Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
mgr Jadwiga Bahrynowska-Fic
Właściwości i metodyka
ćwiczeń fizycznych oraz
sport inwalidzki
Ryc. 1.
Podręcznik dla medycznych studiów
zawodowych - wydziałów fizjoterapii
„Ruch jako lek nie ma substancji ani opakowania. Substancją tego leku jest
pomysł zrodzony
z
nauki i doświadczenia. Jego podanie wymaga prawdziwego
mistrzostwa. Przekazanie go choremu wraz z osobowością i sercem czyni ten
lek niezastąpionym".
Wydanie II zmienione i rozszerzone
Fragment wypowiedzi prof. Wiktora Degi na Krajowym Zjeździe
Magistrów Wychowania Fizycznego Pracujących w Rehabilitacji
-Poznań 1962 r.
„W programie rehabilitacji zawodowej nie można sobie wyobrazić utrzymania
dobrej kondycji pracującego inwalidy bez kontynuowania ćwiczeń fizycznych.
Muszą one być realizowane zarówno w postaci indywidualnych zajęć, jak i
ćwiczeń zespołowych i wyczynu sportowego. Utrzymanie kondycji zarówno
fizycznej, jak i psychicznej jest głównym celem programu rehabilitacji w Polsce".
Fragment przemówienia prof. Mariana Weissa na V Krajowym Zjeździe
Magistrów Wychowania Fizycznego Pracujących w Rehabilitacji -
Warszawa 1974 r.
Warszawa
Wydawnictwo Lekarskie PZWL
© Copyright by Państwowy Zakiad Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1987
© Copyright by Jadwiga Bahrynowska-Fic 1999
© Copyright by Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999
Wszystkie prawa zastrzeżone.
Przedruk i reprodukcja w jakiejkolwiek postaci całości lub części książki
bez pisemnej zgody wydawcy są zabronione.
Zamiast przedmowy do wydania II
Podręcznik dotowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i dopuszczony do użytku szkolnego
przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej.
Redaktor
Zespól
Redaktor techniczny
Joanna Glodowska
Korekta
Bożena Pec
Podręcznik ten jest przeznaczony dla słuchaczy medycznych szkół zawodowych,
którzy w przyszłości będą wykonywać zawód fizjoterapeuty. W zawodzie tym
oprócz fachowej wiedzy potrzebna jest życzliwość i serdeczność dla pacjentów,
zwłaszcza dla dzieci.
A oto wiersz, który o tym właśnie mówi:
Okładkę i strony tytułowe projektowała
Alina Dlużewska
Ryciny wykonali:
Alina Dlużewska, Joanna Makuch, Krzysztof Dobwwolski, Cezary Niciak
Do moich uczniów
ISBN 83-200-2229-0
Uczniowie moi, uczennice drogie
ze szkół dla umysłowo niedorozwiniętych
Jurku z buzią otwartą, dorosły głuptasie -
gdzie się teraz podziewasz, w jakim obcym tłumie -
czy ci znów dokuczają, na pauzie i w klasie -
Janko Kąsiarska z rączkami sztywnymi,
z nosem, co się tak uparł, że pozostał krótki -
za oknem wiatr czerwcowy z pannami ładnymi
Pamiętasz tamtą lekcję, gdym o niebie mówił, te łzy,
co w okularach na religii stają -właśnie o
robotnikach myślałem z winnicy, co wołali na
dworze: Nikt nas nie chciał nająć
Janku bez nogi prawej, z duszą pod rzęsami
-garbusku i jąkało - osowiały, niemy -
Zosiu, coś wcześnie zmarła, aby nóżki krzywe
-szybko okryć żałobnym cieniem chryzantemy
Wiecznie płaczący Wojtku i ty, coś po sznurze drapał
się, by mi ukraść parasol, łobuzie, Pawełku z wodą
w głowie, stary niewdzięczniku, coś mi żabę położył
na szkolnym dzienniku
Czekam na was, najdrożsi, z każdą pierwszą gwiazdką z
niebem betlejemskim, co w pudełkach świeci -z
barankiem wielkanocnym - bez was świeczki gasną -i
nie ma żyć dla kogo.
Wydawnictwo Lekarskie PZWL
Warszawa
Wydanie II
Skład i łamanie: GABO s.c., Milanówek
Druk i oprawa: Plejada - Warszawa
Ks. Jan Twardowski
5
Z oka/ji II wydania tego podręcznika pragnę zadedykować go członkom ruchu
społeczno-kulturalnego na rzecz osób niepełnosprawnych „Via spei" („droga na-
dziei"), który działa przy Młodej Filharmonii w Warszawie. Na czwartkowe kon-
certy młodzieży do Filharmonii Narodowej w Warszawie od 1977 r. przyjeżdża
także młodzież niepełnosprawna, najczęściej młodzi inwalidzi ze szpitali i sanatoriów
z Konstancina i okolic Warszawy oraz wiele osób z domów prywatnych.
Uczniowie z warszawskich szkół pomagają w transporcie swoim niepełnosprawnym
kolegom, najczęściej poruszającym się o kulach i na wózkach inwalidzkich,
opiekują się nimi w czasie koncertów, a po koncertach w salach Filharmonii Naro-
dowej często organizują wspólne spotkania. Obecnie „Via Spei" nosi imię niedawno
tragicznie zmarłego Tomasza Szula, młodego, wspaniałego wieloletniego przywódcy
„Via Spei".
W związku z II wydaniem tej pracy pragnę serdecznie podziękować profesorowi
warszawskiej AWF dr. hab. Sewerynowi Suliszowi za recenzję zawierającą cenne
uwagi i propozycje zmian.
Przedmowa do wydania l
Podręcznik „Właściwości ćwiczeń fizycznych - ich systematyka i metodyka"*
przeznaczony jest dla słuchaczy medycznych studiów zawodowych wydziału fizjo-
terapii.
Powinien być pomocą w przyswojeniu treści nauczania z przedmiotu „Metodyka i
systematyka ćwiczeń fizycznych". Dotychczas nie ma podręcznika z tej dziedziny
przeznaczonego dla wydziałów fizjoterapii.
Opierając się najczęściej na własnych doświadczeniach wielu łat swojej pracy z
chorymi w dziedzinie leczniczego usprawniania i również na dawniej wykonywanej
pracy trenerskiej, a także opierając się na wieloletnich doświadczeniach peda-
gogicznych jako wykładowca przedmiotu „Metodyka i systematyka ćwiczeń fi-
zycznych" w Medycznym Studium Fizjoterapii w Konstancinie oraz korzystając z
fachowej literatury, w tym podręczniku usiłowałam scalić wiadomości wiążące się z
określeniem „ćwiczenia fizyczne". Ćwiczenia fizyczne jako celowo obmyślona i
uwarunkowana praca fizyczna organizmu mogą być przeznaczone zarówno dla osób
zdrowych, jak i chorych.
Na temat ćwiczeń fizycznych istnieje bogata literatura fachowa, ale na ogół jest
ona mało słuchaczom dostępna. Wiadomości dotyczące ćwiczeń fizycznych są roz-
proszone na liczne nauki wychowania fizycznego, takie jak: historia kultury fizycznej,
teoria wychowania fizycznego, metodyka wychowania fizycznego, teoria i metodyka
sportu oraz liczne teoretyczne opracowania dotyczące różnych dyscyplin
sportowych (gimnastyka, pływanie, gry sportowe, lekkoatletyka i inne).
Ponadto istnieje bogata, specjalistyczna literatura kinezyterapeutyczna, która
zawiera wiadomości na temat ćwiczeń fizycznych o charakterze leczniczym, w której
podany jest zasób określonych ćwiczeń fizycznych w kontekście przypadków
chorobowych.
Pojęcie „ćwiczenie fizyczne" można rozpatrywać w kilku aspektach. Niektóre,
moim zdaniem najważniejsze dla praktyki kinezyterapii, starałam się przedstawić w
tym podręczniku w sposób kompleksowy. Takie ujęcie problemów związanych z
określeniem „ćwiczenia fizyczne" jest niezbędne dla zrozumienia najprostszych
zestawów ćwiczeń, zarówno dla osób zdrowych, jak i niepełnosprawnych.
* Tytuł obecnego wydania podręcznika brzmi: „Właściwości i metodyka ćwiczeń fizycznych oraz
sport inwalidzki".
Spis treści
1. Rola i przygotowanie fizjoterapeuty. Teoretyczne i praktyczne zagad
nienia przedmiotu „Metodyka i systematyka ćwiczeń fizycznych"
13
2. Bezpieczeństwo i higiena ćwiczących w czasie prowadzenia ćwiczeń
fizycznych . . . . . .
l5
Ryć. 2. Zdjęcie przedstawia chore, upośledzone ruchowo dzieci ubrane w piękne stroje uszyte przez personel
oddziału „Piaski" Szpitala Chirurgii Kostnej w Konstancinie. Jest rok 1956, wigilia Świąt Bożego
Narodzenia, dzieci odpoczywają po przedstawieniu „Bajki" ilustrowanej różnymi ćwiczeniami fizycznymi.
Od lewej u góry - mgr Janina Lachowa, dr Barbara Miłkowska, rozmiłowany w swym zawodzie lekarz,
specjalista w zakresie rehabilitacji, oraz pracownicy rehabilitacji Oddziału Dziecięcego, którzy
przygotowali z dziećmi tę „ruchową opowieść".
3. Leczenie ruchem jako element kultury fizycznej
21
Znaczenie kultury fizycznej . . . . . . . . . - • • • • • • • • • •
2I
Wychowanie fizyczne . . . . . . . . . • • • • • • • • • • •
Sport, rekreacja i turystyka . . . . . . . - • • • • • • • • • •
24
Geneza wychowania fizyc/nepo . . . . . . • • • • • • • • • • •
^7
Rozwój rehabilitacji w Polsce . . . . . . . • • • • • • • • • • •
30
Pragnę złożyć serdeczne podziękowanie pani prof. Kazimierze Milanowskiej za
trud przejrzenia mojej pracy i cenne uwagi krytyczne.
Ponadto bardzo serdecznie dziękuję pani Ewie Olszewskiej, absolwentce Me-
dycznego Studium Zawodowego Wydziału Fizjoterapii w Konstancinie, za przygo-
towanie rycin, które zostały wykorzystane jako wzorzec przez grafika.
Podręcznik pragnę zadedykować mgr Janinie Lachowej - która w byłym Szpi
talu Chirurgii Kostnej w Konstancinie, potem w „STOCER", kierowanym przez od
danego sprawom rehabilitacji leczniczej Profesora Mariana Weissa, przekazywała
skrupulatnie swoją fachową wiedzę z zakresu kinezyterapii wielu rocznikom stu
dentów Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie - oraz pielęgniarce, sio
strze zakonnej, Kazimierze Łapin, opiekującej się chorymi na oddziałach rehabilita
cyjnych w „STOCER".
4. Wybrane zagadnienia dotyczące budowy l czynności narządu ruchu 33
5. Wybrane zagadnienia dotyczące motoryczności człowieka
40
Współczesne poglądy na motoryczność ludzką w świetle antropomotoryki . . . . .
40
Siła jnko zdolność motoryc/,na . . . . . . . . . • • • • • • • • • •
Metody treningu siły . . . . . . . . • • • • • • • • • • • •
Wytrzymałość jako zdolność motoryczna . . . . . . . - • • • • • • • •
46
Szybkość jako zdolność motoryczna . . . . . . . . . . • • • • • • •
Zwinność i gibkość jako zdolności motoryc/ne . . . . . . . - • • • • • •
48
Badanie zdolności iluzorycznych - testy sprawności i próby czynnościowe . . . . .
49
^
Przykłady gier ruchowych rozwijających zdolności motoryczne . . . . . . . .
59
Gry ruchowe rozwijające szybkość . . . . . . . . • • • • • • • •
Gry ruchowe rozwijające siłę skurczu mięśni . . . . . . . • • • • • •
6(t
Gry ruchowe rozwijające wytr/.ymałość . . . . . . . . • • • • • •
°0
Gry ruchowe rozwijające skoczność . . . . . . . - • • • • • • •
Gry ruchowe rozwijające zwinność . . . . . . . • • • • • • • • •
"'
Gry ruchowe rozwijające gibkość . . . . . . . . . - • • • • • •
6. Gimnastyka . . . . . . .
63
Rodzaje gimnastyki . . . . . . . . • • • • • • • • • • • • • •
7. Zasób ćwiczeń gimnastyki podstawowej. Terminologia, systematyka
i rodzaje ćwiczeń fizycznych. Gimnastyka lecznicza
70
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl
Właściwości i metodyka
ćwiczeń fizycznych oraz
sport inwalidzki
Ryc. 1.
Podręcznik dla medycznych studiów
zawodowych - wydziałów fizjoterapii
„Ruch jako lek nie ma substancji ani opakowania. Substancją tego leku jest
pomysł zrodzony
z
nauki i doświadczenia. Jego podanie wymaga prawdziwego
mistrzostwa. Przekazanie go choremu wraz z osobowością i sercem czyni ten
lek niezastąpionym".
Wydanie II zmienione i rozszerzone
Fragment wypowiedzi prof. Wiktora Degi na Krajowym Zjeździe
Magistrów Wychowania Fizycznego Pracujących w Rehabilitacji
-Poznań 1962 r.
„W programie rehabilitacji zawodowej nie można sobie wyobrazić utrzymania
dobrej kondycji pracującego inwalidy bez kontynuowania ćwiczeń fizycznych.
Muszą one być realizowane zarówno w postaci indywidualnych zajęć, jak i
ćwiczeń zespołowych i wyczynu sportowego. Utrzymanie kondycji zarówno
fizycznej, jak i psychicznej jest głównym celem programu rehabilitacji w Polsce".
Fragment przemówienia prof. Mariana Weissa na V Krajowym Zjeździe
Magistrów Wychowania Fizycznego Pracujących w Rehabilitacji -
Warszawa 1974 r.
Warszawa
Wydawnictwo Lekarskie PZWL
© Copyright by Państwowy Zakiad Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1987
© Copyright by Jadwiga Bahrynowska-Fic 1999
© Copyright by Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999
Wszystkie prawa zastrzeżone.
Przedruk i reprodukcja w jakiejkolwiek postaci całości lub części książki
bez pisemnej zgody wydawcy są zabronione.
Zamiast przedmowy do wydania II
Podręcznik dotowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i dopuszczony do użytku szkolnego
przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej.
Redaktor
Zespól
Redaktor techniczny
Joanna Glodowska
Korekta
Bożena Pec
Podręcznik ten jest przeznaczony dla słuchaczy medycznych szkół zawodowych,
którzy w przyszłości będą wykonywać zawód fizjoterapeuty. W zawodzie tym
oprócz fachowej wiedzy potrzebna jest życzliwość i serdeczność dla pacjentów,
zwłaszcza dla dzieci.
A oto wiersz, który o tym właśnie mówi:
Okładkę i strony tytułowe projektowała
Alina Dlużewska
Ryciny wykonali:
Alina Dlużewska, Joanna Makuch, Krzysztof Dobwwolski, Cezary Niciak
Do moich uczniów
ISBN 83-200-2229-0
Uczniowie moi, uczennice drogie
ze szkół dla umysłowo niedorozwiniętych
Jurku z buzią otwartą, dorosły głuptasie -
gdzie się teraz podziewasz, w jakim obcym tłumie -
czy ci znów dokuczają, na pauzie i w klasie -
Janko Kąsiarska z rączkami sztywnymi,
z nosem, co się tak uparł, że pozostał krótki -
za oknem wiatr czerwcowy z pannami ładnymi
Pamiętasz tamtą lekcję, gdym o niebie mówił, te łzy,
co w okularach na religii stają -właśnie o
robotnikach myślałem z winnicy, co wołali na
dworze: Nikt nas nie chciał nająć
Janku bez nogi prawej, z duszą pod rzęsami
-garbusku i jąkało - osowiały, niemy -
Zosiu, coś wcześnie zmarła, aby nóżki krzywe
-szybko okryć żałobnym cieniem chryzantemy
Wiecznie płaczący Wojtku i ty, coś po sznurze drapał
się, by mi ukraść parasol, łobuzie, Pawełku z wodą
w głowie, stary niewdzięczniku, coś mi żabę położył
na szkolnym dzienniku
Czekam na was, najdrożsi, z każdą pierwszą gwiazdką z
niebem betlejemskim, co w pudełkach świeci -z
barankiem wielkanocnym - bez was świeczki gasną -i
nie ma żyć dla kogo.
Wydawnictwo Lekarskie PZWL
Warszawa
Wydanie II
Skład i łamanie: GABO s.c., Milanówek
Druk i oprawa: Plejada - Warszawa
Ks. Jan Twardowski
5
Z oka/ji II wydania tego podręcznika pragnę zadedykować go członkom ruchu
społeczno-kulturalnego na rzecz osób niepełnosprawnych „Via spei" („droga na-
dziei"), który działa przy Młodej Filharmonii w Warszawie. Na czwartkowe kon-
certy młodzieży do Filharmonii Narodowej w Warszawie od 1977 r. przyjeżdża
także młodzież niepełnosprawna, najczęściej młodzi inwalidzi ze szpitali i sanatoriów
z Konstancina i okolic Warszawy oraz wiele osób z domów prywatnych.
Uczniowie z warszawskich szkół pomagają w transporcie swoim niepełnosprawnym
kolegom, najczęściej poruszającym się o kulach i na wózkach inwalidzkich,
opiekują się nimi w czasie koncertów, a po koncertach w salach Filharmonii Naro-
dowej często organizują wspólne spotkania. Obecnie „Via Spei" nosi imię niedawno
tragicznie zmarłego Tomasza Szula, młodego, wspaniałego wieloletniego przywódcy
„Via Spei".
W związku z II wydaniem tej pracy pragnę serdecznie podziękować profesorowi
warszawskiej AWF dr. hab. Sewerynowi Suliszowi za recenzję zawierającą cenne
uwagi i propozycje zmian.
Przedmowa do wydania l
Podręcznik „Właściwości ćwiczeń fizycznych - ich systematyka i metodyka"*
przeznaczony jest dla słuchaczy medycznych studiów zawodowych wydziału fizjo-
terapii.
Powinien być pomocą w przyswojeniu treści nauczania z przedmiotu „Metodyka i
systematyka ćwiczeń fizycznych". Dotychczas nie ma podręcznika z tej dziedziny
przeznaczonego dla wydziałów fizjoterapii.
Opierając się najczęściej na własnych doświadczeniach wielu łat swojej pracy z
chorymi w dziedzinie leczniczego usprawniania i również na dawniej wykonywanej
pracy trenerskiej, a także opierając się na wieloletnich doświadczeniach peda-
gogicznych jako wykładowca przedmiotu „Metodyka i systematyka ćwiczeń fi-
zycznych" w Medycznym Studium Fizjoterapii w Konstancinie oraz korzystając z
fachowej literatury, w tym podręczniku usiłowałam scalić wiadomości wiążące się z
określeniem „ćwiczenia fizyczne". Ćwiczenia fizyczne jako celowo obmyślona i
uwarunkowana praca fizyczna organizmu mogą być przeznaczone zarówno dla osób
zdrowych, jak i chorych.
Na temat ćwiczeń fizycznych istnieje bogata literatura fachowa, ale na ogół jest
ona mało słuchaczom dostępna. Wiadomości dotyczące ćwiczeń fizycznych są roz-
proszone na liczne nauki wychowania fizycznego, takie jak: historia kultury fizycznej,
teoria wychowania fizycznego, metodyka wychowania fizycznego, teoria i metodyka
sportu oraz liczne teoretyczne opracowania dotyczące różnych dyscyplin
sportowych (gimnastyka, pływanie, gry sportowe, lekkoatletyka i inne).
Ponadto istnieje bogata, specjalistyczna literatura kinezyterapeutyczna, która
zawiera wiadomości na temat ćwiczeń fizycznych o charakterze leczniczym, w której
podany jest zasób określonych ćwiczeń fizycznych w kontekście przypadków
chorobowych.
Pojęcie „ćwiczenie fizyczne" można rozpatrywać w kilku aspektach. Niektóre,
moim zdaniem najważniejsze dla praktyki kinezyterapii, starałam się przedstawić w
tym podręczniku w sposób kompleksowy. Takie ujęcie problemów związanych z
określeniem „ćwiczenia fizyczne" jest niezbędne dla zrozumienia najprostszych
zestawów ćwiczeń, zarówno dla osób zdrowych, jak i niepełnosprawnych.
* Tytuł obecnego wydania podręcznika brzmi: „Właściwości i metodyka ćwiczeń fizycznych oraz
sport inwalidzki".
Spis treści
1. Rola i przygotowanie fizjoterapeuty. Teoretyczne i praktyczne zagad
nienia przedmiotu „Metodyka i systematyka ćwiczeń fizycznych"
13
2. Bezpieczeństwo i higiena ćwiczących w czasie prowadzenia ćwiczeń
fizycznych . . . . . .
l5
Ryć. 2. Zdjęcie przedstawia chore, upośledzone ruchowo dzieci ubrane w piękne stroje uszyte przez personel
oddziału „Piaski" Szpitala Chirurgii Kostnej w Konstancinie. Jest rok 1956, wigilia Świąt Bożego
Narodzenia, dzieci odpoczywają po przedstawieniu „Bajki" ilustrowanej różnymi ćwiczeniami fizycznymi.
Od lewej u góry - mgr Janina Lachowa, dr Barbara Miłkowska, rozmiłowany w swym zawodzie lekarz,
specjalista w zakresie rehabilitacji, oraz pracownicy rehabilitacji Oddziału Dziecięcego, którzy
przygotowali z dziećmi tę „ruchową opowieść".
3. Leczenie ruchem jako element kultury fizycznej
21
Znaczenie kultury fizycznej . . . . . . . . . - • • • • • • • • • •
2I
Wychowanie fizyczne . . . . . . . . . • • • • • • • • • • •
Sport, rekreacja i turystyka . . . . . . . - • • • • • • • • • •
24
Geneza wychowania fizyc/nepo . . . . . . • • • • • • • • • • •
^7
Rozwój rehabilitacji w Polsce . . . . . . . • • • • • • • • • • •
30
Pragnę złożyć serdeczne podziękowanie pani prof. Kazimierze Milanowskiej za
trud przejrzenia mojej pracy i cenne uwagi krytyczne.
Ponadto bardzo serdecznie dziękuję pani Ewie Olszewskiej, absolwentce Me-
dycznego Studium Zawodowego Wydziału Fizjoterapii w Konstancinie, za przygo-
towanie rycin, które zostały wykorzystane jako wzorzec przez grafika.
Podręcznik pragnę zadedykować mgr Janinie Lachowej - która w byłym Szpi
talu Chirurgii Kostnej w Konstancinie, potem w „STOCER", kierowanym przez od
danego sprawom rehabilitacji leczniczej Profesora Mariana Weissa, przekazywała
skrupulatnie swoją fachową wiedzę z zakresu kinezyterapii wielu rocznikom stu
dentów Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie - oraz pielęgniarce, sio
strze zakonnej, Kazimierze Łapin, opiekującej się chorymi na oddziałach rehabilita
cyjnych w „STOCER".
4. Wybrane zagadnienia dotyczące budowy l czynności narządu ruchu 33
5. Wybrane zagadnienia dotyczące motoryczności człowieka
40
Współczesne poglądy na motoryczność ludzką w świetle antropomotoryki . . . . .
40
Siła jnko zdolność motoryc/,na . . . . . . . . . • • • • • • • • • •
Metody treningu siły . . . . . . . . • • • • • • • • • • • •
Wytrzymałość jako zdolność motoryczna . . . . . . . - • • • • • • • •
46
Szybkość jako zdolność motoryczna . . . . . . . . . . • • • • • • •
Zwinność i gibkość jako zdolności motoryc/ne . . . . . . . - • • • • • •
48
Badanie zdolności iluzorycznych - testy sprawności i próby czynnościowe . . . . .
49
^
Przykłady gier ruchowych rozwijających zdolności motoryczne . . . . . . . .
59
Gry ruchowe rozwijające szybkość . . . . . . . . • • • • • • • •
Gry ruchowe rozwijające siłę skurczu mięśni . . . . . . . • • • • • •
6(t
Gry ruchowe rozwijające wytr/.ymałość . . . . . . . . • • • • • •
°0
Gry ruchowe rozwijające skoczność . . . . . . . - • • • • • • •
Gry ruchowe rozwijające zwinność . . . . . . . • • • • • • • • •
"'
Gry ruchowe rozwijające gibkość . . . . . . . . . - • • • • • •
6. Gimnastyka . . . . . . .
63
Rodzaje gimnastyki . . . . . . . . • • • • • • • • • • • • • •
7. Zasób ćwiczeń gimnastyki podstawowej. Terminologia, systematyka
i rodzaje ćwiczeń fizycznych. Gimnastyka lecznicza
70