Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
SOCJOLOGIA WYCHOWANIA, EDUKACJI I OŚWIATY
1.
Socjologia wychowania jako jeden z najlepiej i najbardziej rozwiniętych działów
socjologii ogólnej
2.
Zakres socjologii wychowania
SOCJOLOGIA
WYCHOWANIA
, jedna z dziedzin socjologii ściśle związana z
pedagogiką społeczną, zajmująca się wychowaniem jako procesem społecznym. Socjologia
wychowawcza bada m.in. środowiskowe uwarunkowania szkoły, rodziny, grup
rówieśniczych, funkcjonowanie róŜnych środowisk wychowawczych, zmiany celów i treści
wychowania społecznego.
Przedmiotem badań
społeczna rzeczywistość wychowawcza
, którą tworzą:
Czynności społeczne teorie działania społecznego
Stosunki społeczne teorie stosunków społecznych
Indywidua społeczne (osoby i grupy społeczne)
teorie osobowości
Przedmiot badań socjologii wychowania:
-
zbiorowości społeczne, zjawiska i procesy wychowawcze;
-
instytucje wychowawcze;
-
społeczno-kulturowy przebieg procesu wychowania i zachowania;
-
ich efektywność i jakość
3
. Związek socjologii z pedagogiką
PEDAGOGIKA
, nauka o wychowaniu, teoria działalności wychowawczej. Na jej
gruncie formułuje się cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne procesu
wychowawczego. Pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki
oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć optymalny rozwój osobowości,
ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w Ŝyciu
społecznym.
Do głównych instytucji takiego wychowania zalicza się:
rodzinę, przedszkole i szkołę
.
Obecnie zakres zainteresowań pedagogiki jest o wiele szerszy i obejmuje: samowychowanie i
samokształcenie młodzieŜy i dorosłych, oddziaływanie wychowawcze instytucji wychowania
pozaszkolnego, głównie: środków masowej komunikacji, organizacji młodzieŜowych,
placówek kulturalnych (teatrów, klubów, muzeów i in.), instytucji wychowania religijnego itp.
Do najwaŜniejszych teorii pedagogicznych zalicza się:
1)
NATURALIZM PEDAGOGICZNY
- opartą na przesłankach atawistycznych koncepcję
swobodnego, naturalnego wychowania, polegającą na dostosowaniu się wychowawcy do
naturalnego, spontanicznego rozwoju wychowanka. Najdalej idącym kierunkiem
naturalistycznym jest
pajdocentryzm
przyznający dziecku centralną pozycję w procesie
wychowania ze względu na doskonałość jego wrodzonych predyspozycji.
2)
SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY
- kierunek przeciwstawny teoriom
naturalistycznym, traktujący zjawiska pedagogiczne wyłącznie w relacjach oddziaływania
środowiska społecznego i uwzględniający takŜe wrodzone zadatki jednostki.
2
SOCJOLOGIZM
PEDAGOGICZNY
, kierunek pedagogiczny ujmujący proces
wychowawczy wyłącznie jako skutek oddziaływania społeczeństwa na jednostki i grupy
społeczne. Skrajny socjologizm pedagogiczny zalicza pedagogikę do nauk socjologicznych,
wychowanie zaś traktuje jako metodyczne uspołecznianie dzieci i młodzieŜy. Do
najwybitniejszych przedstawicieli tego kierunku naleŜą E. Durkheim i F. Znaniecki.
DURKHEIM EMILE
(1858-1917), socjolog i pedagog francuski. Od 1887 profesor
uniwersytetu w Bordeaux (pierwszej we Francji katedry socjologii). Od 1902 profesor
pedagogiki i socjologii Sorbony i innych uczelni.
Durkheim był twórcą francuskiej szkoły socjologicznej i przedstawicielem socjologizmu
pedagogicznego
. UwaŜał wychowanie za ogół wpływów skierowanych przez społeczeństwo
na jednostki celem rozwinięcia takich cech, które są przez społeczeństwo poŜądane. Główne
prace:
De la division du travail social
(1893),
Zasady metody socjologicznej
(1895, wydanie
polskie 1970),
Education et socjologie
(1922).
ZNANIECKI FLORIAN WITOLD
(1882-1958), filozof i socjolog. Jeden z głównych
przedstawicieli tzw, socjologii humanistycznej. W 1902 rozpoczął studia na UW, skąd w
1903 został relegowany za udział w studenckich protestach przeciwko ograniczaniu swobód
akademickich. 1904-1909 przebywał poza krajem, w Szwajcarii, Francji, Algerii. Studiował
filozofię i socjologię w Genewie, Zurychu i ParyŜu, stykając się tam m.in. z H. Bergsonem i
E. Durkheimem. W 1910 uzyskał stopień doktora na UJ.
W 1914 wyjechał do USA, 1917-1919 wykładał na uniwersytecie w Chicago. 1920-1939
profesor uniwersytetu w Poznaniu, 1940-1950 - University of Illinois w Urbana. 1953-1954
przewodniczący Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego. ZałoŜyciel Instytutu
Socjologicznego w Poznaniu (1921) oraz czasopisma
Przegląd Socjologiczny
(1930). Swój
pogląd na świat Znaniecki określał mianem "kulturalizmu". Podkreślał, iŜ rzeczywistość
składa się z wielu porządków, nie tylko fizyczno-przyrodniczego, ale i psychicznego,
społecznego, idealnego. Sformułował zasadę tzw. współczynnika humanistycznego, która
głosiła, Ŝe zjawiska społeczne naleŜy traktować jako przedmiot
czyichś czynności. Wymagał, by badacz spoglądał na penetrowaną przez siebie rzeczywistość
oczami jej uczestników, a nie z jakiegoś absolutnego punktu widzenia.
Stworzył i jako pierwszy zastosował w socjologii metodę dokumentów osobistych
(gromadzenie danych o Ŝyciu społecznym zawartych w autobiografiach, pamiętnikach, listach
itp.). Interesował się przyczynami upadku cywilizacji zachodniej.
Niektóre prace:
Zagadnienia wartości w filozofii
(1910),
Chłop polski w Europie i Ameryce
(wspólnie z W.I. Thomasem. Tom 1-5 1918-1920, wydanie polskie 1976),
Rzeczywistość
kulturowa
(1919, wydanie polskie 1991),
Upadek cywilizacji zachodniej. Szkice z pogranicza
filozofii kultury i socjologii
(1921),
Wstęp do socjologii
(1922),
Socjologia wychowania
(tom
1-2 1928-1930),
Miasto w świadomości jego obywateli
(1931),
Ludzie teraźniejsi a
cywilizacja przyszłości
(1935),
Społeczne role uczonych
(1940, wydanie polskie w wyborze
1984),
Nauki o kulturze. Narodziny i rozwój
(1952, wydanie polskie 1971),
Współczesne
narody
(1952, wydanie polskie 1990).
3)
TEORIĘ KONWERGENCJI (DWÓCH CZYNNIKÓW)
, zmierzającą do usunięcia
krańcowości z poglądów naturalistycznych i socjologicznych oraz opierającą działalność
pedagogiczną zarówno na oddziaływaniu środowiska społecznego, jak i wrodzonych
zadatkach jednostki.
3
4)
PEDAGOGIKĘ KULTURY
- kierunek, który opiera proces wychowawczy na
przeŜywaniu i przyswajaniu przez jednostkę wartości kulturowych stworzonych przez
cywilizację.
Przy formułowaniu dyrektyw wychowawczych pedagogika korzysta z dorobku wielu nauk,
m.in.: filozofii, psychologii, socjologii, etyki, biologii, antropologii, informatyki, ekonomii.
Pedagogika wyodrębniła szereg dyscyplin pedagogicznych: pedagogikę ogólną, teorię
wychowania, dydaktykę, pedagogikę specjalną, pedagogikę społeczną, andragogikę,
pedagogikę porównawczą (nauka o systemach oświatowych), pedagogikę kształcenia
zawodowego, pedeutologię (nauka dotycząca nauczyciela), historię oświaty i wychowania.
Procesy socjalizacyjne a działy pedagogiki:
Socjalizacja pierwotna - adolescencja - socjalizacja wtórna
Uspołecznienie dzieci
Uspołecznienie dorosłych
PAJDOCENTRYZM
, w pedagogice pogląd przyznający dziecku centralne miejsce w
procesie wychowawczym. Wynika z przekonania o decydującym wpływie na rozwój
człowieka cech i zdolności wrodzonych. Zgodnie z nim wychowanie powinno sprowadzać się
do opieki nad naturalnym (nie krępowanym) rozwojem dziecka.
Pajdocentryzm nie docenia znaczenia i wpływu rzeczywistości politycznej, społecznej i
kulturalnej ani teŜ dominującej roli wychowawcy.
ANDRAGOGIKA
, teoria oświaty dorosłych, pedagogika dorosłych. Dział pedagogiki
zajmujący się zagadnieniami związanymi z procesem wychowywania ludzi dorosłych.
4. Społeczne aspekty wychowania
WYCHOWANIE
, całokształt wpływów i oddziaływań środowiska społecznego oraz
przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego rozwój i osobowość oraz przygotowujących
go do Ŝycia w społeczeństwie.
We współczesnej pedagogice uŜywa się terminu wychowanie w węŜszym znaczeniu tego
słowa - jako świadome, zamierzone i specyficzne działania osób (wychowawców), których
celem jest osiągnięcie względnie trwałych zmian w osobowości jednostki (wychowanka).
Zmiany te obejmują zarówno sferę poznawczo-instrumentalną, pozwalającą na poznanie i
przekształcanie rzeczywistości, jak i stronę aksjologiczną, kształtującą stosunek człowieka do
świata i ludzi, jego przekonania, system wartości itp. W pedagogice uŜywa się pojęcia
wychowanie w trzech znaczeniach:
1) jako proces - rodzaj działalności ludzkiej, polegającej na wywoływaniu zmian w
osobowości człowieka,
2) jako stan - ogół zjawisk określających przebieg, cele, metody, środki i warunki
wychowania,
3) jako wynik - suma następstw wyraŜająca się w zmianie osobowości człowieka i w stopniu
przygotowania go do Ŝycia społecznego.
RozróŜnia się wychowanie: umysłowe, moralne, społeczne, estetyczne i fizyczne, a takŜe
samowychowanie
Podstawowe dziedziny badań socjologii edukacji
:
1.
wychowanie jako zjawisko społeczne;
4
2.
wychowanie a społeczeństwo;
3.
wychowanie a demografia;
4.
struktura społeczna szkoły;
5.
ekologia wychowania;
6.
stratyfikacja społeczna a szkoła;
7.
wychowanie a procesy społeczne ( rywalizacji, kooperacji, konflikty, akomodacji);
8.
uspołecznienie jako element socjalizacji;
9.
zachowania dewiacyjne w szkole;
10.
dynamika grup w wychowaniu;
11.
czynniki determinujące programy nauczania;
12.
społeczność lokalna a szkoła;
13.
wychowanie a odpowiedzialność;
14.
dylematy i kontrowersje wychowania;
15.
wychowanie zdrowotne;
16.
edukacja a demokracja i polityka;
17.
wychowania do i dla przyszłości.
5. Elementy procesu wychowania
Środowisko i podmioty wychowania: wychowawcy i wychowankowie
ŚRODOWISKO
SPOŁECZNE
, względnie trwały układ jednostek, grup społecznych i
innych zbiorowości ludzkich oddziałujących na rozwój, zachowanie się i aktywność
człowieka. Szczególne znaczenie dla funkcjonowania jednostki mają takie składniki
środowiska społecznego, jak:
1) rozmieszczenie zbiorowości decydujące o częstotliwości i róŜnorodności kontaktów
międzyludzkich.
2) poziom wykształcenia jednostek i grup najsilniej powiązanych z osobnikiem.
3) pozycja społeczna jednostek i grup, które mają wpływ na ekonomiczny i kulturalny poziom
Ŝycia jednostki
SYSTEM
OŚWIATOWY
, ogół powiązanych ze sobą placówek i instytucji wychowania
bezpośredniego i pośredniego umoŜliwiających zdobycie przez obywateli wykształcenia
ogólnego i zawodowego oraz zapewniających im wszechstronny rozwój osobowości.
EDUKACJA
, pojęcie szerokie - oznacza
wychowanie
- jako kształcenie człowieka (przede
wszystkim dziecka do osiągnięcia dorosłości). obejmuje aspekty: intelektualny,
psychologiczny, moralny.
Celami edukacji są: uczenie przystosowywania do Ŝycia w społeczeństwie, kształtowania
wolnego i osobistego sądu.
KSZTAŁCENIE
, ogół czynności i procesów umoŜliwiających ludziom poznanie przyrody,
społeczeństwa i kultury, osiąganie wszechstronnego rozwoju fizycznego i umysłowego a
takŜe zdobycie poŜądanych kwalifikacji zawodowych. Proces kształcenia jest organizowany
5
przez określone instytucje i wówczas jego cele wyznaczane są zgodnie z obowiązującą w
danym społeczeństwie koncepcją wykształcenia. Kształcenie moŜe być podejmowane przez
jednostkę samorzutnie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami i przybiera wtedy formę
samokształcenia. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie
SAMOWYCHOWANIE
, samorzutne kształtowanie i doskonalenie własnych postaw,
charakteru
, poglądu na świat, zdolności, zazwyczaj zgodne z przyjętymi wzorcami
osobowości (np. postaciami historycznymi, bohaterami literackimi, ludźmi wyróŜniającymi
się w środowisku społecznym).
SAMOKSZTAŁCENIE
, samodzielna praca nad sobą w zdobywaniu lub pogłębianiu
wiedzy, samodzielne kształtowanie cech osobowości. Podstawowym warunkiem
samokształcenia jest dojrzałość osobowości osiągana wraz z rozwojem oraz pod wpływem
oddziaływań wychowawczych.
GRUPY RÓWIEŚNICZE
, pojawiają się w procesie rozwoju dziecka i wywierają istotny
wpływ na jego rozwój i wychowanie. Dzieci w wieku przedszkolnym - od 3 roku Ŝycia łączą
się w małe grupy dla wspólnej zabawy a od 4-5 roku zdolne są juŜ do współŜycia i
współdziałania. W wieku 7-8 lat dzieci są zdolne uczestniczyć w innej grupie niŜ rodzina,
tworzą w tym okresie zespoły, które mają charakter krótkotrwały.
Grupy rówieśnicze zaczynają tworzyć dzieci w wieku ok. 10 lat, zwykle jednopłciowe, w
których stopień identyfikacji z innymi członkami grupy jest stosunkowo wysoki w związku z
czym ich oddziaływanie na członków jest duŜe i grupa rówieśnicza pełni niezastąpioną
funkcję w procesie socjalizacji a takŜe zaspokaja potrzeby społeczne swoich członków.
Organizacja małych grup rówieśniczych jest przewaŜnie dość słaba, oparta na zasadzie
równorzędności ich członków. Grupy rówieśnicze tracą na znaczeniu w wieku 13-14 lat.
SOCJALIZACJA
, 1) uspołecznienie człowieka poprzez:
a) celowe, zamierzone oddziaływania wychowawcze społeczeństwa, szczególnie rodziny i
instytucji wychowawczych.
b) nie kierowany i nie uświadamiany wpływ środowiska społecznego.
2) proces stawania się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa w wyniku uczenia się i
przestrzegania obowiązujących norm i zasad współŜycia z innymi ludźmi.
ROLA
SPOŁECZNA
,
1) system oczekiwań dotyczących przewidywanych zachowań człowieka wobec grupy, w
której zajmuje on określoną pozycję. Rola społeczna wyznacza wówczas zespół reguł, norm i
wzorów postępowania.
2) system stałych zachowań osobnika, zgodnych z systemem oczekiwań i wzorów
społecznych. W róŜnych grupach istnieje wiele rozmaitych ról (np. w rodzinie rola ojca,
matki, brata itp.). Pełnienie ich jest waŜnym czynnikiem regulującym zachowanie jednostki i
kształtującym jej postawy.
OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA
, zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej
postępowanie, a wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych
pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości ludzkich, w których jednostka została
wychowana i w których uczestniczy.
Największe znaczenie ma proces socjalizacji jako proces przekształcenia biologicznego
organizmu noworodka w aktywnego uczestnika Ŝycia społecznego i kulturalnego.
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl
1.
Socjologia wychowania jako jeden z najlepiej i najbardziej rozwiniętych działów
socjologii ogólnej
2.
Zakres socjologii wychowania
SOCJOLOGIA
WYCHOWANIA
, jedna z dziedzin socjologii ściśle związana z
pedagogiką społeczną, zajmująca się wychowaniem jako procesem społecznym. Socjologia
wychowawcza bada m.in. środowiskowe uwarunkowania szkoły, rodziny, grup
rówieśniczych, funkcjonowanie róŜnych środowisk wychowawczych, zmiany celów i treści
wychowania społecznego.
Przedmiotem badań
społeczna rzeczywistość wychowawcza
, którą tworzą:
Czynności społeczne teorie działania społecznego
Stosunki społeczne teorie stosunków społecznych
Indywidua społeczne (osoby i grupy społeczne)
teorie osobowości
Przedmiot badań socjologii wychowania:
-
zbiorowości społeczne, zjawiska i procesy wychowawcze;
-
instytucje wychowawcze;
-
społeczno-kulturowy przebieg procesu wychowania i zachowania;
-
ich efektywność i jakość
3
. Związek socjologii z pedagogiką
PEDAGOGIKA
, nauka o wychowaniu, teoria działalności wychowawczej. Na jej
gruncie formułuje się cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne procesu
wychowawczego. Pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki
oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć optymalny rozwój osobowości,
ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w Ŝyciu
społecznym.
Do głównych instytucji takiego wychowania zalicza się:
rodzinę, przedszkole i szkołę
.
Obecnie zakres zainteresowań pedagogiki jest o wiele szerszy i obejmuje: samowychowanie i
samokształcenie młodzieŜy i dorosłych, oddziaływanie wychowawcze instytucji wychowania
pozaszkolnego, głównie: środków masowej komunikacji, organizacji młodzieŜowych,
placówek kulturalnych (teatrów, klubów, muzeów i in.), instytucji wychowania religijnego itp.
Do najwaŜniejszych teorii pedagogicznych zalicza się:
1)
NATURALIZM PEDAGOGICZNY
- opartą na przesłankach atawistycznych koncepcję
swobodnego, naturalnego wychowania, polegającą na dostosowaniu się wychowawcy do
naturalnego, spontanicznego rozwoju wychowanka. Najdalej idącym kierunkiem
naturalistycznym jest
pajdocentryzm
przyznający dziecku centralną pozycję w procesie
wychowania ze względu na doskonałość jego wrodzonych predyspozycji.
2)
SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY
- kierunek przeciwstawny teoriom
naturalistycznym, traktujący zjawiska pedagogiczne wyłącznie w relacjach oddziaływania
środowiska społecznego i uwzględniający takŜe wrodzone zadatki jednostki.
2
SOCJOLOGIZM
PEDAGOGICZNY
, kierunek pedagogiczny ujmujący proces
wychowawczy wyłącznie jako skutek oddziaływania społeczeństwa na jednostki i grupy
społeczne. Skrajny socjologizm pedagogiczny zalicza pedagogikę do nauk socjologicznych,
wychowanie zaś traktuje jako metodyczne uspołecznianie dzieci i młodzieŜy. Do
najwybitniejszych przedstawicieli tego kierunku naleŜą E. Durkheim i F. Znaniecki.
DURKHEIM EMILE
(1858-1917), socjolog i pedagog francuski. Od 1887 profesor
uniwersytetu w Bordeaux (pierwszej we Francji katedry socjologii). Od 1902 profesor
pedagogiki i socjologii Sorbony i innych uczelni.
Durkheim był twórcą francuskiej szkoły socjologicznej i przedstawicielem socjologizmu
pedagogicznego
. UwaŜał wychowanie za ogół wpływów skierowanych przez społeczeństwo
na jednostki celem rozwinięcia takich cech, które są przez społeczeństwo poŜądane. Główne
prace:
De la division du travail social
(1893),
Zasady metody socjologicznej
(1895, wydanie
polskie 1970),
Education et socjologie
(1922).
ZNANIECKI FLORIAN WITOLD
(1882-1958), filozof i socjolog. Jeden z głównych
przedstawicieli tzw, socjologii humanistycznej. W 1902 rozpoczął studia na UW, skąd w
1903 został relegowany za udział w studenckich protestach przeciwko ograniczaniu swobód
akademickich. 1904-1909 przebywał poza krajem, w Szwajcarii, Francji, Algerii. Studiował
filozofię i socjologię w Genewie, Zurychu i ParyŜu, stykając się tam m.in. z H. Bergsonem i
E. Durkheimem. W 1910 uzyskał stopień doktora na UJ.
W 1914 wyjechał do USA, 1917-1919 wykładał na uniwersytecie w Chicago. 1920-1939
profesor uniwersytetu w Poznaniu, 1940-1950 - University of Illinois w Urbana. 1953-1954
przewodniczący Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego. ZałoŜyciel Instytutu
Socjologicznego w Poznaniu (1921) oraz czasopisma
Przegląd Socjologiczny
(1930). Swój
pogląd na świat Znaniecki określał mianem "kulturalizmu". Podkreślał, iŜ rzeczywistość
składa się z wielu porządków, nie tylko fizyczno-przyrodniczego, ale i psychicznego,
społecznego, idealnego. Sformułował zasadę tzw. współczynnika humanistycznego, która
głosiła, Ŝe zjawiska społeczne naleŜy traktować jako przedmiot
czyichś czynności. Wymagał, by badacz spoglądał na penetrowaną przez siebie rzeczywistość
oczami jej uczestników, a nie z jakiegoś absolutnego punktu widzenia.
Stworzył i jako pierwszy zastosował w socjologii metodę dokumentów osobistych
(gromadzenie danych o Ŝyciu społecznym zawartych w autobiografiach, pamiętnikach, listach
itp.). Interesował się przyczynami upadku cywilizacji zachodniej.
Niektóre prace:
Zagadnienia wartości w filozofii
(1910),
Chłop polski w Europie i Ameryce
(wspólnie z W.I. Thomasem. Tom 1-5 1918-1920, wydanie polskie 1976),
Rzeczywistość
kulturowa
(1919, wydanie polskie 1991),
Upadek cywilizacji zachodniej. Szkice z pogranicza
filozofii kultury i socjologii
(1921),
Wstęp do socjologii
(1922),
Socjologia wychowania
(tom
1-2 1928-1930),
Miasto w świadomości jego obywateli
(1931),
Ludzie teraźniejsi a
cywilizacja przyszłości
(1935),
Społeczne role uczonych
(1940, wydanie polskie w wyborze
1984),
Nauki o kulturze. Narodziny i rozwój
(1952, wydanie polskie 1971),
Współczesne
narody
(1952, wydanie polskie 1990).
3)
TEORIĘ KONWERGENCJI (DWÓCH CZYNNIKÓW)
, zmierzającą do usunięcia
krańcowości z poglądów naturalistycznych i socjologicznych oraz opierającą działalność
pedagogiczną zarówno na oddziaływaniu środowiska społecznego, jak i wrodzonych
zadatkach jednostki.
3
4)
PEDAGOGIKĘ KULTURY
- kierunek, który opiera proces wychowawczy na
przeŜywaniu i przyswajaniu przez jednostkę wartości kulturowych stworzonych przez
cywilizację.
Przy formułowaniu dyrektyw wychowawczych pedagogika korzysta z dorobku wielu nauk,
m.in.: filozofii, psychologii, socjologii, etyki, biologii, antropologii, informatyki, ekonomii.
Pedagogika wyodrębniła szereg dyscyplin pedagogicznych: pedagogikę ogólną, teorię
wychowania, dydaktykę, pedagogikę specjalną, pedagogikę społeczną, andragogikę,
pedagogikę porównawczą (nauka o systemach oświatowych), pedagogikę kształcenia
zawodowego, pedeutologię (nauka dotycząca nauczyciela), historię oświaty i wychowania.
Procesy socjalizacyjne a działy pedagogiki:
Socjalizacja pierwotna - adolescencja - socjalizacja wtórna
Uspołecznienie dzieci
Uspołecznienie dorosłych
PAJDOCENTRYZM
, w pedagogice pogląd przyznający dziecku centralne miejsce w
procesie wychowawczym. Wynika z przekonania o decydującym wpływie na rozwój
człowieka cech i zdolności wrodzonych. Zgodnie z nim wychowanie powinno sprowadzać się
do opieki nad naturalnym (nie krępowanym) rozwojem dziecka.
Pajdocentryzm nie docenia znaczenia i wpływu rzeczywistości politycznej, społecznej i
kulturalnej ani teŜ dominującej roli wychowawcy.
ANDRAGOGIKA
, teoria oświaty dorosłych, pedagogika dorosłych. Dział pedagogiki
zajmujący się zagadnieniami związanymi z procesem wychowywania ludzi dorosłych.
4. Społeczne aspekty wychowania
WYCHOWANIE
, całokształt wpływów i oddziaływań środowiska społecznego oraz
przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego rozwój i osobowość oraz przygotowujących
go do Ŝycia w społeczeństwie.
We współczesnej pedagogice uŜywa się terminu wychowanie w węŜszym znaczeniu tego
słowa - jako świadome, zamierzone i specyficzne działania osób (wychowawców), których
celem jest osiągnięcie względnie trwałych zmian w osobowości jednostki (wychowanka).
Zmiany te obejmują zarówno sferę poznawczo-instrumentalną, pozwalającą na poznanie i
przekształcanie rzeczywistości, jak i stronę aksjologiczną, kształtującą stosunek człowieka do
świata i ludzi, jego przekonania, system wartości itp. W pedagogice uŜywa się pojęcia
wychowanie w trzech znaczeniach:
1) jako proces - rodzaj działalności ludzkiej, polegającej na wywoływaniu zmian w
osobowości człowieka,
2) jako stan - ogół zjawisk określających przebieg, cele, metody, środki i warunki
wychowania,
3) jako wynik - suma następstw wyraŜająca się w zmianie osobowości człowieka i w stopniu
przygotowania go do Ŝycia społecznego.
RozróŜnia się wychowanie: umysłowe, moralne, społeczne, estetyczne i fizyczne, a takŜe
samowychowanie
Podstawowe dziedziny badań socjologii edukacji
:
1.
wychowanie jako zjawisko społeczne;
4
2.
wychowanie a społeczeństwo;
3.
wychowanie a demografia;
4.
struktura społeczna szkoły;
5.
ekologia wychowania;
6.
stratyfikacja społeczna a szkoła;
7.
wychowanie a procesy społeczne ( rywalizacji, kooperacji, konflikty, akomodacji);
8.
uspołecznienie jako element socjalizacji;
9.
zachowania dewiacyjne w szkole;
10.
dynamika grup w wychowaniu;
11.
czynniki determinujące programy nauczania;
12.
społeczność lokalna a szkoła;
13.
wychowanie a odpowiedzialność;
14.
dylematy i kontrowersje wychowania;
15.
wychowanie zdrowotne;
16.
edukacja a demokracja i polityka;
17.
wychowania do i dla przyszłości.
5. Elementy procesu wychowania
Środowisko i podmioty wychowania: wychowawcy i wychowankowie
ŚRODOWISKO
SPOŁECZNE
, względnie trwały układ jednostek, grup społecznych i
innych zbiorowości ludzkich oddziałujących na rozwój, zachowanie się i aktywność
człowieka. Szczególne znaczenie dla funkcjonowania jednostki mają takie składniki
środowiska społecznego, jak:
1) rozmieszczenie zbiorowości decydujące o częstotliwości i róŜnorodności kontaktów
międzyludzkich.
2) poziom wykształcenia jednostek i grup najsilniej powiązanych z osobnikiem.
3) pozycja społeczna jednostek i grup, które mają wpływ na ekonomiczny i kulturalny poziom
Ŝycia jednostki
SYSTEM
OŚWIATOWY
, ogół powiązanych ze sobą placówek i instytucji wychowania
bezpośredniego i pośredniego umoŜliwiających zdobycie przez obywateli wykształcenia
ogólnego i zawodowego oraz zapewniających im wszechstronny rozwój osobowości.
EDUKACJA
, pojęcie szerokie - oznacza
wychowanie
- jako kształcenie człowieka (przede
wszystkim dziecka do osiągnięcia dorosłości). obejmuje aspekty: intelektualny,
psychologiczny, moralny.
Celami edukacji są: uczenie przystosowywania do Ŝycia w społeczeństwie, kształtowania
wolnego i osobistego sądu.
KSZTAŁCENIE
, ogół czynności i procesów umoŜliwiających ludziom poznanie przyrody,
społeczeństwa i kultury, osiąganie wszechstronnego rozwoju fizycznego i umysłowego a
takŜe zdobycie poŜądanych kwalifikacji zawodowych. Proces kształcenia jest organizowany
5
przez określone instytucje i wówczas jego cele wyznaczane są zgodnie z obowiązującą w
danym społeczeństwie koncepcją wykształcenia. Kształcenie moŜe być podejmowane przez
jednostkę samorzutnie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami i przybiera wtedy formę
samokształcenia. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie
SAMOWYCHOWANIE
, samorzutne kształtowanie i doskonalenie własnych postaw,
charakteru
, poglądu na świat, zdolności, zazwyczaj zgodne z przyjętymi wzorcami
osobowości (np. postaciami historycznymi, bohaterami literackimi, ludźmi wyróŜniającymi
się w środowisku społecznym).
SAMOKSZTAŁCENIE
, samodzielna praca nad sobą w zdobywaniu lub pogłębianiu
wiedzy, samodzielne kształtowanie cech osobowości. Podstawowym warunkiem
samokształcenia jest dojrzałość osobowości osiągana wraz z rozwojem oraz pod wpływem
oddziaływań wychowawczych.
GRUPY RÓWIEŚNICZE
, pojawiają się w procesie rozwoju dziecka i wywierają istotny
wpływ na jego rozwój i wychowanie. Dzieci w wieku przedszkolnym - od 3 roku Ŝycia łączą
się w małe grupy dla wspólnej zabawy a od 4-5 roku zdolne są juŜ do współŜycia i
współdziałania. W wieku 7-8 lat dzieci są zdolne uczestniczyć w innej grupie niŜ rodzina,
tworzą w tym okresie zespoły, które mają charakter krótkotrwały.
Grupy rówieśnicze zaczynają tworzyć dzieci w wieku ok. 10 lat, zwykle jednopłciowe, w
których stopień identyfikacji z innymi członkami grupy jest stosunkowo wysoki w związku z
czym ich oddziaływanie na członków jest duŜe i grupa rówieśnicza pełni niezastąpioną
funkcję w procesie socjalizacji a takŜe zaspokaja potrzeby społeczne swoich członków.
Organizacja małych grup rówieśniczych jest przewaŜnie dość słaba, oparta na zasadzie
równorzędności ich członków. Grupy rówieśnicze tracą na znaczeniu w wieku 13-14 lat.
SOCJALIZACJA
, 1) uspołecznienie człowieka poprzez:
a) celowe, zamierzone oddziaływania wychowawcze społeczeństwa, szczególnie rodziny i
instytucji wychowawczych.
b) nie kierowany i nie uświadamiany wpływ środowiska społecznego.
2) proces stawania się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa w wyniku uczenia się i
przestrzegania obowiązujących norm i zasad współŜycia z innymi ludźmi.
ROLA
SPOŁECZNA
,
1) system oczekiwań dotyczących przewidywanych zachowań człowieka wobec grupy, w
której zajmuje on określoną pozycję. Rola społeczna wyznacza wówczas zespół reguł, norm i
wzorów postępowania.
2) system stałych zachowań osobnika, zgodnych z systemem oczekiwań i wzorów
społecznych. W róŜnych grupach istnieje wiele rozmaitych ról (np. w rodzinie rola ojca,
matki, brata itp.). Pełnienie ich jest waŜnym czynnikiem regulującym zachowanie jednostki i
kształtującym jej postawy.
OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA
, zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej
postępowanie, a wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych
pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości ludzkich, w których jednostka została
wychowana i w których uczestniczy.
Największe znaczenie ma proces socjalizacji jako proces przekształcenia biologicznego
organizmu noworodka w aktywnego uczestnika Ŝycia społecznego i kulturalnego.