonuje
całościowego spojrzenia na problemy ludzkiej egzystencji: wolność, świadomość
jednostkowa, indywidualna toŜsamość, jedność ze światem, czyli wzajemne zaleŜności i
przenikanie się człowieka, otaczającej go rzeczywistości oraz kosmosu i Boga. Po takim
wstępie i wyróŜnieniu interesujących go zagadnień, filozof ukazuje drogę swojego
rozwoju, zwraca uwagę na tradycje, które go ukształtowały oraz objawia genezę
podstawowych pytań, jakie zadawał w związku z ww. problemami. Czy moŜliwa jest
komunikacja? Dlaczego potrzebna jest człowiekowi nauka? Co to jest absolutna
prawda? W jaki sposób rodzi się dana filozofia? na te pytania zawarta została
odpowiedź w rozdziale trzecim, pt: „ Filozofia egzystencji”. Myślą przewodnią tego
fragmentu dzieła Jaspersa jest jego przekonanie o ograniczoności ludzkiego intelektu,
który nieraz nie potrafi poradzić sobie z najprostszymi problemami. Stąd filozofia
powinna wychodzić od podstaw i zadawać z pozoru najbardziej elementarne pytania. W
nich jednak tkwi największa pułapka - to, co wydaje się na pierwszy rzut oka oczywiste,
takie w istocie nie jest. Jaspers przygląda się takŜe etapom rozwoju egzystencjalizmu, a
czyni to w sposób niezwykle jasny i precyzyjny. W dalszej części wywodów zawartych
w omawianym rozdziale Jaspers ukazuje, w jaki sposób człowiek moŜe stać się
wyzwolony z pęt rozmaitych autorytetów, np: kościelnego, społecznego, rodzinnego,
dlatego powinien zdawać sobie sprawę ze swej odrębności i wyjątkowości, w jaki
sposób moŜe najpełniej poznawać i kształtować rzeczywistość.
Najwięcej uwagi poświęca autor problemowi wolności i obraŜa przy tym
wszystkie paradoksy, np: podświadoma i świadoma ucieczka człowieka od wolności.
Podaje sposoby rozumowania, które miałyby udowodnić istnienie wolności. „Myślę o
wolności jako o początku, który nie ma przyczyny. Wolność jest tam, gdzie pewien ciąg
bierze się z niczego”. Na koniec chciałabym jeszcze zwrócić uwagę na poruszaną przez
autora sprawę psychoterapii. W ksiąŜce, w interesujący, choć dość trudny sposób, a to
za sprawą intelektualnego języka pisarza, przedstawione zostały metody psychoterapii:
sugestii, ćwicz Jaspers wskazuje na waŜność praktyki lekarskiej obok wyuczonej
wiedzy oraz dość szczegółowo omawia charakter i osobowość potencjalnego pacjenta,
którym moŜe być kaŜdy z nas. Nad wszystkimi poruszanymi w tym rozdziale i całym
dziele, problemami unosi się „duch” wolności, który przenika filozofię K. Jaspersa.
Odnoszę się takŜe do rozdziału, pt: „Stawanie się człowiekiem dzięki polityce”. Autor
uwaŜa, Ŝe polityka rozgrywa się między dwoma biegunami: moŜliwej przemocy i
wolnego współistnienia. Dalej dowodzi, Ŝe wobec przemocy konieczna jest przemoc; na
przemoc naleŜy odpowiedzieć przemocą. Odrzucając przemoc jesteśmy naraŜeni na to,
aby stać się niewolnikami, czyli - unicestwić samych siebie. Jaspers odróŜnia politykę
wewnętrzną i politykę zagraniczną, lecz obie mogą się przenikać. Zastanawia się, czy
wolność polityczna nie jest utopią i nie daje konkretnej odpowiedzi. Tak zresztą, jak na
wiele postawionych w swojej ksiąŜce pytań. Problemy zapowiedziane przez filozofa
zostają otwarte - zadaniem ambit mego czytelnika jest dopowiedzenie pewnych treści
myślowych zawartych - w tym dziele.
Nie ukrywam, Ŝe „Filozofia egzystencji” zainteresowała mnie, jako podstawa pojęciowa
do zgłębiania zagadnienia egzystencjalizmu, na tyle, Ŝe z pewnością sięgnę do innych
prac Jaspersa, chociaŜ sądzę Ŝe są trudne, a takŜe do literackiego nurtu
egzystencjalnego, reprezentowanego m. in. przez Camusa. Warto zgłębić dzieło K.
Jaspersa choćby dlatego, Ŝeby zdać sobie sprawę, Ŝe tak naprawdę nie ma totalnej
wolności i to nie tylko „poza byciem sobą”. KsiąŜka przybliŜa zarówno sylwetkę
Komentarz [MT1]:
3
pisarską autora, jak i jego poglądy. Interesujące jest równieŜ „Posłowie” D. Lachowskiej
pt: „Karl Jaspers - pisarz polityczny”.
* definicja egzystencjalizmu stworzona na podstawie ksiąŜki Jaspersa oraz wyjaśnień
podanych w: „Moje spotkania z filozofią” A. Sikora; wyd. „Iskry”; Warszawa; 1978;
oraz „Encyklopedia Powszechna” PWN; wyd. trzecie; Warszawa; 1983;
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl
Karl Jaspers - „Filozofia egzystencji” - recenzja.
Zanim przejdę do przedstawienia spostrzeŜeń, jakie nasunęły mi się po lekturze
tego dzieła, wyjaśnię - kluczowe dla niego - pojęcie egzystencjalizmu. Jest to kierunek
filozofii współczesnej, według którego punktem wyjścia analizy filozoficznej jest
indywidualna, jednostkowa egzystencja człowieka, jego miejsce i rola w świecie.
Jednostka ludzka zredukowana jest do serii swobodnych postanowień, zaś jej
egzystencja w świecie nastawiona zostaje na subiektywizm - indywidualne przeŜycie
świata i siebie samego.* Karl Jaspers naleŜał do czołowych przedstawicieli tego
kierunku.
Jego dzieło nie odkrywa się przed czytelnikiem w pierwszym czytaniu - cierpkie,
urywane, pozbawione lekkości, wdzięku i humoru, zdania podzielone na krótkie,
oderwane akapity, a jednocześnie jakby „odepchnięcie” słuchacza od sedna tych
skomplikowanych wywodów, sprawiają, Ŝe „Filozofia egzystencji” jest niewątpliwie
ksiąŜką bardzo trudną, zawiłą, jednak czarującą, głęboką erudycją autora i bogactwem
jego przenikliwych przemyśleń. Wyznam, iŜ niektóre rozdziały tej ksiąŜki, np.
„Filozofia i sztuka”, „Istota i krytyka psychoterapii”, „Język” sprawiły mi niemałe
trudności interpretacyjne. Być moŜe stało się to dzięki temu, Ŝe autor czasem nie
kontynuuje swoich logicznych wywodów, urywając je w, zdawałoby się,
najwaŜniejszym momencie, tak jakby Ŝądał od czytelnika dopowiedzenia, kontynuacji
jego myśli. Nie wyjaśnia dokładnie, na czym polega, np. istota psychoterapii, zamiast
tego obszernie zajmuje się jej krytyką, traktując ją jako szkodliwą i ograniczającą
wolność jednostki. W ogóle problem wolności zajmuje nadrzędne miejsce w wywodach
Jaspersa, który mówi jakby uwaŜał, Ŝe człowiek jest całkowicie wolny, samodzielnie
konstruuje swój mikrokosmos i wszelkie wartości, decyduje o sensie lub bezsensie
własnego istnienia, ponosi pełną moralną odpowiedzialność za swoje czyny. Jednak
istota ludzka jest zagubiona w świecie, który stwarza rozmaite zagroŜenia - z tym wiąŜe
się poczucie beznadziejności istnienia i lęk przed śmiercią. „Nie ma wolności poza
byciem sobą” - powiedział Jaspers w rozdziale pt: „Wolność”. UwaŜam, iŜ to zdanie
stanowi najpełniejsze i najbardziej „bezpieczne” rozumienie wolności. Człowiek moŜe
być wolny tylko wtedy, gdy bez skrępowania wyraŜa swoją osobowość i charakter,
swobodnie i ekspresyjnie obrania przed światem swoje własne i niepowtarzalne
wnętrze. Autor ostrzega jednak, Ŝe nie naleŜy tego pojmować jako daleko posuniętego
duchowego ekshibicjonizmu, tylko jako proces konieczny, abyśmy mogli zaistnieć w
świecie jako samodzielne i oryginalne, a do tego nie skrępowane niczym, indywiduum.
Problem wolności, jej granic oraz pytanie: czy człowiek moŜe być naprawdę wolny -
nurtowały ludzkość od pokoleń i nie straciły na aktualności równieŜ w czasach
dzisiejszych, kiedy kaŜdy z nas próbuje doświadczyć jak najwięcej wolności. Dlatego
warto przebrnąć przez trudny styl ksiąŜki K. Jaspersa, by poznać istotę tego zjawiska.
Jednak po lekturze nie nasuwają się optymistyczne wnioski: nikt z nas, tak twierdzi
autor, nie jest prawdziwie i totalnie wolny, co z kolei stanowi o najgłębszej przyczynie
cierpienia ludzkości. Przy okazji tych rozwaŜań nasuwają mi się dwa wnioski: jeden -
greckiego filozofa Plotyna, który twierdził, Ŝe „nikt nie jest naprawdę wolny, gdy nie ma
w sobie pewności, Ŝe go Ŝadne zło nie dosięgnie”, drugi to słowa A. Lincolna: „Świat
nie znalazł jeszcze dobrej definicji dla słowa: wolność”. Nie podaje jej takŜe K. Jaspers.
Cały czas widoczne jest napięcie między obiektywnością, egzystencjalnym
ograniczeniem a potrzebą kontaktu z drugim człowiekiem. widoczne jest ono nie tylko
w warstwie treściowej, ale takŜe formalnej - autor omawianej ksiąŜki raz sprawia
wraŜenie, jakby chciał za wszelką cenę zespolić się z odbiorcą w jednolitym
2
pojmowaniu świata i człowieka, innym razem odgradza się od niego barierą
niedomówień.
W rozdziale pierwszym, zatytułowanym „Człowiek”, Jaspers dokonuje
całościowego spojrzenia na problemy ludzkiej egzystencji: wolność, świadomość
jednostkowa, indywidualna toŜsamość, jedność ze światem, czyli wzajemne zaleŜności i
przenikanie się człowieka, otaczającej go rzeczywistości oraz kosmosu i Boga. Po takim
wstępie i wyróŜnieniu interesujących go zagadnień, filozof ukazuje drogę swojego
rozwoju, zwraca uwagę na tradycje, które go ukształtowały oraz objawia genezę
podstawowych pytań, jakie zadawał w związku z ww. problemami. Czy moŜliwa jest
komunikacja? Dlaczego potrzebna jest człowiekowi nauka? Co to jest absolutna
prawda? W jaki sposób rodzi się dana filozofia? na te pytania zawarta została
odpowiedź w rozdziale trzecim, pt: „ Filozofia egzystencji”. Myślą przewodnią tego
fragmentu dzieła Jaspersa jest jego przekonanie o ograniczoności ludzkiego intelektu,
który nieraz nie potrafi poradzić sobie z najprostszymi problemami. Stąd filozofia
powinna wychodzić od podstaw i zadawać z pozoru najbardziej elementarne pytania. W
nich jednak tkwi największa pułapka - to, co wydaje się na pierwszy rzut oka oczywiste,
takie w istocie nie jest. Jaspers przygląda się takŜe etapom rozwoju egzystencjalizmu, a
czyni to w sposób niezwykle jasny i precyzyjny. W dalszej części wywodów zawartych
w omawianym rozdziale Jaspers ukazuje, w jaki sposób człowiek moŜe stać się
wyzwolony z pęt rozmaitych autorytetów, np: kościelnego, społecznego, rodzinnego,
dlatego powinien zdawać sobie sprawę ze swej odrębności i wyjątkowości, w jaki
sposób moŜe najpełniej poznawać i kształtować rzeczywistość.
Najwięcej uwagi poświęca autor problemowi wolności i obraŜa przy tym
wszystkie paradoksy, np: podświadoma i świadoma ucieczka człowieka od wolności.
Podaje sposoby rozumowania, które miałyby udowodnić istnienie wolności. „Myślę o
wolności jako o początku, który nie ma przyczyny. Wolność jest tam, gdzie pewien ciąg
bierze się z niczego”. Na koniec chciałabym jeszcze zwrócić uwagę na poruszaną przez
autora sprawę psychoterapii. W ksiąŜce, w interesujący, choć dość trudny sposób, a to
za sprawą intelektualnego języka pisarza, przedstawione zostały metody psychoterapii:
sugestii, ćwicz Jaspers wskazuje na waŜność praktyki lekarskiej obok wyuczonej
wiedzy oraz dość szczegółowo omawia charakter i osobowość potencjalnego pacjenta,
którym moŜe być kaŜdy z nas. Nad wszystkimi poruszanymi w tym rozdziale i całym
dziele, problemami unosi się „duch” wolności, który przenika filozofię K. Jaspersa.
Odnoszę się takŜe do rozdziału, pt: „Stawanie się człowiekiem dzięki polityce”. Autor
uwaŜa, Ŝe polityka rozgrywa się między dwoma biegunami: moŜliwej przemocy i
wolnego współistnienia. Dalej dowodzi, Ŝe wobec przemocy konieczna jest przemoc; na
przemoc naleŜy odpowiedzieć przemocą. Odrzucając przemoc jesteśmy naraŜeni na to,
aby stać się niewolnikami, czyli - unicestwić samych siebie. Jaspers odróŜnia politykę
wewnętrzną i politykę zagraniczną, lecz obie mogą się przenikać. Zastanawia się, czy
wolność polityczna nie jest utopią i nie daje konkretnej odpowiedzi. Tak zresztą, jak na
wiele postawionych w swojej ksiąŜce pytań. Problemy zapowiedziane przez filozofa
zostają otwarte - zadaniem ambit mego czytelnika jest dopowiedzenie pewnych treści
myślowych zawartych - w tym dziele.
Nie ukrywam, Ŝe „Filozofia egzystencji” zainteresowała mnie, jako podstawa pojęciowa
do zgłębiania zagadnienia egzystencjalizmu, na tyle, Ŝe z pewnością sięgnę do innych
prac Jaspersa, chociaŜ sądzę Ŝe są trudne, a takŜe do literackiego nurtu
egzystencjalnego, reprezentowanego m. in. przez Camusa. Warto zgłębić dzieło K.
Jaspersa choćby dlatego, Ŝeby zdać sobie sprawę, Ŝe tak naprawdę nie ma totalnej
wolności i to nie tylko „poza byciem sobą”. KsiąŜka przybliŜa zarówno sylwetkę
Komentarz [MT1]:
3
pisarską autora, jak i jego poglądy. Interesujące jest równieŜ „Posłowie” D. Lachowskiej
pt: „Karl Jaspers - pisarz polityczny”.
* definicja egzystencjalizmu stworzona na podstawie ksiąŜki Jaspersa oraz wyjaśnień
podanych w: „Moje spotkania z filozofią” A. Sikora; wyd. „Iskry”; Warszawa; 1978;
oraz „Encyklopedia Powszechna” PWN; wyd. trzecie; Warszawa; 1983;