Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
16.
Ubezpieczenie spoleczne
rolników w Polsce
16.1. Zmiany w okresie transformacji
ustrojowej
Po
dwukrotnych
czesciowych
zmianach
w 1991 r. wprowadzono
nowy system
ubezpieczenia
spolecznego
rolników
polegajacy
na wyodrebnieniu
z jednej
stro-
ny ubezpieczenia
wypadkowego,
chorobowego
i macierzynskiego,
finansowane-
go skladka rolników bez gwarancji panstwa,
oraz z drugiej - ubezpieczenia
eme-
rytalno-rentowego,
finansowanego
w ponad
90% przez budzet
panstwa
i uzupel-
niajaco
przez skladke.
Z systemu
emerytalno-rentowego
byly wyplacane
emery-
tury w wysokosci pracowniczej
emerytury
minimalnej
z mozliwoscia
uzupelnia-
jacego
podniesienia
nie wyzej jednak
jak 35% oraz renty inwalidzkie
okresowe,
(inwalidów
I
grupy)
a stale
tylko
dla naj ciezej
poszkodowanych
lub rolników
w wieku
przedemerytalnym,
a takze
renty
rodzinne
jak w ubezpieczeniu
pra-
cownIczym.
O ile ubezpieczenie
wypadkowo-chorobowo-macierzynskie
zostalo
opar-
te na zasadzie
ubezpieczeniowej,
o tyle ubezpieczenie
emerytalno-rentowe
w
gruncie
rzeczy
stalo
sie
systemem
zaopatrzenia
spolecznego.
Ubezpiecze-
niem
tym zostali
objeci
rolnicy
posiadajacy
gospodarstwa
rolne
powyzej
1 ha
przeliczeniowego
oraz ich domownicy,
jezeli
nie podlegali
obowiazkowi
ubez-
pieczenia
pracowniczego
lub
innego.
Ustalono,
co stanowilo
zasadniczy
po-
stulat
rolników,
ze sprzedaz
gospodarstwa
i praca
w nim
nie
ma wplywu
na
wyplate
emerytury
(renty),
natomiast
w razie
dalszego
prowadzenia
gospo-
darstwa
(kierowania)
ulega
zawieszeniu.
Wprowadzono
równiez
emerytury
wczesniejsze
w razie
zaprzestania
prowadzenia
gospodarstwa
(przekazania).
W celu realizacji
ubezpieczenia
rolników
wyodrebniono
osobna
Kase
Rolni-
czego
Ubezpieczenia
Spolecznego
(KRUS),
podporzadkowana
ministrowi
wlasciwemu
do spraw
rolnictwa.
Wprowadzony
w 1980 r. system
ubezpiecze-
nia
spolecznego
rolników
ma
realizowac
zadania
polityki
rolnej.
Obserwo-
wany spadek
liczby gospodarstw
jest jednak
niewielki,
mozna
natomiast
zau-
wazyc odmlodzenie
struktury
wiekowej
prowadzacych
(kierowników)
gospo-
darstwa.
184
16.2. Uwarunkowania
modelu
Znaczenie spoleczne.
Role spoleczna
systemu ubezpieczenia
spolecznego
rol-
ników ilustruja
w szczególnosci
dane na koniec 2000 r., dotyczace
objecia z tego
tytulu ubezpieczeniem
zdrowotnym
finansowanym
w calosci z budzetu
panstwa
(bez emerytów
i rencistów
i ich rodzin),
które
dostarczaja
informacji
zarówno
co
do liczby, jak i struktury
spolecznej
tej grupy ludnosci.
Tabela
16.1.
Rolnicy
czynni
zawodowo
i czlonkowie
ich rodzin
objeci
ubezpieczeniem
zdrowotnym
(w tys.)
-
-
-
-
°
°
°
°
Czlonkowie
380,9
Rolnicy
16,0
6,3
0,2
3,3
31,4
56,3
951,4
13,3
7,7
951,4
98,5
19,9
15,3
2,7
0,9
817,4
75,9
7,7
1425,0
1,4
3,2
wniosek
rodzin
przeliczeniowego
i dzial specjalny
dzial specjalny
dzial specjalny
Do 1 ha przeliczeniowego
Zródlo:
"Ubezpieczenia
w
Rolnictwie"
2001,
nr 2 (10),
s. 116-117.
W tym zestawieniu
zwraca
uwage
niewielka
liczba
domowników,
jak
tez
liczba rolników
gospodarujacych
na obszarze
mniejszym
niz 1 hektar,
ale jedno-
czesnie
stanowiaca
az dla 75 tys. rodzin
rolników
podstawowe
zródlo
utrzyma-
nia. Ogólem
jednak
ludnosc
uzalezniona
od ubezpieczenia
rolniczego
stanowi
okolo 2,5 mln osób.
Zmianie
ulegla równoczesnie
sytuacja dochodowa
rolników.
Realne
docho-
dy rozporzadzalne
na jedna
osobe w ich gospodarstwach
domowych
w nowych
zlotych w cenach
1999 r. wynosily w 1990 r. 532 zl, stanowiac
wyjatkowo
parytet
102% w stosunku
do gospodarstw
pracowniczych,
w 1999 r. zas 411 zl, stanowiac
parytet
tylko 69%, co tlumaczy
wiele zwiazanych
z tym skutków
spolecznych.
Zmiana struktury.
Liczba
gospodarstw
rolnych
w ujeciu
Glównego
Urzedu
Statystycznego
jest wyzsza niz liczba platników
Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia
185
Spolecznego. Ulega ona powolnemu zmniejszeniu. Wedlug GUS w 1980 L,
a wiec w pierwszym roku wprowadzenia ubezpieczenia spolecznego rolników,
bylo 2360 tys. gospodarstw indywidualnych powyzej 1 ha. Ich liczba spadla do
2138 tys. w 1990 L i 1881 tys. w 2000 L, przy czym liczba naj mniej szych gospo-
darstw, to jest w granicach
1-2 ha, ulegla zwiekszeniu
do 23,8%, a najwiekszych
- o powierzchni
15 i wiecej hektarów
- wzrosla
do 9,9% ogólnej
liczby gospo-
darstw,
przy
spadku
ich liczby w grupach
posrednich.
W tym
dwudziestolet-
nim okresie przecietna
powierzchnia
ogólna
gospodarstwa
powiekszyla
sie tylko
z 6,5 ha do 8,0 ha. Koncentracja
gospodarstw
mimo spadku
ich liczby nastepo-
wala wiec równiez powoli.
W latach
1991-2000
sytuacja
spoleczno-gospodarcza
ulegla zmianie
- przy
braku
istotnych
zmian w tym systemie.
Srednia
liczba ubezpieczonych
rolników
spadla
z 1750 tys. do 1452 tys., a liczba swiadczeniobiorców
przypadajacych
na
ubezpieczonego
wzrosla
z 1,02 do 1,30, przy wzroscie
przecietnej
liczby emery-
tów i rencistów
z 1790 tys. do 1887 tys. Najwyzsza
liczbe emerytur
i rent
odno-
towano
w 1994 L i wynosila
ona 2046 tys. Jednoczesnie
wzrosla
nominalna
wy-
sokosc
przecietnej
emerytury
i renty
z 79 do 601 nowych
zlotych.
W okresie
1992-2000
srodki wlasne ubezpieczenia
emerytalno-rentowego
rolników
pokry-
waly wydatki w wysokosci okolo 7%, przy dofinansowaniu
pozostalej
zasadniczej
czesci dotacja
budzetowa.
Dotacje
pochlanial
system emerytalno-rentowy,
przy
samofinansowaniu
ze skladek
systemu
wypadkowo-chorobowo-macierzynskie-
malych
(1-5
ha) bylo
go. Niemniej
jednak
obciazenie
skladka
dla gospodarstw
znaczne,
stanowiac
w 1998 L 18% przychodu
z produkcji
rolnej. W 2000 L prze-
cietny dochód
z pracy w rolnictwie
wyniósl 884 zl z 1 ha przeliczeniowego
rocz-
nie, gdy minimalne
wynagrodzenie
wynosilo 700 zl miesiecznie.
Ponadto
w zwiaz-
ku z wprowadzeniem
ubezpieczenia
zdrowotnego
naliczone
skladki ubezpiecze-
nia zdrowotnego
za rolników
finansowane
z budzetu
panstwa
wyniosly w 2000 L
1,1 mld zl, przy wplywie ze skladek
0,7 mld zl.
W wyniku
tych zmian
na jedno
gospodarstwo
w 2000 L przypadal
statys-
tycznie jeden
rentobiorca,
a swiadczenie
stalo
sie w istocie
zapomoga
socjalna
prowadzonej
polityki rolnej.
Liczba emerytur
wynoszaca w tymze roku 1056 tys.
pozostawala
w konsekwencji
na
niezmienionyrn
poziomie
w porównaniu
do
1990 L, natomiast
znaczaco
wzrosla liczba rent inwalidzkich
z tytulu niezdolnos-
ci do pracy - ze 441 tys. do 794 tys., stanowiac
az 75% liczbyemerytuL
W latach
1993-1999
liczba nowo przyznawanych
rent inwalidzkich
przekraczala
znacznie
liczbe przyznawanych
emerytuL
Szybki wzrost, choc na niskim poziomie
iloscio-
wym, nastapil
równiez w stosunku
do rent
rodzinnych
- z 14 tys. do 37 tys. Od-
notowac
równiez
nalezy
szybki
wzrost
wydatków
na
zasilki
chorobowe,
jak
równiez stosunkowo
wysoki poziom wypadkowosci
w rolnictwie
indywidualnym.
System ubezpieczenia
spolecznego
indywidualnych
rolników zostal przysto-
sowany do gospodarki
chlopskiej
z wmontowanym
w nim systemem
swiadczen
o charakterze
socjalnym,
który
ma realizowac
polityke
panstwa
w stosunku
do
rolnictwa
i zapewnic
grupie
ludnosci
utrzymujacej
sie z pracy rolniczej
okreslo-
nego
poziomu
dochodu.
Zmiana
ustrojowa
spowodowala
powstawanie
wiel-
186
koobszarowych
prywatnych
gospodarstw
rolnych
o innym
poziomie
dochodo-
wym. Stad wynika
obecnie
potrzeba
zmian w ubezpieczeniu
spolecznym
rolni-
ków, w szczególnosci
wobec zmian w polityce rolnej w zwiazku z przystapieniem
do Unii Europejskiej.
16.3. Srodki zmian polityki rolnej
Wstepne zmiany przygotowawcze.
W zwiazku z przygotowaniami
do wstapie-
nia do Unii Europejskiej
i zharmonizowania
z jej dorobkiem
prawnym polskiego
prawa dotyczacego
m.in. rolnictwa
w 2001 r. przyjeto
dwie ustawy dotyczace
po-
lozenia
rolników,
a posrednio
rzutujace
na system ich zabezpieczenia
spolecz-
nego.
Pierwsza
z nich
dotyczyla
wprowadzenia
rent
strukturalnych.
Prawo
do
tego typu rent moga uzyskac rolnicy w okresie pieciu lat przed
emerytura
(mez-
czyzni w wieku 60-65 lat, kobiety
55-60),
posiadajacy
wymagany
okres skladko-
wy do
uzyskania
emerytury,
prowadzacy
bezposrednio
przedtem
dzialalnosc
rolnicza
przez okres
10 lat, jesli jedynym
lub glównym srodkiem
ich utrzymania
pozostaje
gospodarstwo
rolne,
pod
warunkiem
zaprzestania
prowadzenia
go
i przekazania
co najmniej
3 ha na powiekszenie
innego
gospodarstwa,
tak aby
powiekszone
gospodarstwo
obejmowalo
co najmniej
15 ha. Renta
taka zostala
ustalona
w wysokosci
150% naj nizszej emerytury
przy zapewnieniu
jej równiez
dla zony rolnika.
Renty
te wyplacane
beda
przez Kase Rolniczego
Ubezpiecze-
nia Spolecznego,
a finansowane
z budzetu.
W innej wiec formie
siegnieto
w tej
mierze
do
rozwiazania
przekazywania
gospodarstwa
panstwu
lub
nastepcy
sprzed wprowadzenia
ubezpieczenia
spolecznego
rolników.
Celem tego rozwia-
zania jest glównie komasacja
gospodarstw
zwiekszajaca
ich efektywnosc,
której
nie udalo
sie uzyskac poprzez
system ubezpieczenia
rolniczego.
Ubocznie
wply-
nie równiez na zwiekszenie
efektywnosci
wskutek
odmlodzenia
kadry prowadza-
cych gospodarstwa,
przy zapewnieniu
srodków utrzymania
dla rolników w wieku
przedemerytalnym,
pelniac podobna
role jak wprowadzone
w 1997 r. w systemie
pracowniczym
swiadczenie
przedemerytalne,
a poprzednio
wczesniejsze
emery-
tury zastosowane
równiez w systemie rolniczym.
Druga
z ustaw dotyczy przeznaczenia
najmniej
urodzajnych
lub zdegrado-
wanych
gruntów
rolnych
do
zalesienia
przez
samych
rolników
w zamian
za
okreslony
ekwiwalent
kwotowy
podlegajacy
waloryzacji
wskaznikiem
inflacji
do czasu uzyskania
emerytury
lub renty z ubezpieczenia
spolecznego
nie dluzej
niz przez
20 lat. Panstwo
poprzez
nadlesniczych
lasów panstwowych
zapewnia
takim rolnikom
bezplatne
dostarczenie
sadzonek
sfinansowane
z Wojewódzkich
Funduszy
Ochrony
Srodowiska
i Gospodarki
Wodnej.
Zmiany wobec przystapienia
do Unii Europejskiej.
Przystapienie
do Unii
Europejskiej
zasadniczo
zmienia
sytuacje w rolnictwie,
co posrednio
rzutuje
na
ksztaltowanie
sie dotychczasowego
systemu
ubezpieczenia
spolecznego
rolni-
ków. Zmiany
te dotycza
róznorodnych
elementów
dotyczacych
tak produkcji
187
rolnej,
jak i ksztaltowania
sie dochodów
ludnosci
rolniczej.
Zasadniczy
element
zmian
beda
stanowily
doplaty
bezposrednie
do powierzchni
upraw.
Wybrana
przez
Polske
forma
doplat
bezposrednich
do hektara
upraw
oznacza
z jednej
strony
utrwalanie
dotychczasowego
ukladu
spoleczno-gospodarczego
gospo-
darstw
rolnych,
z drugiej - zapewnienie
podniesienia
dochodowosci
równiez
dla
szerokich
rzesz drobnych
rolników
w nieefektywnych
gospodarstwach,
zapew-
niajac spokój spoleczny wobec trudnosci
przejscia
do zajec pozarolniczych.
Do-
platy te, podnoszac
dochód
w takich
gospodarstwach,
stana
sie swiadczeniami
socjalnymi
realizowanymi
w ramach
przedsiebranej
polityki
rolnej.
Dodatkowe
doplaty wystapia na terenach
podgórskich,
zalewowych i slabych ziemiach.
Gos-
5-15
ha beda
podarstwa
w granicach
mogly skorzystac
ze srodków
na drobne
inwestycje,
sluzace
zwlaszcza
specjalizacji
gospodarstwa.
Wystapi
mozliwosc
skorzystania
ze srodków
polepszenia
stanu
ekologicznego.
Niezaleznie
od tego
pojawia
sie fundusze
strukturalne
przeznaczone
na inwestycje w poprawe
jakos-
ci zywnosci, nowe technologie
i rozwój produkcji
w tych dziedzinach,
w których
nie wystepuja
nadwyzki
w ramach
Unii.
Srodki
na podniesienie
regionów
za-
niedbanych
i otoczenia
rolnictwa
umozliwia
poprawe
infrastruktury,
w której
dzialaja
polscy rolnicy. Wymagac
jednak
beda wzrostu
aktywnosci
z ich strony.
Wszystko
to - lacznie
ze zmiana
cen, jak i ich stabilizacja
- spowoduje
zmiane
ukladu
stosunków
gospodarczych,
a co za tym idzie - spolecznych.
Przyczyni sie
do zmian
w szerzej
pojetym
zabezpieczeniu
spolecznym
rolników
i ich rodzin,
zwlaszcza kierunków
dotacji z budzetu
panstwa.
Dotychczasowy
system rolniczy
- ukierunkowany
na zabezpieczenie
ludnosci
utrzymujacej
sie z malych gospo-
darstw - bedzie
musial uwzglednic
prowadzacych
gospodarstwa
wielkoobszaro-
we typu farmerskiego.
Stad tez rzad w 2004 r. sformulowal
program
zróznico-
wania skladki w zaleznosci
od dochodu
gospodarstwa
oraz przekazania
nadzoru
nad
Kasa
Rolniczego
Ubezpieczenia
Spolecznego
do
kompetencji
ministra
wlasciwego
do spraw zabezpieczenia
spolecznego.
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl
Ubezpieczenie spoleczne
rolników w Polsce
16.1. Zmiany w okresie transformacji
ustrojowej
Po
dwukrotnych
czesciowych
zmianach
w 1991 r. wprowadzono
nowy system
ubezpieczenia
spolecznego
rolników
polegajacy
na wyodrebnieniu
z jednej
stro-
ny ubezpieczenia
wypadkowego,
chorobowego
i macierzynskiego,
finansowane-
go skladka rolników bez gwarancji panstwa,
oraz z drugiej - ubezpieczenia
eme-
rytalno-rentowego,
finansowanego
w ponad
90% przez budzet
panstwa
i uzupel-
niajaco
przez skladke.
Z systemu
emerytalno-rentowego
byly wyplacane
emery-
tury w wysokosci pracowniczej
emerytury
minimalnej
z mozliwoscia
uzupelnia-
jacego
podniesienia
nie wyzej jednak
jak 35% oraz renty inwalidzkie
okresowe,
(inwalidów
I
grupy)
a stale
tylko
dla naj ciezej
poszkodowanych
lub rolników
w wieku
przedemerytalnym,
a takze
renty
rodzinne
jak w ubezpieczeniu
pra-
cownIczym.
O ile ubezpieczenie
wypadkowo-chorobowo-macierzynskie
zostalo
opar-
te na zasadzie
ubezpieczeniowej,
o tyle ubezpieczenie
emerytalno-rentowe
w
gruncie
rzeczy
stalo
sie
systemem
zaopatrzenia
spolecznego.
Ubezpiecze-
niem
tym zostali
objeci
rolnicy
posiadajacy
gospodarstwa
rolne
powyzej
1 ha
przeliczeniowego
oraz ich domownicy,
jezeli
nie podlegali
obowiazkowi
ubez-
pieczenia
pracowniczego
lub
innego.
Ustalono,
co stanowilo
zasadniczy
po-
stulat
rolników,
ze sprzedaz
gospodarstwa
i praca
w nim
nie
ma wplywu
na
wyplate
emerytury
(renty),
natomiast
w razie
dalszego
prowadzenia
gospo-
darstwa
(kierowania)
ulega
zawieszeniu.
Wprowadzono
równiez
emerytury
wczesniejsze
w razie
zaprzestania
prowadzenia
gospodarstwa
(przekazania).
W celu realizacji
ubezpieczenia
rolników
wyodrebniono
osobna
Kase
Rolni-
czego
Ubezpieczenia
Spolecznego
(KRUS),
podporzadkowana
ministrowi
wlasciwemu
do spraw
rolnictwa.
Wprowadzony
w 1980 r. system
ubezpiecze-
nia
spolecznego
rolników
ma
realizowac
zadania
polityki
rolnej.
Obserwo-
wany spadek
liczby gospodarstw
jest jednak
niewielki,
mozna
natomiast
zau-
wazyc odmlodzenie
struktury
wiekowej
prowadzacych
(kierowników)
gospo-
darstwa.
184
16.2. Uwarunkowania
modelu
Znaczenie spoleczne.
Role spoleczna
systemu ubezpieczenia
spolecznego
rol-
ników ilustruja
w szczególnosci
dane na koniec 2000 r., dotyczace
objecia z tego
tytulu ubezpieczeniem
zdrowotnym
finansowanym
w calosci z budzetu
panstwa
(bez emerytów
i rencistów
i ich rodzin),
które
dostarczaja
informacji
zarówno
co
do liczby, jak i struktury
spolecznej
tej grupy ludnosci.
Tabela
16.1.
Rolnicy
czynni
zawodowo
i czlonkowie
ich rodzin
objeci
ubezpieczeniem
zdrowotnym
(w tys.)
-
-
-
-
°
°
°
°
Czlonkowie
380,9
Rolnicy
16,0
6,3
0,2
3,3
31,4
56,3
951,4
13,3
7,7
951,4
98,5
19,9
15,3
2,7
0,9
817,4
75,9
7,7
1425,0
1,4
3,2
wniosek
rodzin
przeliczeniowego
i dzial specjalny
dzial specjalny
dzial specjalny
Do 1 ha przeliczeniowego
Zródlo:
"Ubezpieczenia
w
Rolnictwie"
2001,
nr 2 (10),
s. 116-117.
W tym zestawieniu
zwraca
uwage
niewielka
liczba
domowników,
jak
tez
liczba rolników
gospodarujacych
na obszarze
mniejszym
niz 1 hektar,
ale jedno-
czesnie
stanowiaca
az dla 75 tys. rodzin
rolników
podstawowe
zródlo
utrzyma-
nia. Ogólem
jednak
ludnosc
uzalezniona
od ubezpieczenia
rolniczego
stanowi
okolo 2,5 mln osób.
Zmianie
ulegla równoczesnie
sytuacja dochodowa
rolników.
Realne
docho-
dy rozporzadzalne
na jedna
osobe w ich gospodarstwach
domowych
w nowych
zlotych w cenach
1999 r. wynosily w 1990 r. 532 zl, stanowiac
wyjatkowo
parytet
102% w stosunku
do gospodarstw
pracowniczych,
w 1999 r. zas 411 zl, stanowiac
parytet
tylko 69%, co tlumaczy
wiele zwiazanych
z tym skutków
spolecznych.
Zmiana struktury.
Liczba
gospodarstw
rolnych
w ujeciu
Glównego
Urzedu
Statystycznego
jest wyzsza niz liczba platników
Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia
185
Spolecznego. Ulega ona powolnemu zmniejszeniu. Wedlug GUS w 1980 L,
a wiec w pierwszym roku wprowadzenia ubezpieczenia spolecznego rolników,
bylo 2360 tys. gospodarstw indywidualnych powyzej 1 ha. Ich liczba spadla do
2138 tys. w 1990 L i 1881 tys. w 2000 L, przy czym liczba naj mniej szych gospo-
darstw, to jest w granicach
1-2 ha, ulegla zwiekszeniu
do 23,8%, a najwiekszych
- o powierzchni
15 i wiecej hektarów
- wzrosla
do 9,9% ogólnej
liczby gospo-
darstw,
przy
spadku
ich liczby w grupach
posrednich.
W tym
dwudziestolet-
nim okresie przecietna
powierzchnia
ogólna
gospodarstwa
powiekszyla
sie tylko
z 6,5 ha do 8,0 ha. Koncentracja
gospodarstw
mimo spadku
ich liczby nastepo-
wala wiec równiez powoli.
W latach
1991-2000
sytuacja
spoleczno-gospodarcza
ulegla zmianie
- przy
braku
istotnych
zmian w tym systemie.
Srednia
liczba ubezpieczonych
rolników
spadla
z 1750 tys. do 1452 tys., a liczba swiadczeniobiorców
przypadajacych
na
ubezpieczonego
wzrosla
z 1,02 do 1,30, przy wzroscie
przecietnej
liczby emery-
tów i rencistów
z 1790 tys. do 1887 tys. Najwyzsza
liczbe emerytur
i rent
odno-
towano
w 1994 L i wynosila
ona 2046 tys. Jednoczesnie
wzrosla
nominalna
wy-
sokosc
przecietnej
emerytury
i renty
z 79 do 601 nowych
zlotych.
W okresie
1992-2000
srodki wlasne ubezpieczenia
emerytalno-rentowego
rolników
pokry-
waly wydatki w wysokosci okolo 7%, przy dofinansowaniu
pozostalej
zasadniczej
czesci dotacja
budzetowa.
Dotacje
pochlanial
system emerytalno-rentowy,
przy
samofinansowaniu
ze skladek
systemu
wypadkowo-chorobowo-macierzynskie-
malych
(1-5
ha) bylo
go. Niemniej
jednak
obciazenie
skladka
dla gospodarstw
znaczne,
stanowiac
w 1998 L 18% przychodu
z produkcji
rolnej. W 2000 L prze-
cietny dochód
z pracy w rolnictwie
wyniósl 884 zl z 1 ha przeliczeniowego
rocz-
nie, gdy minimalne
wynagrodzenie
wynosilo 700 zl miesiecznie.
Ponadto
w zwiaz-
ku z wprowadzeniem
ubezpieczenia
zdrowotnego
naliczone
skladki ubezpiecze-
nia zdrowotnego
za rolników
finansowane
z budzetu
panstwa
wyniosly w 2000 L
1,1 mld zl, przy wplywie ze skladek
0,7 mld zl.
W wyniku
tych zmian
na jedno
gospodarstwo
w 2000 L przypadal
statys-
tycznie jeden
rentobiorca,
a swiadczenie
stalo
sie w istocie
zapomoga
socjalna
prowadzonej
polityki rolnej.
Liczba emerytur
wynoszaca w tymze roku 1056 tys.
pozostawala
w konsekwencji
na
niezmienionyrn
poziomie
w porównaniu
do
1990 L, natomiast
znaczaco
wzrosla liczba rent inwalidzkich
z tytulu niezdolnos-
ci do pracy - ze 441 tys. do 794 tys., stanowiac
az 75% liczbyemerytuL
W latach
1993-1999
liczba nowo przyznawanych
rent inwalidzkich
przekraczala
znacznie
liczbe przyznawanych
emerytuL
Szybki wzrost, choc na niskim poziomie
iloscio-
wym, nastapil
równiez w stosunku
do rent
rodzinnych
- z 14 tys. do 37 tys. Od-
notowac
równiez
nalezy
szybki
wzrost
wydatków
na
zasilki
chorobowe,
jak
równiez stosunkowo
wysoki poziom wypadkowosci
w rolnictwie
indywidualnym.
System ubezpieczenia
spolecznego
indywidualnych
rolników zostal przysto-
sowany do gospodarki
chlopskiej
z wmontowanym
w nim systemem
swiadczen
o charakterze
socjalnym,
który
ma realizowac
polityke
panstwa
w stosunku
do
rolnictwa
i zapewnic
grupie
ludnosci
utrzymujacej
sie z pracy rolniczej
okreslo-
nego
poziomu
dochodu.
Zmiana
ustrojowa
spowodowala
powstawanie
wiel-
186
koobszarowych
prywatnych
gospodarstw
rolnych
o innym
poziomie
dochodo-
wym. Stad wynika
obecnie
potrzeba
zmian w ubezpieczeniu
spolecznym
rolni-
ków, w szczególnosci
wobec zmian w polityce rolnej w zwiazku z przystapieniem
do Unii Europejskiej.
16.3. Srodki zmian polityki rolnej
Wstepne zmiany przygotowawcze.
W zwiazku z przygotowaniami
do wstapie-
nia do Unii Europejskiej
i zharmonizowania
z jej dorobkiem
prawnym polskiego
prawa dotyczacego
m.in. rolnictwa
w 2001 r. przyjeto
dwie ustawy dotyczace
po-
lozenia
rolników,
a posrednio
rzutujace
na system ich zabezpieczenia
spolecz-
nego.
Pierwsza
z nich
dotyczyla
wprowadzenia
rent
strukturalnych.
Prawo
do
tego typu rent moga uzyskac rolnicy w okresie pieciu lat przed
emerytura
(mez-
czyzni w wieku 60-65 lat, kobiety
55-60),
posiadajacy
wymagany
okres skladko-
wy do
uzyskania
emerytury,
prowadzacy
bezposrednio
przedtem
dzialalnosc
rolnicza
przez okres
10 lat, jesli jedynym
lub glównym srodkiem
ich utrzymania
pozostaje
gospodarstwo
rolne,
pod
warunkiem
zaprzestania
prowadzenia
go
i przekazania
co najmniej
3 ha na powiekszenie
innego
gospodarstwa,
tak aby
powiekszone
gospodarstwo
obejmowalo
co najmniej
15 ha. Renta
taka zostala
ustalona
w wysokosci
150% naj nizszej emerytury
przy zapewnieniu
jej równiez
dla zony rolnika.
Renty
te wyplacane
beda
przez Kase Rolniczego
Ubezpiecze-
nia Spolecznego,
a finansowane
z budzetu.
W innej wiec formie
siegnieto
w tej
mierze
do
rozwiazania
przekazywania
gospodarstwa
panstwu
lub
nastepcy
sprzed wprowadzenia
ubezpieczenia
spolecznego
rolników.
Celem tego rozwia-
zania jest glównie komasacja
gospodarstw
zwiekszajaca
ich efektywnosc,
której
nie udalo
sie uzyskac poprzez
system ubezpieczenia
rolniczego.
Ubocznie
wply-
nie równiez na zwiekszenie
efektywnosci
wskutek
odmlodzenia
kadry prowadza-
cych gospodarstwa,
przy zapewnieniu
srodków utrzymania
dla rolników w wieku
przedemerytalnym,
pelniac podobna
role jak wprowadzone
w 1997 r. w systemie
pracowniczym
swiadczenie
przedemerytalne,
a poprzednio
wczesniejsze
emery-
tury zastosowane
równiez w systemie rolniczym.
Druga
z ustaw dotyczy przeznaczenia
najmniej
urodzajnych
lub zdegrado-
wanych
gruntów
rolnych
do
zalesienia
przez
samych
rolników
w zamian
za
okreslony
ekwiwalent
kwotowy
podlegajacy
waloryzacji
wskaznikiem
inflacji
do czasu uzyskania
emerytury
lub renty z ubezpieczenia
spolecznego
nie dluzej
niz przez
20 lat. Panstwo
poprzez
nadlesniczych
lasów panstwowych
zapewnia
takim rolnikom
bezplatne
dostarczenie
sadzonek
sfinansowane
z Wojewódzkich
Funduszy
Ochrony
Srodowiska
i Gospodarki
Wodnej.
Zmiany wobec przystapienia
do Unii Europejskiej.
Przystapienie
do Unii
Europejskiej
zasadniczo
zmienia
sytuacje w rolnictwie,
co posrednio
rzutuje
na
ksztaltowanie
sie dotychczasowego
systemu
ubezpieczenia
spolecznego
rolni-
ków. Zmiany
te dotycza
róznorodnych
elementów
dotyczacych
tak produkcji
187
rolnej,
jak i ksztaltowania
sie dochodów
ludnosci
rolniczej.
Zasadniczy
element
zmian
beda
stanowily
doplaty
bezposrednie
do powierzchni
upraw.
Wybrana
przez
Polske
forma
doplat
bezposrednich
do hektara
upraw
oznacza
z jednej
strony
utrwalanie
dotychczasowego
ukladu
spoleczno-gospodarczego
gospo-
darstw
rolnych,
z drugiej - zapewnienie
podniesienia
dochodowosci
równiez
dla
szerokich
rzesz drobnych
rolników
w nieefektywnych
gospodarstwach,
zapew-
niajac spokój spoleczny wobec trudnosci
przejscia
do zajec pozarolniczych.
Do-
platy te, podnoszac
dochód
w takich
gospodarstwach,
stana
sie swiadczeniami
socjalnymi
realizowanymi
w ramach
przedsiebranej
polityki
rolnej.
Dodatkowe
doplaty wystapia na terenach
podgórskich,
zalewowych i slabych ziemiach.
Gos-
5-15
ha beda
podarstwa
w granicach
mogly skorzystac
ze srodków
na drobne
inwestycje,
sluzace
zwlaszcza
specjalizacji
gospodarstwa.
Wystapi
mozliwosc
skorzystania
ze srodków
polepszenia
stanu
ekologicznego.
Niezaleznie
od tego
pojawia
sie fundusze
strukturalne
przeznaczone
na inwestycje w poprawe
jakos-
ci zywnosci, nowe technologie
i rozwój produkcji
w tych dziedzinach,
w których
nie wystepuja
nadwyzki
w ramach
Unii.
Srodki
na podniesienie
regionów
za-
niedbanych
i otoczenia
rolnictwa
umozliwia
poprawe
infrastruktury,
w której
dzialaja
polscy rolnicy. Wymagac
jednak
beda wzrostu
aktywnosci
z ich strony.
Wszystko
to - lacznie
ze zmiana
cen, jak i ich stabilizacja
- spowoduje
zmiane
ukladu
stosunków
gospodarczych,
a co za tym idzie - spolecznych.
Przyczyni sie
do zmian
w szerzej
pojetym
zabezpieczeniu
spolecznym
rolników
i ich rodzin,
zwlaszcza kierunków
dotacji z budzetu
panstwa.
Dotychczasowy
system rolniczy
- ukierunkowany
na zabezpieczenie
ludnosci
utrzymujacej
sie z malych gospo-
darstw - bedzie
musial uwzglednic
prowadzacych
gospodarstwa
wielkoobszaro-
we typu farmerskiego.
Stad tez rzad w 2004 r. sformulowal
program
zróznico-
wania skladki w zaleznosci
od dochodu
gospodarstwa
oraz przekazania
nadzoru
nad
Kasa
Rolniczego
Ubezpieczenia
Spolecznego
do
kompetencji
ministra
wlasciwego
do spraw zabezpieczenia
spolecznego.