Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
Godło
sobota, 29 maja 2010 12:19 | Wpisany przez Piotr
Przywrócić znaki zwycięstwa
Od kiedy w Polsce zaczęła się rozwijać Inicjatywa Obywatelska, której
celem jest między innymi korekta godła państwowego, pojawiła się
potrzeba przekazania Polakom informacji na temat tego najważniejszego
symbolu narodowego. Z doświadczenia wiem, że mało osób zna dzieje
naszego godła. Niestety, jeszcze mniej wie, że do dziś pióra Orła Białego
plamią znamiona upokorzenia. Trzeba, aby te znamiona usunięto. Trzeba
przywrócić znaki zwycięstwa! W tym miejscu należałoby zapytać: jakie
znamiona usunąć? jakie znaki przywrócić? Są to pytania jak najbardziej
uzasadnione, chodzi w końcu o rzecz niebagatelną, chodzi o godło
państwa.
Co to znaczy „godło”
Zanim jednak zajmiemy się znamionami i znakami, o których wspomniałem wyżej,
zastanówmy się, czym w ogóle jest godło. U źródeł naszego rozumienia tego słowa stoi
osiągnięcie wzajemnego porozumienia, gdyż godło jest tym, na co ludzie wyrażają zgodę.
Ujawnia się tu społeczny wymiar godła jako umownego znaku, który z czasem urósł do rangi
symbolu porywającego do heroizmu kolejne pokolenia.
W heraldyce „godło” stanowi podstawowy element herbu umieszczony na tarczy herbowej
jako figura heraldyczna. Figura ta stanowiła znak rozpoznawczy i wyróżniający dla
posługujących się nią. Zatem z ściśle heraldycznego punktu widzenia Orzeł Biały jest godłem
herbu państwa polskiego.
Obecnie godło umieszcza się na fladze państwowej, pieczęciach i pieniądzach. Dzieje się tak,
ponieważ należy ono obok barw narodowych i hymnu do najważniejszych symboli państwa.
Warto zastanowić się zatem nad wymiarem symbolicznym godła.
Godło jako symbol
Symbol to znak, ale jest to znak szczególnego typu. Najczęściej ma on formę ikonograficzną.
Symbol przedstawia rzeczy na zasadzie analogii.
W odróżnieniu od znaku, który tylko na coś
wskazuje, symbol oprócz funkcji wskazywania także przedstawia jakąś rzecz i określa jej
sen
Chodzi o to, że symbol zawiera w pewien sposób rzecz oznaczaną i jednocześnie
otwiera się na inną niż ona rzeczywistość, gdyż nie da się jej inaczej wyrazić.
Chyba najbardziej popularnym dzisiaj symbolem jest serce, które zastępuje abstrakcyjne
pojęcie „miłość”. Z kolei najbardziej popularnymi znakami są znaki drogowe. Pomagają nam
one ukazać różnicę między znakiem a symbolem. Załóżmy, że jadąc samochodem
dostrzegamy znak drogowy: żółta tarcza w kształcie trójkąta obróconego jednym kątem w
górę, a w polu trójkąta widnieje skaczący czarny jeleń. Znak ten nie odnosi się do symboliki
jelenia, w tym miejscu raczej nie pojawią się siły nieustannej płodności czy przewodnik
umarłyc
znak ten bowiem ostrzega kierowców przed dzikimi zwierzętami, np.
przebiegającymi drogę jeleniami.
Okazuje się zatem, że symbol odnosi nas do innego systemu znaczeń, wskazuje na coś więcej
niż tylko na zobrazowaną rzeczywistość. Tak właśnie jest z symbolami narodowymi.
Wizualnie prezentują one wartości ważne dla poszczególnych narodów. Ponieważ w artykule
tym interesuje nas kwestia godła, na dalszym planie pozostawimy inne symbole narodowe.
Symbole narodowe państw można podzielić na trzy kategorie: zwierzęta, rośliny (np. liść
klonu – Kanada), przedmioty (np. trzy korony – Szwecja). Dwie ostatnie kategorie nie
dotyczą Polski, dlatego skoncentrujmy się na kategorii pierwszej: zwierzęta.
Do zwierząt pojawiających się najczęściej w heraldyce państwowej należą: lew (np. Anglia,
Czad, Czarnogóra, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Holandia, Szkocja, Szwecja) i orzeł
(np. Czarnogóra, Egipt, Meksyk, Morawy, Niemcy, Polska, Rosja, Serbia, USA). Ponadto
spotkać można takie zwierzęta jak koń (Turkmenistan), kangur (Australia), lampart (Benin),
bawół (Botswana), gołąb (Cypr, Fidżi), kozioł (Czad), dromader (Erytrea), czarna pantera
(Gabon), żółw morski (Seszele). Niektóre narody w swoich herbach umieszczają dwa
symbole zwierzęce, np. zwieńczony koroną z krzyżem orzeł Czarnogóry nosi na piersi tarczę
z widniejącym na niej lwem.
Każde ze zwierząt pojawiających się w herbach narodów świata wyraża to, co dla danego
społeczeństwa jest najbardziej charakterystyczne, najważniejsze. Ponieważ jednak przede
wszystkim interesuje nas godło Polski, pominiemy rozważania o symbolice poszczególnych
zwierząt, a skoncentrujmy się na symbolice orła.
Symbolika orła
Symbolika orła od wieków odwołuje się do naturalnych cech tego ptaka,
przy czym na pierwsze miejsce wysuwa się zdolność szybowania w
przestworzach i drapieżny charakter. Cechy te uczyniły orła symbolem
heroizmu, męstwa, niezależności i wolnośc
Jeśli chodzi o pierwszą z tych cech, czyli zdolność szybowania w
przestworzach, to uczyniła ona z orła w świadomości ludzi pan powietrza.
Orzeł zaczął wyrażać zatem relacje między ziemią a niebem. Wskazywał
na rozwój duchowy, konieczność wznoszenia się ponad to, co tylko
ziemskie. Nic zatem dziwnego, że obrazem orła chrześcijanie posługiwali się przy opisie
Wniebowstąpienia Chrystusa.
Umiejętność wznoszenia się w niebo pozwoliła ludziom kojarzyć tego ptaka ze słońcem.
Dlatego orzeł stał się ptakiem solarnym, symbolem słońca, a także ognia, światła, oświecenia.
Orzeł wpatrujący się w słońce stał się symbolem chrześcijanina wpatrującego się w światło
prawdy objawiającej się w samym Bogu.
Drugą ważną cechą naturalną orła jest to, że jest ptakiem drapieżnym. Kojarzono zatem orła z
walką. Szczególnie wymowny jest motyw orła zwyciężającego węża. Motyw ten wyrażał
walkę sił dobra ze złem, światłości z ciemnością. Nie dziwi zatem określenie orła mianem
zwycięskiego (aquila victrix). Właśnie jako zwycięski pojawiał się orzeł na znakach
wojskowych legionów rzymskich, a później także innych formacji wojskowych innych
narodów.
Symbolika orła w Biblii jest bardzo zróżnicowana. Występuje tu jako ptak o wielkiej sile i
szybkości (Pwt 28,49; Jr 4,13). Opieka sprawowana przez Boga nad podróżującym po pustyni
Izraelem porównana została do troskliwości orła względem piskląt (Pwt 32,11).
Ponadto orzeł pojawia się także jako przewodnik dusz zmarłych (Syria, Rzym, Nubia,
chrześcijaństwo). Staje się symbolem odrodzenia człowieka w sakramencie chrztu. Orły
ukazywane są jako strażnicy ciał świętych. Nade wszystko jednak w chrześcijaństwie orzeł
jest symbolem Bożej Opatrzności, Chrystusa, i łaski Ducha Świętego.
Początki godła Polski
Bogata symbolika orła spowodowała, że stał się on jednym z motywów najczęściej
pojawiających się na znakach herbowych. Niestety trudno ustalić, kiedy dokładnie orzeł stał
się
znakiem osobistym któregoś z członków dynastii piastowskiej, a następnie godłem całej
rodziny książęce
Braki w materiale źródłowym próbują wypełnić przekazywane przez
pokolenia legendy.
Wspólnym elementem legend na temat początków godła Polski jest opis gniazdujących
orłów. Takiego orła miał ujrzeć Lech na tle zachodzącego słońca, gdy czerwień oblewała
widnokrąg. Opowieść tę zna każde polskie dziecko. Opowieść tę z pieczołowitością
przekażemy następnym pokoleniom spod znaku Białego Orła. Spróbujmy jednak poszerzyć ją
o ustalenia naukowców.
W artykule na temat polskich symboli narodowych T. Bloch stwierdza:
Z faktów ustalonych
na podstawie danych numizmatycznyc
i sfragistycznyc
wynika, że orzeł był
umieszczany na monetach Bolesława Chrobrego, Bolesława Kędzierzawego, Władysława
Wygnańca, Kazimierza Sprawiedliwego i wielu innych książąt, panujących w latach 1138-
132
Historycy przyjmują, iż orzeł funkcję godła władców całej Polski zaczyna pełnić dopiero od
objęcia władzy przez Przemysła II w 1295 roku. Wówczas to na pieczęci majestatycznej tego
władcy pojawił się orzeł z koroną na głowie. Ukoronowany orzeł miał zapewne wyrażać ideę
integracji poszczególnych dzielnic zarządzanych przez książąt z dynastii piastowskiej. Orzeł
ten usunął w cień osobisty herb panująceg
Orzeł stał się herbem królestwa Polskiego, a
władca posługiwał się tym herbem, gdyż – w duchu średniowiecznej myśli społecznej -
niejako uosabiał królestw
Korona na głowie Orła jest najważniejszym choć nie jedynym insygnium władzy, które w
ciągu dziejów wyrażały dostojeństwo i powagę godła Polski. Bardzo ważne jest, byśmy
zwrócili tu uwagę także na obecność sfery sacrum w tych insygniach.
Insygnia Orła w dziejach Polski
Rozważania na temat insygniów w herbie Orzeł Biały podejmuje w swojej
książce A. Jaworska. Na początku uściślić wypada, że insygnia to
przedmioty, których wręczenie stanowi nieodzowny akt towarzyszący
prawnemu nadaniu jakiejś godności, władzy, urzęd
Wśród insygniów
władzy spotykamy koronę, jabłko, berło i miecz. W ciągu dziejów Orzeł
Biały pojawia się z wszystkimi tymi insygniami. Dodatkowo spotykamy
także krzyż, który raczej jest atrybutem niż insygnium. Postarajmy się
przyjrzeć pokrótce wszystkim tym znakom.
Spośród insygniów władzy królewskiej obecnych w herbie Polski korona pojawiła się jako
pierwsza. Pozostałe insygnia, czyli jabłko, berło i miecz, pojawiły się dopiero w XVII
wiek
Wykładnię symboliczną tych insygniów podają
Statuty i metryki przywilejów
koronnych
Stanisława Sarnickiego z 1594 roku. Jabłko postrzegano jako symbol jedności,
pokoju i zgody. Miecz był symbolem potęgi militarnej oraz wymiaru sprawiedliwości, a berło
oznaczało sprawiedliwe rządy króla. Korona natomiast oznaczała
niezbywalny zespół
uprawnień istotnych dla urzędu król
Każdorazowe manifestowanie insygniów królewskich czy atrybutów w godle zwracało uwagę
na uwarunkowania polityczne danego okresu. Przykładem może być jeden z orłów z czasów
odsieczy wiedeńskiej. Orzeł ukoronowany koroną zamknięta trzyma w szponach z jednej
strony miecz, z drugiej – głowę Turka. (Wymowa tego godła nie wymaga komentarza.)
Pośród wszystkich insygniów i atrybutów pierwsze miejsce zajmuje korona, gdyż była
najważniejszym insygnium władzy zwierzchniej. Nad głową piastowskiego orła pojawia się
sporadycznie już w XII wieku jako znak władzy książęcej. Od 1295 roku, czyli od koronacji
Przemysła II, korona umieszczona na głowie orła staje się integralnym elementem godła
Polsk
Ważnym wyjaśnieniem znaczenia korony w godle są słowa ze Stanowiska Polskiego
Towarzystwa Historycznego i Polskiego Towarzystwa Heraldycznego w sprawie polskiego
godła państwowego
z 1989 roku:
Korona na głowie Orła oznaczała państwo wyższego rzędu,
wyniesione ponad księstwa dzielnicowe Piastów, które miały za herb orła niekoronowanego
.
Dalej czytamy:
W ciągu stuleci Orzeł Biały wielokrotnie zmieniał swe formy plastyczne
zależnie od upodobań artystycznych różnych epok. Zmieniała się również korona na głowie
Orła. Mimo różnych kształtów i stylizacji Orła i korony wymowa symbolu była niezmienna.
Koronowany Orzeł Biały oznaczał niepodzielne i niezawisłe, w pełni suwerenne państwo
polskie oraz nieprzerwaną ciągłość jego politycznego byt
Wspomniano powyżej o formach plastycznych, kształtach i stylizacjach godła. Niestety
wypowiedź ta pominęła ważną kwestię we wspomnianym procesie przekształceń. Chodzi
mianowicie o finalną formę korony.
Początkowo Orzeł Biały nosił na głowie koronę otwartą (łac. corona aperta). Tworzyły ją
fleurony w kształcie heraldycznych lilii. Symbolizowały one władzę królewską,
sprawiedliwość i życie wieczne. Korona oznaczała suwerenność władcy i państwa. Na
oficjalnych formach godła przetrwała ona na głowie orła aż do XVII wieku, kiedy to
oficjalnie zastąpiona została koroną zamkniętą (łac. corona clausa). Wcześniej zdarzały się
przypadki zastąpienia korony otwartej koroną zamkniętą bezpośrednio na głowie orła, ale nie
dotyczyło to sfery publiczne
W sferze publicznej
corona clausa
została umieszczona nad tarczą herbową z Orłem Białym
w XV wieku. Była ona przesklepiona kabłąkami, zwieńczona sferą i krzyżem. A. Jaworska
stwierdza:
Corona clausa stanowiła symbol pełnej suwerennej władzy, była znakiem świętości
i panowani
Od XII oznaczała władzę absolutnie suwerenną, cesarską. W celu
zaznaczenia swojej pozycji na arenie międzynarodowej władcy zaczęli posługiwać się tym
insygnium. W Polsce korona zamknięta wyrażała nie tylko niezawisłość bytu państwowego,
lecz także ambicje co do roli, jaką Polska chciała odgrywać – i odgrywała – w Europie.
Jak wspomniałem powyżej, w XVII wieku
corona clausa
zastąpiła w sferze publicznej
koronę otwartą. Oficjalnie miało to miejsce w 1697 roku, kiedy na pieczęci wielkiej koronnej
Augusta II umieszczono orła noszącego koronę zamkniętą. W takiej formie orzeł widnieje w
herbie Księstwa Warszawskiego (1807-1813), w herbie z powstania listopadowego (1831), a
także w godle Królestwa Polskiego po powstaniu, kiedy to Orzeł Biały umieszczony został na
piersi czarnego, dwugłowego orła carskiego.
W okresie zaborów w środowiskach rewolucyjno-demoratycznych zrodził się
pomysł usunięcia korony z głowy orła. Więcej, w 1831 roku Joachim Lelewel
zaproponował zastąpienie korony frygijską czapką, symbolem wolności w
rozumieniu rewolucji francuskiej. Na szczęście znaleźli się Polacy wierni
tradycji narodowego znaku, którzy prowadzili Polskę ku niepodległości pod
znakiem orła w koronie zamkniętej.
Jednak po odzyskaniu niepodległości na początku godłem Polski był orzeł bez
korony. Dopiero w sierpniu 1919 roku przywrócono orłowi zamkniętą koronę
zwieńczoną krzyżem. Stan taki trwał osiem lat, kiedy to w 1927 roku wprowadzony został
nowy wizerunek orła.
Autorem zmian był prof. Zygmunt Kamiński. Zmodyfikował on sylwetkę orła, usunął krzyż z
korony, a samą koronę pozostawił otwartą. Ponadto tradycyjne koniczynki wieńczące
przepaskę biegnącą przez skrzydła zastąpił gwiazdkami, w których współcześni widzieli
niewątpliwy tajemny znak masońsk
Niestety, protesty świadomej części społeczeństwa spełzły na niczym, a godło w formie z
1927 roku stało się, po zdjęciu korony, godłem PRL. Godło to – po założeniu korony w 1989
roku – do dziś jest oficjalnym symbolem narodowym Polski. Dłużej tak być nie może!
Profanacja 1927
W 1927 roku dokonano profanacji polskiego godła narodowego. Trzeba to sobie powiedzieć
jasno i otwarcie. Celowo używam tutaj określenia „profanacja”, ponieważ rzeczywiście
zbezczeszczono jedną z największych świętości narodu. Zbezczeszczenie to dokonało się w
trzech wymiarach.
Po pierwsze: usunięto krzyż z korony orła. Usunięcie krzyża oznacza wyparcie się
wielowiekowej tradycji chrześcijańskiej, której oddziaływanie na Polaków pozwoliło ten
krzyż umieścić na najważniejszym symbolu ludzkiej władzy zwierzchniej. Odrzucenie krzyża
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl
sobota, 29 maja 2010 12:19 | Wpisany przez Piotr
Przywrócić znaki zwycięstwa
Od kiedy w Polsce zaczęła się rozwijać Inicjatywa Obywatelska, której
celem jest między innymi korekta godła państwowego, pojawiła się
potrzeba przekazania Polakom informacji na temat tego najważniejszego
symbolu narodowego. Z doświadczenia wiem, że mało osób zna dzieje
naszego godła. Niestety, jeszcze mniej wie, że do dziś pióra Orła Białego
plamią znamiona upokorzenia. Trzeba, aby te znamiona usunięto. Trzeba
przywrócić znaki zwycięstwa! W tym miejscu należałoby zapytać: jakie
znamiona usunąć? jakie znaki przywrócić? Są to pytania jak najbardziej
uzasadnione, chodzi w końcu o rzecz niebagatelną, chodzi o godło
państwa.
Co to znaczy „godło”
Zanim jednak zajmiemy się znamionami i znakami, o których wspomniałem wyżej,
zastanówmy się, czym w ogóle jest godło. U źródeł naszego rozumienia tego słowa stoi
osiągnięcie wzajemnego porozumienia, gdyż godło jest tym, na co ludzie wyrażają zgodę.
Ujawnia się tu społeczny wymiar godła jako umownego znaku, który z czasem urósł do rangi
symbolu porywającego do heroizmu kolejne pokolenia.
W heraldyce „godło” stanowi podstawowy element herbu umieszczony na tarczy herbowej
jako figura heraldyczna. Figura ta stanowiła znak rozpoznawczy i wyróżniający dla
posługujących się nią. Zatem z ściśle heraldycznego punktu widzenia Orzeł Biały jest godłem
herbu państwa polskiego.
Obecnie godło umieszcza się na fladze państwowej, pieczęciach i pieniądzach. Dzieje się tak,
ponieważ należy ono obok barw narodowych i hymnu do najważniejszych symboli państwa.
Warto zastanowić się zatem nad wymiarem symbolicznym godła.
Godło jako symbol
Symbol to znak, ale jest to znak szczególnego typu. Najczęściej ma on formę ikonograficzną.
Symbol przedstawia rzeczy na zasadzie analogii.
W odróżnieniu od znaku, który tylko na coś
wskazuje, symbol oprócz funkcji wskazywania także przedstawia jakąś rzecz i określa jej
sen
Chodzi o to, że symbol zawiera w pewien sposób rzecz oznaczaną i jednocześnie
otwiera się na inną niż ona rzeczywistość, gdyż nie da się jej inaczej wyrazić.
Chyba najbardziej popularnym dzisiaj symbolem jest serce, które zastępuje abstrakcyjne
pojęcie „miłość”. Z kolei najbardziej popularnymi znakami są znaki drogowe. Pomagają nam
one ukazać różnicę między znakiem a symbolem. Załóżmy, że jadąc samochodem
dostrzegamy znak drogowy: żółta tarcza w kształcie trójkąta obróconego jednym kątem w
górę, a w polu trójkąta widnieje skaczący czarny jeleń. Znak ten nie odnosi się do symboliki
jelenia, w tym miejscu raczej nie pojawią się siły nieustannej płodności czy przewodnik
umarłyc
znak ten bowiem ostrzega kierowców przed dzikimi zwierzętami, np.
przebiegającymi drogę jeleniami.
Okazuje się zatem, że symbol odnosi nas do innego systemu znaczeń, wskazuje na coś więcej
niż tylko na zobrazowaną rzeczywistość. Tak właśnie jest z symbolami narodowymi.
Wizualnie prezentują one wartości ważne dla poszczególnych narodów. Ponieważ w artykule
tym interesuje nas kwestia godła, na dalszym planie pozostawimy inne symbole narodowe.
Symbole narodowe państw można podzielić na trzy kategorie: zwierzęta, rośliny (np. liść
klonu – Kanada), przedmioty (np. trzy korony – Szwecja). Dwie ostatnie kategorie nie
dotyczą Polski, dlatego skoncentrujmy się na kategorii pierwszej: zwierzęta.
Do zwierząt pojawiających się najczęściej w heraldyce państwowej należą: lew (np. Anglia,
Czad, Czarnogóra, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Holandia, Szkocja, Szwecja) i orzeł
(np. Czarnogóra, Egipt, Meksyk, Morawy, Niemcy, Polska, Rosja, Serbia, USA). Ponadto
spotkać można takie zwierzęta jak koń (Turkmenistan), kangur (Australia), lampart (Benin),
bawół (Botswana), gołąb (Cypr, Fidżi), kozioł (Czad), dromader (Erytrea), czarna pantera
(Gabon), żółw morski (Seszele). Niektóre narody w swoich herbach umieszczają dwa
symbole zwierzęce, np. zwieńczony koroną z krzyżem orzeł Czarnogóry nosi na piersi tarczę
z widniejącym na niej lwem.
Każde ze zwierząt pojawiających się w herbach narodów świata wyraża to, co dla danego
społeczeństwa jest najbardziej charakterystyczne, najważniejsze. Ponieważ jednak przede
wszystkim interesuje nas godło Polski, pominiemy rozważania o symbolice poszczególnych
zwierząt, a skoncentrujmy się na symbolice orła.
Symbolika orła
Symbolika orła od wieków odwołuje się do naturalnych cech tego ptaka,
przy czym na pierwsze miejsce wysuwa się zdolność szybowania w
przestworzach i drapieżny charakter. Cechy te uczyniły orła symbolem
heroizmu, męstwa, niezależności i wolnośc
Jeśli chodzi o pierwszą z tych cech, czyli zdolność szybowania w
przestworzach, to uczyniła ona z orła w świadomości ludzi pan powietrza.
Orzeł zaczął wyrażać zatem relacje między ziemią a niebem. Wskazywał
na rozwój duchowy, konieczność wznoszenia się ponad to, co tylko
ziemskie. Nic zatem dziwnego, że obrazem orła chrześcijanie posługiwali się przy opisie
Wniebowstąpienia Chrystusa.
Umiejętność wznoszenia się w niebo pozwoliła ludziom kojarzyć tego ptaka ze słońcem.
Dlatego orzeł stał się ptakiem solarnym, symbolem słońca, a także ognia, światła, oświecenia.
Orzeł wpatrujący się w słońce stał się symbolem chrześcijanina wpatrującego się w światło
prawdy objawiającej się w samym Bogu.
Drugą ważną cechą naturalną orła jest to, że jest ptakiem drapieżnym. Kojarzono zatem orła z
walką. Szczególnie wymowny jest motyw orła zwyciężającego węża. Motyw ten wyrażał
walkę sił dobra ze złem, światłości z ciemnością. Nie dziwi zatem określenie orła mianem
zwycięskiego (aquila victrix). Właśnie jako zwycięski pojawiał się orzeł na znakach
wojskowych legionów rzymskich, a później także innych formacji wojskowych innych
narodów.
Symbolika orła w Biblii jest bardzo zróżnicowana. Występuje tu jako ptak o wielkiej sile i
szybkości (Pwt 28,49; Jr 4,13). Opieka sprawowana przez Boga nad podróżującym po pustyni
Izraelem porównana została do troskliwości orła względem piskląt (Pwt 32,11).
Ponadto orzeł pojawia się także jako przewodnik dusz zmarłych (Syria, Rzym, Nubia,
chrześcijaństwo). Staje się symbolem odrodzenia człowieka w sakramencie chrztu. Orły
ukazywane są jako strażnicy ciał świętych. Nade wszystko jednak w chrześcijaństwie orzeł
jest symbolem Bożej Opatrzności, Chrystusa, i łaski Ducha Świętego.
Początki godła Polski
Bogata symbolika orła spowodowała, że stał się on jednym z motywów najczęściej
pojawiających się na znakach herbowych. Niestety trudno ustalić, kiedy dokładnie orzeł stał
się
znakiem osobistym któregoś z członków dynastii piastowskiej, a następnie godłem całej
rodziny książęce
Braki w materiale źródłowym próbują wypełnić przekazywane przez
pokolenia legendy.
Wspólnym elementem legend na temat początków godła Polski jest opis gniazdujących
orłów. Takiego orła miał ujrzeć Lech na tle zachodzącego słońca, gdy czerwień oblewała
widnokrąg. Opowieść tę zna każde polskie dziecko. Opowieść tę z pieczołowitością
przekażemy następnym pokoleniom spod znaku Białego Orła. Spróbujmy jednak poszerzyć ją
o ustalenia naukowców.
W artykule na temat polskich symboli narodowych T. Bloch stwierdza:
Z faktów ustalonych
na podstawie danych numizmatycznyc
i sfragistycznyc
wynika, że orzeł był
umieszczany na monetach Bolesława Chrobrego, Bolesława Kędzierzawego, Władysława
Wygnańca, Kazimierza Sprawiedliwego i wielu innych książąt, panujących w latach 1138-
132
Historycy przyjmują, iż orzeł funkcję godła władców całej Polski zaczyna pełnić dopiero od
objęcia władzy przez Przemysła II w 1295 roku. Wówczas to na pieczęci majestatycznej tego
władcy pojawił się orzeł z koroną na głowie. Ukoronowany orzeł miał zapewne wyrażać ideę
integracji poszczególnych dzielnic zarządzanych przez książąt z dynastii piastowskiej. Orzeł
ten usunął w cień osobisty herb panująceg
Orzeł stał się herbem królestwa Polskiego, a
władca posługiwał się tym herbem, gdyż – w duchu średniowiecznej myśli społecznej -
niejako uosabiał królestw
Korona na głowie Orła jest najważniejszym choć nie jedynym insygnium władzy, które w
ciągu dziejów wyrażały dostojeństwo i powagę godła Polski. Bardzo ważne jest, byśmy
zwrócili tu uwagę także na obecność sfery sacrum w tych insygniach.
Insygnia Orła w dziejach Polski
Rozważania na temat insygniów w herbie Orzeł Biały podejmuje w swojej
książce A. Jaworska. Na początku uściślić wypada, że insygnia to
przedmioty, których wręczenie stanowi nieodzowny akt towarzyszący
prawnemu nadaniu jakiejś godności, władzy, urzęd
Wśród insygniów
władzy spotykamy koronę, jabłko, berło i miecz. W ciągu dziejów Orzeł
Biały pojawia się z wszystkimi tymi insygniami. Dodatkowo spotykamy
także krzyż, który raczej jest atrybutem niż insygnium. Postarajmy się
przyjrzeć pokrótce wszystkim tym znakom.
Spośród insygniów władzy królewskiej obecnych w herbie Polski korona pojawiła się jako
pierwsza. Pozostałe insygnia, czyli jabłko, berło i miecz, pojawiły się dopiero w XVII
wiek
Wykładnię symboliczną tych insygniów podają
Statuty i metryki przywilejów
koronnych
Stanisława Sarnickiego z 1594 roku. Jabłko postrzegano jako symbol jedności,
pokoju i zgody. Miecz był symbolem potęgi militarnej oraz wymiaru sprawiedliwości, a berło
oznaczało sprawiedliwe rządy króla. Korona natomiast oznaczała
niezbywalny zespół
uprawnień istotnych dla urzędu król
Każdorazowe manifestowanie insygniów królewskich czy atrybutów w godle zwracało uwagę
na uwarunkowania polityczne danego okresu. Przykładem może być jeden z orłów z czasów
odsieczy wiedeńskiej. Orzeł ukoronowany koroną zamknięta trzyma w szponach z jednej
strony miecz, z drugiej – głowę Turka. (Wymowa tego godła nie wymaga komentarza.)
Pośród wszystkich insygniów i atrybutów pierwsze miejsce zajmuje korona, gdyż była
najważniejszym insygnium władzy zwierzchniej. Nad głową piastowskiego orła pojawia się
sporadycznie już w XII wieku jako znak władzy książęcej. Od 1295 roku, czyli od koronacji
Przemysła II, korona umieszczona na głowie orła staje się integralnym elementem godła
Polsk
Ważnym wyjaśnieniem znaczenia korony w godle są słowa ze Stanowiska Polskiego
Towarzystwa Historycznego i Polskiego Towarzystwa Heraldycznego w sprawie polskiego
godła państwowego
z 1989 roku:
Korona na głowie Orła oznaczała państwo wyższego rzędu,
wyniesione ponad księstwa dzielnicowe Piastów, które miały za herb orła niekoronowanego
.
Dalej czytamy:
W ciągu stuleci Orzeł Biały wielokrotnie zmieniał swe formy plastyczne
zależnie od upodobań artystycznych różnych epok. Zmieniała się również korona na głowie
Orła. Mimo różnych kształtów i stylizacji Orła i korony wymowa symbolu była niezmienna.
Koronowany Orzeł Biały oznaczał niepodzielne i niezawisłe, w pełni suwerenne państwo
polskie oraz nieprzerwaną ciągłość jego politycznego byt
Wspomniano powyżej o formach plastycznych, kształtach i stylizacjach godła. Niestety
wypowiedź ta pominęła ważną kwestię we wspomnianym procesie przekształceń. Chodzi
mianowicie o finalną formę korony.
Początkowo Orzeł Biały nosił na głowie koronę otwartą (łac. corona aperta). Tworzyły ją
fleurony w kształcie heraldycznych lilii. Symbolizowały one władzę królewską,
sprawiedliwość i życie wieczne. Korona oznaczała suwerenność władcy i państwa. Na
oficjalnych formach godła przetrwała ona na głowie orła aż do XVII wieku, kiedy to
oficjalnie zastąpiona została koroną zamkniętą (łac. corona clausa). Wcześniej zdarzały się
przypadki zastąpienia korony otwartej koroną zamkniętą bezpośrednio na głowie orła, ale nie
dotyczyło to sfery publiczne
W sferze publicznej
corona clausa
została umieszczona nad tarczą herbową z Orłem Białym
w XV wieku. Była ona przesklepiona kabłąkami, zwieńczona sferą i krzyżem. A. Jaworska
stwierdza:
Corona clausa stanowiła symbol pełnej suwerennej władzy, była znakiem świętości
i panowani
Od XII oznaczała władzę absolutnie suwerenną, cesarską. W celu
zaznaczenia swojej pozycji na arenie międzynarodowej władcy zaczęli posługiwać się tym
insygnium. W Polsce korona zamknięta wyrażała nie tylko niezawisłość bytu państwowego,
lecz także ambicje co do roli, jaką Polska chciała odgrywać – i odgrywała – w Europie.
Jak wspomniałem powyżej, w XVII wieku
corona clausa
zastąpiła w sferze publicznej
koronę otwartą. Oficjalnie miało to miejsce w 1697 roku, kiedy na pieczęci wielkiej koronnej
Augusta II umieszczono orła noszącego koronę zamkniętą. W takiej formie orzeł widnieje w
herbie Księstwa Warszawskiego (1807-1813), w herbie z powstania listopadowego (1831), a
także w godle Królestwa Polskiego po powstaniu, kiedy to Orzeł Biały umieszczony został na
piersi czarnego, dwugłowego orła carskiego.
W okresie zaborów w środowiskach rewolucyjno-demoratycznych zrodził się
pomysł usunięcia korony z głowy orła. Więcej, w 1831 roku Joachim Lelewel
zaproponował zastąpienie korony frygijską czapką, symbolem wolności w
rozumieniu rewolucji francuskiej. Na szczęście znaleźli się Polacy wierni
tradycji narodowego znaku, którzy prowadzili Polskę ku niepodległości pod
znakiem orła w koronie zamkniętej.
Jednak po odzyskaniu niepodległości na początku godłem Polski był orzeł bez
korony. Dopiero w sierpniu 1919 roku przywrócono orłowi zamkniętą koronę
zwieńczoną krzyżem. Stan taki trwał osiem lat, kiedy to w 1927 roku wprowadzony został
nowy wizerunek orła.
Autorem zmian był prof. Zygmunt Kamiński. Zmodyfikował on sylwetkę orła, usunął krzyż z
korony, a samą koronę pozostawił otwartą. Ponadto tradycyjne koniczynki wieńczące
przepaskę biegnącą przez skrzydła zastąpił gwiazdkami, w których współcześni widzieli
niewątpliwy tajemny znak masońsk
Niestety, protesty świadomej części społeczeństwa spełzły na niczym, a godło w formie z
1927 roku stało się, po zdjęciu korony, godłem PRL. Godło to – po założeniu korony w 1989
roku – do dziś jest oficjalnym symbolem narodowym Polski. Dłużej tak być nie może!
Profanacja 1927
W 1927 roku dokonano profanacji polskiego godła narodowego. Trzeba to sobie powiedzieć
jasno i otwarcie. Celowo używam tutaj określenia „profanacja”, ponieważ rzeczywiście
zbezczeszczono jedną z największych świętości narodu. Zbezczeszczenie to dokonało się w
trzech wymiarach.
Po pierwsze: usunięto krzyż z korony orła. Usunięcie krzyża oznacza wyparcie się
wielowiekowej tradycji chrześcijańskiej, której oddziaływanie na Polaków pozwoliło ten
krzyż umieścić na najważniejszym symbolu ludzkiej władzy zwierzchniej. Odrzucenie krzyża