Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
DZIAŁ SZESNASTY
POSTĘPOWANIA SĄDOWE PO UPRAWOMOCNIENIU SIĘ ORZECZENIA
R1
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
Status postępowań toczących się po prawomocnym zakończeniu procesu karnego posiadają:
1. Postępowanie w przedmiocie odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie i zatrzymanie
2. Postępowanie w przedmiocie karnoprocesowego naprawienia szkód i krzywd doznanych przez działaczy opozycyjnych
3. Postępowanie ułaskawieniowe
4. Postępowanie zmierzające do wydania wyroku łącznego
Żadna z nich nie ma charakteru kontrolnego. Ich celu nie stanowi bowiem usunięcie nieprawidłowości decyzji podjętej w zwykłym lub wzbogaconym toku procesu karnego.
Cel:
· Potrzeba rozstrzygnięcia kwestii aktualnych dopiero wskutek korektury pierwotnie wadliwej decyzji kończącej postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności karnej
· Przeciwstawienie się dalszemu wykonywaniu prawidłowego orzeczenia w jego dotychczasowym kształcie ze względu na zmianę sytuacji faktycznej / modyfikację prawnej oceny czynów przypisanych sprawcy
Celem wszystkich postępowań toczących się po prawomocnym zakończeniu zasadniczego nurtu procesu karnego jest rozstrzygnięcie kwestii, o których nie orzeczono w jego toku. Zgodnie z przyjętą systematyką postępowań te, które toczą się po uprawomocnieniu orzeczenia należy kwalifikować jako postępowania uzupełniające wobec procesu pierwotnego.
R2
WYROK ŁĄCZNY
Kilka przestępstw może pozostawać w zbiegu realnym – złożonym z dwóch lub większej ilości czynów stanowiących odrębne karalne przestępstwa – nie mogą być one oddzielone wyrokiem, chociażby nieprawomocnym
MODELE SANKCJI. Jest kilka modeli ustalenia zakresu sankcji karnych:
· System asymetrycznego skupienia kar – zsumowanie i wykonanie skumulowanych kar wymierzonych za zbiegające się przestępstwa /nadmierna surowość i lekceważenie funkcji prewencyjnej/
· System concurrent sentences – równoległe odbywanie kilku kar orzeczonych za przestępstwa pozostające w zbiegu realnym /w istocie odbywano najdłuższą karę/
· System orzekania kary jednolitej – stosowanie jednej kary za wszystkie czyny objęte konstrukcją zbiegu rzeczywistego
o Absorpcyjny – pochłanianie kar łagodniejszych przez najsurowszą /nadmierna łagodność i bezkarność za przestępstwa o mniejszym ciężarze gatunkowym/
o Aspiracyjny – obostrzenie najsurowszej kary /kary wymierzane wg wzoru, bez możliwości wpływu indywidualnych okoliczności/
MODEL POLSKI. Od 1932 r. stosuje się metodę jednolitej kary za przestępstwo pozostające w realnym zbiegu. Pierwotnie wymierza się odrębne kary za każde z rzeczywiście zbiegających się przestępstw, następnie na tej podstawie ustala się jedną karę łączną – zależnie od rodzaju i wysokości kary metodą absorpcji, aspiracji, kumulacji
· SANKCJE WIELORODZAJOWE. Jeśli łączy się karę grzywny, ograniczenia wolności i pozbawienia wolności, dolna granica wyznaczana jest przez pochłanianie kar łagodniejszych przez surowszą, górną ustanawia się przez zsumowanie wszystkich kar odrębnie orzeczonych
· Konstrukcja maksymalnego możliwego wymiaru kary jednolitej – ustala się go za pomocą metody aspiracyjnej i korzystając z określonych granic kary pozbawienia wolności (stosuje się, gdy suma kar przekracza górne ograniczenie dla danego rodzaju kary)
o grzywna- 810 stawek dziennych
o ograniczenie wolności – 2 lata
o pozbawienie wolności – 15 lat
· SANKCJE JEDNORODZAJOWE. Nieco zmodyfikowane zasady – suma kumulujących się kar wynosi co najmniej 25 lat / chociażby jedna z nich orzeczona jest w rozmiarze nie mniejszym niż 10 lat – skazanie może wynosić 25 lat
· Jeśli wśród kar (jednorodzajowych / wielorodzajowych) znajduje się jedna kara 25 lat / dożywocia, wymiar kary ustala się na poziome sankcji najsurowszej. Przy co najmniej dwóch karach za 25 lat ustala się karę dożywotniego pozbawienia wolności
TRYBY WYMIERZANIA KARY ŁĄCZNEJ:
· Ustalenie kary jednolitej za zbiegające się przestępstwa w jednym postępowaniu złożonym pod względem przedmiotowym – orzeczenie jej jako kary ostatecznej jest obligatoryjne, niezależne od żądania stron procesowych
· Tryb wyroku łącznego – połączenie kar za zbiegające się przestępstwa w odrębnym postępowaniu, uruchamiane wówczas, gdy z jakiegoś powodu nie nastąpiło to w postępowaniu jednolitym (ujawnienie zbiegu dopiero po wydaniu wyroku za inne zbiegające się przestępstwo, skazanie za przestępstwa toczące się niezależnie od siebie w rożnych postępowaniach w różnych sądach, wyrok obejmujące tylko niektóre przestępstwa pozostające w zbiegu)
PRZEDMIOT. Przedmiotem postępowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego jest orzeczenie kary łącznej w sytuacji uprzedniego niejednoczesnego skazania sprawcy za przestępstwa pozostające w zbiegu realnym na kary podlegając łączeniu. Warunkiem wystąpienia zbiegu właściwego jest popełnienie dwóch lub więcej przestępstw przed pierwszym, chociażby nieprawomocnym, wyrokiem skazującym za którekolwiek z nich
· Szczególne rozstrzygnięcie skazujące – kształtowanie sankcji w oparciu o rozstrzygnięcia jednostkowe, co kreuje nową karę jednolitą = CHARAKTER KONSTYTYTUWNY
DOPUSZCZALNOŚĆ POSTĘPOWANIA. Determinanty:
1) Podsądność polskim sądom karnym
2) Właściwość sądu
3) Istnienie stron procesowych
4) Prawomocność wyroków skazujących za zbiegające się przestępstwa
NIEDOPUSZCZALNOŚĆ POSTĘPOWANIA. Przesłanki niedopuszczalności:
1) Immunitet formalny sprawcy
2) Przedawnienie wykonania kary zastosowanej za popełnienie przestępstw pozostających w zbiegu realnym
3) Prawomocność materialna istniejąca w razie uprzedniego wydania prawomocnego wyroku łączącego kary orzeczone za tożsame czyny tej samej osoby
4) Zawisłość sprawy = jednoczesność postępowań dotyczących tych samych wyroków jednostkowych
5) Indywidualny / generalny akt łaski a całości darujący kary zastosowane za przestępstwa popełnione w zbiegu właściwym
KOMPETENCJA DO WYDANIA WYROKU. Kompetencje do połączenia kar orzeczonych jednostkowymi wyrokami sądów równorzędnych leża w gestii tego z sądów, który jako ostatni wydał wyrok skazujący, niezależnie od dat uprawomocnienia się poszczególnych wyroków skazujących za przestępstwa pozostające w zbiegu. W razie, gdy w pierwszej instancji orzekały sądy różnego rzędu, wydanie wyroku łącznego należy do sądu wyższego rzędu. Połączenia kar orzeczonych wyrokiem sądu powszechnego i szczególnego dokonuje ten, który spośród kar nadających się do połączenia zastosował karę surowszą. Jeśli kara była równie surowa – jest to właściwość sądu powszechnego (zasada to podległość spraw sądom powszechnym, gdzie sądy szczególne działają ekstraordynaryjnie)
WŁAŚCIWOŚĆ DELEGACYJNA. Sąd równorzędny wobec pierwotnego może uzyskać kompetencje do połączenia kar ze względu na miejsce zamieszkania wzywanych na rozprawę uczestników postępowania i dobro wymiaru sprawiedliwości. Najczęściej wzywa się tylko skazanego, dlatego właściwość delegacyjna ma miejsce, gdy zamieszkuje / odbywa karę pozbawienia wolności z dala od sądu właściwego do orzeczenia kary łącznej
STATUS STRONY. Status strony w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego posiada jedynie skazany za przestępstwa pozostające w zbiegu realnym. Jeśli sprawca nie ukończył 17 lat / został ubezwłasnowolniony, do wykonywania uprawnień uprawniony jest przedstawiciel ustawowy/ opiekun faktyczny. Fachowym reprezentantem skazanego jest obrońca. Stosuje się 79 i 80 KPK /obrona obligatoryjna/, przy czym stan zdrowia psychicznego ma znaczenie, gdy wątpliwości pojawią się w toku postępowania zmierzającego do połączenia kar. Legitymacja udzielona obrońcy w uprzednim postępowaniu rozpoznawczym dezaktualizuje się na gruncie procedowania w przedmiocie wyroku łącznego. Jego działanie w procesie o połączeniu kar wymaga zatem pełnomocnictwa lub zarządzenia prezesa umocowujących do reprezentacji wyłącznie w jego toku.
BRAK STRON. Niemożliwe jest uczestnictwo:
· Oskarżyciela posiłkowego
· Oskarżyciela prywatnego
· Powoda cywilnego
· Pokrzywdzonego
· Strony nowe / zastępcze
· Podmiot zobowiązany do zwrotu korzyści
· Interwenient
· Podmiot odpowiedzialny posiłkowo
· Prokurator w tym postępowaniu posiada status rzecznika interesu społecznego – sąd może zezwolić na jego udział
PRAWOMOCNOŚĆ FORMALNA WYROKÓW. Warunkiem wszczęcia postępowania w przedmiocie orzeczenia kary łącznej jest prawomocność formalna jednostkowych wyroków – nie mogą być zaskarżalne zwyczajnymi środkami odwoławczymi
· Sprawy złożone pod względem przedmiotowo-podmiotowym – przesłanka jest spełniona już od chwili zaistnienia prawomocności wyroku w części à w stosunku do oskarżonego dopuszczającego się kilku przestępstw pozostających w zbiegu – niezależnie, czy inni oskarżeni zakwestionowali orzeczenie
Wszczęcie postępowania o wydanie wyroku łącznego następuje w dwóch trybach:
a) Z urzędu
a. Orzekanie ex officio jest możliwe, w toku postępowania, które nie realizuje funkcji ścigania, nie obowiązuje bowiem zasada skargowości. Inicjatywa połączenia kar należy do skazanego oraz prokuratora. Inicjacja następuje w momencie wpływu wniosku do sądu
b) Na wniosek
a. Wniosek od podmiotu nieuprawnionego, o ile jest uzasadniony, może stanowić impuls dla wszczęcia postępowania z urzędu
b. Jeśli wniosek zostanie wycofany, a warunki postępowania są spełnione, postępowanie powinno być kontynuowane
ROZPRAWA. Forum dla wydania wyroku łącznego stanowi rozprawa. W przedmiocie połączenia kar sąd orzeka zatem w składzie typowym dla pierwszo instancyjnej rozprawy głównej, niezależnie od liczby sędziów i ławników orzekających w postępowaniach pierwotnych.
OBLIGATORYJNE UCZESTNICTWO. W rozprawie zmierzającej do wydania wyroku łącznego obligatoryjnie uczestniczy tylko prokurator, o obowiązku osobistego stawiennictwa skazanego decyduje sąd. Pozbawiony wolności może domagać się doprowadzenia na rozprawę. Jeśli obrońca zrealizuje uprawnienia skazanego, sad może zrezygnować z doprowadzenia. Jeśli rozprawa odbywa się bez skazanego nieposiadającego fachowej obrony, sąd ustanawia obrońcę z urzędu i zobowiązuje go do wzięcia udziału w rozprawie
POCZATEK ROZPRAWY. Przewód sądowy rozpoczyna odczytanie przez przewodniczącego wniosku o połączenie kar lub złożenie przez niego oświadczenia notyfikującego wszczęcie postępowania z urzędu.
POMINIĘCIA. Sąd orzekając o karze łącznej powinien pominąć okoliczności leżące u podstaw kar orzeczonych za poszczególne przestępstwa pozostające w zbiegu, w zamian określając tylko ogólne dyrektywy wymiaru kary i okoliczności po wydaniu wyroków jednostkowych
Proces dowodzenia zwykle ogranicza się do odczytania treści pozyskanych dokumentów, nie jest jednak wykluczone przesłuchanie skazanego lub świadków, koniecznym może okazać się również zasięgnięcie opinii biegłego.
PREZENTACJA STANOWISK. Prezentacja stanowisk w ramach głosów stron głównych rozpoczyna się od przemowy prokuratora, potem obrońcy i skazanego. Jeśli dopuszczono przedstawiciela społecznego, także jego dopuszcza się do głosu. W przemówieniu końcowym prokurator wyraża swój pogląd odnośnie materialnych warunków połączenia kar i formułuje żądanie dotyczące rodzaju i rozmiarów łącznych kar
UMORZENIE. W razie braku materialno prawnych warunków orzeczenia kary łącznej lub wystąpienia przeszkody procesowej postępowanie w przedmiocie wydania wyroku łącznego umarza się, wydając postanowienie bez względu na fazę procesu, w której ustalono niemożność połączenia kar. Chyba, że stwierdzono to w toku postępowania apelacyjnego/ kasacyjnego / wznowieniowego – sąd wydaje orzeczeni następcze w formie rozstrzygnięć odwoławczych – umarza postępowanie wyrokiem
WYKONANIE WYROKU. Wyrok łączny zastępuje połączone kary jednostkowe, z chwilą jego uprawomocnienia wykonaniu ulega zatem kara łączna oraz poszczególne wyroki w częściach przez nią niepochłoniętych (środki karne, powództwo cywilne, koszty procesu). W miarę możliwości należy oznaczyć datę, od której liczone jest wykonywanie kary łącznej. Czasem konieczne jest zaliczenie na poczet kary łącznej, okresy kar realnie już odbytych. Jeśli z którejś kary skazany został warunkowo przedterminowo zwolniony, a karę z upływem okresu próby uznano za wykonaną, zaliczeniu podlega kara w wymiarze orzeczonym, nie faktycznie wykonanym
ZWOLNIENIE SKAZANEGO. Skazany nie może odbywać kary przez okres dłuższy niż wynika to z ostatecznie zastosowanych sankcji karnych, zatem w wypadku gdy wyrokiem łącznym wymierzono karę równą lub niższą od okresu odbytych i połączonych kar pozbawienia wolności, przewodniczących niezwłocznie zarządza zwolnienie skazanego. Nie odzyska wolności, jeśli jest pozbawiony wolności z innego tytułu niż za przestępstwa w zbiegu realnym. Dłuższy okres pobytu niż łączna kara orzeczona nie jest bezprawnym pozbawieniem wolności.
ZASKARŻENIE. Wyrok łączny podlega kontroli w trybie zwyczajnych i nadzwyczajnych środków odwoławczych. Typowe przypadki rażącego naruszenia prawa:
· Wymierzenie kary łącznej niższej niż najwyższa z kar jednostkowych
· Orzeczenie kary łącznej w rozmiarze przewyższającym sumę kar za przestępstwa
· Zastosowanie środka karnego nieprzewidzianego w żadnym z wyroków
WZNOWIENIE. Podstawami wznowienia postępowania są uchybienia
· proper falsa (540 kpk – podstawy wznowienia)
· proper decreta (540 par. 2 i 3)
· bezwzględne przyczny uchylenia orzeczenia (542 par 3)
· błedy proceduralne (orzeczenie mimo nieobecności oskarżonego niezawiadomionego o terminie rozprawy)
UTRATA MOCY EX LEGE. Bez potrzeby wydawania decyzji w przedmiocie jego uchylenia wyrok łączny traci moc ex lege w chwili:
a) Wydanie nowego, chociażby nieprawomocnego wyroku łącznego /ujawnienie kolejnego przestępstwa zbiegającego się, nieobjęcie wszystkich kar/
b) Uchylenia lub zmiany w toku postępowania kontrolnego wyroków stanowiących podstawę wyroku łącznego oraz darowania lub złagodzenia kary wymierzonej wyrokiem jednostkowym wskutek zastosowania prawa łaski.
R3
ODSZKODOWANIE ZA NIESŁUSZNE SKAZANIE, TYMCZASOWE ARESZTOWANIE LUB ZATRZYMANIE
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez wadliwe funkcjonowanie obciąża państwo, przepisy o odszkodowaniu za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie i zatrzymanie, mają zatem status wyjątkowych w stosunku do ulokowanego w KC ogólnego reżimu naprawienia skód spowodowanych bezprawnym działaniem i zaniechaniem przy wykonywaniu władzy publicznej.
Obowiązek skompensowania szkód powstałych wskutek omyłek popełnionych w związku z procesem karnym opiera się na zasadzie ryzyka. (niezależne od winy i bezprawności działania wyrządzającego ją funkcjonariusza – roszczenia regresowe mogą być realizowane w procesie cywilnym przez prokuratora / organ zobowiązany do reprezentowania SP).
...