Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
POWIERZCHNIOWE RUCHY MASOWE
Powierzchniowe ruchy masowe s
ą
to przemieszczenia mas skalnych pod
wpływem siły ci
ęŜ
ko
ś
ci.
Erozja i wietrzenie naruszają równowagę utworów
geologicznych. Erozja zwiększa pochyłość stoków i sprzyja osuwaniu. Ruch mas
moŜe być powolny lub gwałtowny.
Skutki oddziaływania siły cięŜkości na stoku
zale
Ŝą
od jego nachylenia
, które
decyduje równieŜ o przebiegu ruchu i powstawaniu określonych form.
Na stoku nachylonym siła cięŜkości rozkłada się na dwie składowe:
stykow
ą –
prostopadłą do stoku i
ze
ś
lizgow
ą – równoległą do stoku. Wraz ze zwiększeniem się
kąta nachylenia wzrasta składowa ześlizgowa i wzrasta moŜliwość przemieszczenia
się mas skalnych.
Ruchowi mas skalnych przeciwdziała
spójno
ść
(kohezja)
oraz opór
tarcia
wewn
ę
trznego (
opór stawiany przeciwko przesuwaniu się cząstek między sobą)
dlatego rozwój powierzchniowych ruchów masowych i ich charakter zaleŜy teŜ od
rodzaju gruntu.
1
Od
kohezji i tarcia wewn
ę
trznego
uzaleŜniona
jest wytrzymało
ść
skały
na
ś
cinanie
(opór skały na przesuwanie się jej części względem siebie).
Gdy wytrzymałość ta zostanie przekroczona, w skale następuje powierzchnia ścięcia,
wzdłuŜ której przemieszczają się jej części.
Przemieszczany w dół, w czasie powierzchniowych ruchów masowych materiał to
koluwium
.
Rozwój i charakter powierzchniowych ruchów masowych zaleŜy m.in. od rodzaju
gruntu. Osady drobnoziarniste przesycone wodą mogą ulec uplastycznieniu lub
upłynnieniu, gdyŜ woda zmniejsza tarcie między cząsteczkami skały. Upłynnione
osady piaszczyste czy mułowe nazywamy
kurzawk
ą
,
natomiast skłonność osadów
do upłynnienia i ruchu –
tiksotropi
ą
.
Czynniki wpływaj
ą
ce na równowag
ę
mas stokowych
i tempo zachodz
ą
cych
zmian
:
·
nachylenia stoku
·
litologia i ułoŜenie warstw
·
nawodnienie luźnego materiału (gwałtowne topnienie śniegu, wysokie opady)
·
zamarzanie i rozmarzanie gruntu
·
podcięcie brzegu przez erozję lub w sposób sztuczny
·
wstrząsy (trzęsienia ziemi, wybuchy, lawiny...)
·
2
Klasyfikacja powierzchniowych ruchów masowych
·
obrywanie
·
osypywanie
·
osuwanie
·
spełzywanie
·
spływanie
Obrywanie
– nagłe oderwanie i runięcie w dół wielkich mas skalnych. Warunkiem
powstania jest urwistość stoków. Powstające u podnóŜa koluwium zawiera bloki o
znacznym zróŜnicowaniu wielkości.
obryw skalny w Dol. Ko
ś
cieliskiej,
w Bramie Raptawickiej
.
Osypywanie
– podlegają mu niewielkie masy materiału zwietrzelinowego lub nawet
okruchy skalne. Powstające koluwia zawierają materiał drobniejszy niŜ w obrywach.
W wyniku osypywania w dolnej części stoku powstają nagromadzenia drobnego
materiału skalnego: piargi (osypiska) a u wylotu Ŝlebów stoŜki osypiskowe. Drobny
materiał gromadzi się w dolnych partiach.
Sto
Ŝ
ki osypiskowe
3
Osuwanie
– jest stosunkowo gwałtowne, do kilku m/s. Powstają osuwiska – zsuwy.
Przemieszczają się duŜe masy zwietrzeliny lub podłoŜa wzdłuŜ wyraźnych
płaszczyzn poślizgu. Rozmiary od kilkumetrowej długości i głębokości do olbrzymich
zsuwów.
Morfologia osuwisk
. Przemieszczenie zaczyna się od powstania szczeliny w formie
łuku otwartego w kierunku zbocza. Masy odrywają się powstaje półkoliste obniŜenie
zwane
nisz
ą
osuwiskow
ą. W dół od niszy moŜe ciągnąć się
rynna osuwiskowa
,
którą masy przemieściły się w dół. Przechodzi ona w
j
ę
zor osuwiskowy
złoŜony z
osuniętych mas skalnych. JeŜeli masy (koluwium) znajdują się tuŜ poniŜej niszy to
rynny brak. Powierzchnia języka jest nierówna i łatwo odróŜnić go od stoków
niezaburzonych.
Osuwanie odbywa się wzdłuŜ istniejących powierzchni osłabienia (poślizgu) w
masywie skalnym lub wzdłuŜ płaszczyzn warstwowania, ciosu.
4
Osuwisko Lachowice -
uaktywniło si
ę
w 2001
Klasyfikacja osuwisk ze względu na stosunek osuwiska do przebiegu struktur
geologicznych:
·
asekwentne
– tworzą się w jednorodnych, niewarstwowanych utworach
(glinach, iłach, lessach). Powierzchnia ścinania, po której nastąpiło osunięcie
się mas skalnych, jest wklęsła i uzaleŜniona wyłącznie od spoistości i tarcia
wewnętrznego utworów budujących zbocze
5
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl
Powierzchniowe ruchy masowe s
ą
to przemieszczenia mas skalnych pod
wpływem siły ci
ęŜ
ko
ś
ci.
Erozja i wietrzenie naruszają równowagę utworów
geologicznych. Erozja zwiększa pochyłość stoków i sprzyja osuwaniu. Ruch mas
moŜe być powolny lub gwałtowny.
Skutki oddziaływania siły cięŜkości na stoku
zale
Ŝą
od jego nachylenia
, które
decyduje równieŜ o przebiegu ruchu i powstawaniu określonych form.
Na stoku nachylonym siła cięŜkości rozkłada się na dwie składowe:
stykow
ą –
prostopadłą do stoku i
ze
ś
lizgow
ą – równoległą do stoku. Wraz ze zwiększeniem się
kąta nachylenia wzrasta składowa ześlizgowa i wzrasta moŜliwość przemieszczenia
się mas skalnych.
Ruchowi mas skalnych przeciwdziała
spójno
ść
(kohezja)
oraz opór
tarcia
wewn
ę
trznego (
opór stawiany przeciwko przesuwaniu się cząstek między sobą)
dlatego rozwój powierzchniowych ruchów masowych i ich charakter zaleŜy teŜ od
rodzaju gruntu.
1
Od
kohezji i tarcia wewn
ę
trznego
uzaleŜniona
jest wytrzymało
ść
skały
na
ś
cinanie
(opór skały na przesuwanie się jej części względem siebie).
Gdy wytrzymałość ta zostanie przekroczona, w skale następuje powierzchnia ścięcia,
wzdłuŜ której przemieszczają się jej części.
Przemieszczany w dół, w czasie powierzchniowych ruchów masowych materiał to
koluwium
.
Rozwój i charakter powierzchniowych ruchów masowych zaleŜy m.in. od rodzaju
gruntu. Osady drobnoziarniste przesycone wodą mogą ulec uplastycznieniu lub
upłynnieniu, gdyŜ woda zmniejsza tarcie między cząsteczkami skały. Upłynnione
osady piaszczyste czy mułowe nazywamy
kurzawk
ą
,
natomiast skłonność osadów
do upłynnienia i ruchu –
tiksotropi
ą
.
Czynniki wpływaj
ą
ce na równowag
ę
mas stokowych
i tempo zachodz
ą
cych
zmian
:
·
nachylenia stoku
·
litologia i ułoŜenie warstw
·
nawodnienie luźnego materiału (gwałtowne topnienie śniegu, wysokie opady)
·
zamarzanie i rozmarzanie gruntu
·
podcięcie brzegu przez erozję lub w sposób sztuczny
·
wstrząsy (trzęsienia ziemi, wybuchy, lawiny...)
·
2
Klasyfikacja powierzchniowych ruchów masowych
·
obrywanie
·
osypywanie
·
osuwanie
·
spełzywanie
·
spływanie
Obrywanie
– nagłe oderwanie i runięcie w dół wielkich mas skalnych. Warunkiem
powstania jest urwistość stoków. Powstające u podnóŜa koluwium zawiera bloki o
znacznym zróŜnicowaniu wielkości.
obryw skalny w Dol. Ko
ś
cieliskiej,
w Bramie Raptawickiej
.
Osypywanie
– podlegają mu niewielkie masy materiału zwietrzelinowego lub nawet
okruchy skalne. Powstające koluwia zawierają materiał drobniejszy niŜ w obrywach.
W wyniku osypywania w dolnej części stoku powstają nagromadzenia drobnego
materiału skalnego: piargi (osypiska) a u wylotu Ŝlebów stoŜki osypiskowe. Drobny
materiał gromadzi się w dolnych partiach.
Sto
Ŝ
ki osypiskowe
3
Osuwanie
– jest stosunkowo gwałtowne, do kilku m/s. Powstają osuwiska – zsuwy.
Przemieszczają się duŜe masy zwietrzeliny lub podłoŜa wzdłuŜ wyraźnych
płaszczyzn poślizgu. Rozmiary od kilkumetrowej długości i głębokości do olbrzymich
zsuwów.
Morfologia osuwisk
. Przemieszczenie zaczyna się od powstania szczeliny w formie
łuku otwartego w kierunku zbocza. Masy odrywają się powstaje półkoliste obniŜenie
zwane
nisz
ą
osuwiskow
ą. W dół od niszy moŜe ciągnąć się
rynna osuwiskowa
,
którą masy przemieściły się w dół. Przechodzi ona w
j
ę
zor osuwiskowy
złoŜony z
osuniętych mas skalnych. JeŜeli masy (koluwium) znajdują się tuŜ poniŜej niszy to
rynny brak. Powierzchnia języka jest nierówna i łatwo odróŜnić go od stoków
niezaburzonych.
Osuwanie odbywa się wzdłuŜ istniejących powierzchni osłabienia (poślizgu) w
masywie skalnym lub wzdłuŜ płaszczyzn warstwowania, ciosu.
4
Osuwisko Lachowice -
uaktywniło si
ę
w 2001
Klasyfikacja osuwisk ze względu na stosunek osuwiska do przebiegu struktur
geologicznych:
·
asekwentne
– tworzą się w jednorodnych, niewarstwowanych utworach
(glinach, iłach, lessach). Powierzchnia ścinania, po której nastąpiło osunięcie
się mas skalnych, jest wklęsła i uzaleŜniona wyłącznie od spoistości i tarcia
wewnętrznego utworów budujących zbocze
5