16.HDL, Kamila

Emulacja, ingenium, imaginacja, cudowność

Rywalizacja (łac. aemulatio, od łac. aemulari ‘naśladować, współzawodniczyć’). Budzenie uczuć współzawodnictwa, rywalizacji bywa środkiem w perswazji o charakterze agitacyjnym. Celem mówcy jest takie przedstawienie retorycznego dyskursu, aby wywołać u słuchaczy chęć dorównania lub prześcignięcia proponowanych postaw, przymiotów itp.. Źródłem przechowywanych w wyobrażeń, są . Często odróżnienie tych wrażeń od wyobrażeń jest trudne, gdyż w ciągłym strumieniu , z jakim mamy do czynienia w praktyce, występują one jednocześnie obok siebie. Dobrym dowodem na to jest i , podczas których powstają wyobrażenia odizolowane od wrażeń zmysłowych. Działaniu wyobraźni, w porównaniu do efektów pracy zmysłów, przypisuje się większą aktywność i mniejszą złożoność oraz intensywność (np. ).

W nurcie parmenidejsko-platońskim wyobraźnię poznawczo dezawuowano, ponieważ jako władza zmysłowa nie jest w stanie ująć bytu prostego, niezmiennego i niematerialnego (prawdziwy byt Parmenidesa, Platońskie idee). Platon wyjaśniał, że spośród czterech typów poznania, dwie pierwsze należą do nauki, a dwie pozostałe do opinii. Najwyższe jest poznanie racjonalne, na które składa się intuicja jako domena matematyki. W pierwszym w ogóle nie ma wyobrażeń, w drugiej pojawiają się tylko w funkcji pomocniczej. Pozostałe typy poznania (należące do opinii) opierają się na przekonaniach bądź na wyobraźni i mają niewielkie znaczenie z punktu widzenia prawdy.

Arystoeles odrzucił stanowisko Platona. Idee zastąpił pojęciami powtsjącymi przy współudziale wyobrażeń pochodzących od poznawalnego zmysłowo świata. Uważał, że przedmioty właściwe dla poszczególnych zmysłów zbiegają się w zmyśle wspólnym, a ten związany jest z wyobraźnią, na która pada światło intelektu czynnego. Pozwala to na odsłonięcie koniecznych, niezmiennych i powszechnych aspektów poznawanego swiata, które jako pojęcia przejmowane są przez intelekt bierny.

podawał zasady, którymi wyobraźnia kieruje się łącząc ze sobą wyobrażenia: podobieństwo, kontrast, styczność. Korzystając z tych zasad, wykorzystuje się wyobrażenia w zaawansowanych , przy czym zwiększeniu ich trwałości sprzyjają przeżycia , doświadczane w trakcie ich tworzenia, organizowanie wyobrażeń w kompleksy, tworzenie układów powiązanych jakąś zasadą () oraz przywoływanie ich z dużą częstotliwością.

Platon łączył twórczość artystyczną z wyobraźnią, ale utrzymywał, że wyobraźnia nie ma dostępu do świata idei i dlatego sceptycznie traktował jej mozliwości poznawcze. Natomiast Arystoteles uważał, że uczestniczy ona w procesie poznawczym, a tworzone przez nią obrazy znajdują się między zmysłami a myślą.

Obok intelektu (ratio) oraz pamięci (memoria) była władzą duszy w średniowiecznej myśli. Pod nazwą imaginatio wymieniali ją m. in. Mateusz z Vendôme i Godfryd. Poeta jest twórcą materii dzieła, którą powołuje do istnienia mocą swej wyobraźni.

Tatarkiewicz w Dziejach sześciu pojęć wśród nazw zdolności (jakimi posługuje się estetyka) wymienia przykładowo wyobraźnię, talent i smak.

………………….

Potoczne rozumienie pojęcia cudowności: jest to występowanie w obrębie świata przedstawionego w dziele literackim postaci fantastycznych, zjawisk nadnaturalnych, motywacji wykraczających poza pojęcia zdroworozsądkowe itp. Występowała np. w antyku – w eposach, w których bóstwa aktywnie uczestniczyły w akcji utworu, ale również w eposach nowożytnych, w których bogowie mitologiczni zostali zastąpieni przez postaci chrześcijańskie (np. Jerozolima wyzwolona T. Tassa).

Tasso: Cudowność powinna opierać się na religii.

Dwa aspekty cudowności: cud pozornie prawdopodobny i cud chrześcijański.

Pojęcie cudowności pojawia się u Arystotelesa: Podobizny rzeczy oglądamy z przyjemnością, dlatego że jednocześnie widzimy sztukę, która je stworzyła, np. sztukę malarską lub rzeźbiarską; ale czyż z większą przyjemnością nie będziemy oglądać samych rzeczy naturalnych, w których możemy dostrzec przyczyny? We wszystkich tworach natury tkwi coś cudownego.

Autor Poetyki był zwolennikiem poznawczych walorów poezji. Wymagał od twórców przedstawiania zdarzeń możliwych, a zarazem zgodnych z potoczną wiedzą i rzeczywistością postulowaną. Dopuszczał wprawdzie przedstawianie rzeczy niemożliwych, ale skłonny był na to ustępstwo jedynie w przypadku twórców wysoko utalentowanych, tym samym w poezji waloryzował prawidła ściśle artystyczne. Kategorię cudowności omówił Arystoteles bliżej w teorii tragedii (dzieli tragedie na: proste, zawikłane, patetyczne, zawierające czynnik cudowności)  i eposu, a zatem włączył do problematyki natury genologicznej, traktując jako aprobowany w dziele element intelektualnej, zaskakującej niespodzianki, jakiej odbiorca nie oczekiwał (w dramacie) lub która niezgodna jest z jego wiedzą, rozumem (epopeja), lecz sprawia przyjemność.

Cudowność to łączenie prawdopodobnego z nieprawdopodobnym.

1

Korolko M., Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1990, s. 72.

Korolko M., Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1990, s. 51.