16. ewolucja filmu SF, nurty i zagadnienia

16. EWOLUCJA FILMU SF: OD MELIESA DO BLADE RUNNERA I GWIEZDNYCH WOJEN

Słownik wiedzy o filmie, J. Wojnicka i O. Katafiasz, Bielsko-Biała 2006

SF jest gatunkiem wywodzącym się z literatury. Za protoplastów uważa się Juliusza Verne’a i Herberta G. Wellsa. U twórczości pierwszego dominuje optymizm. Verne opisuje wyprawy, w których natura poddaje się ludzkiej ingerencji, a człowiek penetruje ją w poszukiwaniu rozwiązań, które maja uczynić życie lepszym. U Wellsa dominuje ironia i pesymizm. Już od początku ścierały się dwie tendencje: lęk przed nieznanym i nadzieja na odkrycie i oswojenie nieznanego.

Rozwój gatunku wiązał się z upowszechnieniem kultury popularnej i powstawaniem pierwszych pism, publikujących opowiadanie SF (Modern Electrics) oraz z rozwojem nauki w XX wieku.

1 film SF – Podróż na Księżyc – reż.  Méliès (1902).

Inne filmy z wątkami fantastycznymi:

Podróż do krainy niemożliwości (1904) (podróż kosmiczna w kierunku słońca)

20 000 mil podmorskiej żeglugi (1907)

Zdobycie bieguna (1912)

SF rozwijało się w epoce kina niemego, np. Metropolis, F. Langa.

SF ukazuje zjawiska nadprzyrodzone,  niespotykane, ale podejmuje próbę wyjaśnienia ich.

Przedstawia obszary niedostępne ludzkiemu poznaniu, określając jego lęki i formułując marzenia o przekroczeniu granic poznania.

SF  nie wykształciło klasycznego modelu fabularnego ani typowych postaci, więc korzysta ze zdobyczy horroru, thrillera, filmu kryminalnego.

Źródłem lęku są tu efekty naukowego rozwoju. W efekcie swojego działania człowiek Mozę pokonac zagrożenie (wymowa optymistyczna). Ale często pojawia się wizja pesymistyczna, któ®a wynika z rozczarowania postępem i jego skutkami.

W pierwszym etapie rozwoju –  l. 20, 30 – dominuje optymizm i wiara w szczęśliwą przyszłość cywilizacji. Technika traktowana jest jako antidotum na egzystencjalne lęki, ułatwiać ma kontakt z innymi kulturami.

Co istotne, kontekst społeczny wpływa na tematykę i przesłanie filmów, np. rozwój technologii. Stąd filmy poświęcone niebezpieczeństwom eksperymentów genetycznych, klonowania i sztucznej inteligencji – A.I. sztuczna inteligencja Spielberga.

Często wykorzystywanym tematem jest spotkanie ludzkości z obcą cywilizacją, w wyniku podboju kosmosu. Ten nurt rozwinął się szczególnie po II w. św., na co wpłynął ogólny strach przed wojną nuklearną.  Atmosfera zimnej wojny skłaniała do utożsamiania obcych z siłami wroga, ZSRR.

Przesłanie filmów z lat 50ch – należy jednoczyć siły, by odeprzeć inwazję.

Wojna światów (1953) Byrona Haskina

Najeźdzcy z Marsa (1953) Williama Camerona Menziesa

Niekiedy przybycie kosmitów ma na celu zawiązanie międzyplanetarnych przyjaźni:

E.T. (1982) Spielberg

Bliskie spotkania trzeciego stopnia (1977) Spielberg.

Czasem kosmici ratują ludzkość od zagłady:

Dzień, w którym zatrzymała się Ziemia (1951) Robert Wise.

Inwazja obcych wiąże się ze strachem przed utratą własnej tożsamości, zdolności  myślenia i odczuwania:

Inwazja porywaczy ciał (1956) Dona Siegala

Wioska przeklętych (1960) Wolfa Rilla,

Gdzie kosmici opanowują ludzkie ciała i czynią je posłuszne narzędzia, pomocne przy kolonizacji planety.

Często organizm człowieka pełni funkcję żywiciela pasożytniczej bestii:

Obcy, ósmy pasażer Nostromo (1979), Ridley Scott

W SF potwory są efektem błędu człowieka.

Godzilla (1954), Inoshiro Hondy

Potwór powstał w wyniku ataku nuklearnego u schyłku II w. św.

Potwory powstają też w wyniku zanieczyszczeń środowiska naturalnego i eksperymentów genetycznych. W ich wyniku mogą powstać hybrydy człowieka i zwierzęcia.

Mucha

Temat ten jest szczególnie eksploatowany począwszy od lat 70ch: skażenie planety prowadzi do katastrofy:

Ani źdźbła trawy (1970) Cornel Wilde

Mad max (1979) George Miller

Zagładę mogą spowodować czynniki naturalne, jak wirus:

Andromeda niesie śmierć (1971) Robert Wise

Planeta może ulec zniszczeniu w wyniku uderzenia meteorytu, komety, klęski żywiołowej:

Dzień, w którym Ziemia stanęła w ogniu (1961) Val Guest

Armageddon (1998) Michel Bay

Podejmowano też temat kontaktu człowieka z maszyną, ich wzajemnych relacji i zagrożeń płynących z gwałtownego rozwoju technologii.

2001- Odyseja kosmiczna, Kubrick (1968) (bezsilność ludzi wobec bezdusznej maszyny)

Pytanie o granicę człowieczeństwa:

Łowca androidów (1982), R. Scott

Robocop (1987) Paula Verhoevena

Popularnym motywem jest bunt maszyn:

Projekt Forbina (1970) Joseph Sargant

Terminator (1984)

Z  wykładu:

Jako gatunek filmowy zdobywa samoświadomość w l. 20ch XX wieku.

Przeszkody w rozwoju:

a.       Wytwórnie miały obawy, by inwestować w filmy SF, bo to film niszowy, pokazujący rzeczy, których nie ma w normalnym świecie.

b.      Kłopoty techniczne

Ale w l. 50ch te przeszkody zostają przekroczone. Filmy SF mają większe budżety, więc i większe możliwości techniczne się pojawiają.

SF istniały na obszarze kina klasy B, np. Ed Wood.

Potem metody z filmów klasy B przechodzą do filmów klasy A – Gwiezdne wojny.

G. Pol, Destination  moon (1950).

Paramount się nim zainteresował i powstają 3 filmy:

a.       1951 – Kiedy światy się zderzają

b.      1953 – Wojna światów

c.       1960 – Wehikuł czasu

To filmy w kolorze, z efektami specjalnymi i wysokim budżetem. Sięga się po znanych pisarzy. Nie jest to już kino biedne i tandetne. Nie trzeba się wstydzić, ze poszło się do kina na film SF. Inne wytwórnie starają się wykorzystać potencjał SF.

Zakazana planeta (1956) – Wilcox

20 000 mil podmorskiej żeglugi (1954) – Disney

Powstają też w l. 50ch tańsze filmy SF koncentrujące się na zagrożeniach cywilizacyjnych.

Rzecz, Chr. Nylby

Inwazja porywaczy ciał (1958) – FOX

Mucha, J. Arnold (motyw ekologiczny i symboliczny)

Zimna wojna i podbój kosmosu nie pozostały bez znaczenia na filmy. Pojawiło się poczucie zagrożenia i znalazło swoje odbicie w filmie. Obcy byli tymi złymi.

1968 – 2001 Odyseja kosmiczna, Kubrick (dylematy postępu)

l. 70 i Gwiezdne wojny Lucasa. TO 1 z najważniejszych filmów w historii kina. Zarobił miliardy przy budżecie 13 mln dolarów. To ukoronowanie wysiłków wytwórni, by zdobyć wielką widownię dzięi materiałowi z filmów klasy B.

Spielberg, Bliskie spotkania 3go stopnia (zmiana myślenia o inwazji. Teraz wspólnota ludzi i kosmitów).

Gremliny, Willow – Howard

Poszukiwacze zaginionej arki

1979 – Czarna dziura, Gary Nelson (giną w nim roboty stąd możliwa była większa dawka przemocy).

Obcy, ósmy pasażer Nostromo i Łowca androidów R. Scotta

Filmy Scotta wyznaczają nowy trend. Reżyser pokazuje pesymistyczną i ponurą wersję przyszłości.

Powrót do przyszłości – filmy rodzinne

Ron Howard czy Zemeckis byli związani w pewien sposób ze Spielbergiem i mają podobną wrażliwość. Scott to coś innego.