Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
WIETRZENIE
Wietrzenie jest to
rozpad mechaniczny i rozkład chemiczny skał pod wpływem czynników
egzogenicznych (np. insolacji, wody, powietrza, świata organicznego).
W zaleŜności od czynników biorących udział w procesie, wyróŜniamy:
Wietrzenie fizyczne (mechaniczne) –
następuje
rozpad
skał, które ulegają kruszeniu i
dezintegracji, ale bez zmiany składu chemicznego.
Wietrzenie chemiczne –
następuje
rozkład
skał – zmienia się skład chemiczny substancji
mineralnych w skale
Wietrzenie zachodzi na powierzchni skorupy ziemskiej i w płytkiej
strefie przypowierzchniowej, w której zaznacza się oddziaływanie słońca, atmosfery i wody.
Jest to
strefa wietrzenia.
Strefa wietrzenia
sięga do głębokości kilku, najwyŜej kilkunastu metrów; kończy się
występowaniem zwierciadła wody podziemnej.
Jej głębokość zaleŜy od budowy geologicznej, klimatu i głębokości wód gruntowych.
W wyniku rozdrobnienia materiału (skał) i przeobraŜeń chemicznych część okruchów i
substancji rozpuszczonych zostaje odprowadzona z miejsc wietrzenia, a część pozostaje na
miejscu jako
zwietrzelina (rezyduum zwietrzelinowe - eluwium)
Wietrzenie zmniejsza spoistość skał i umoŜliwia oddziaływanie innych czynników
geologicznych, a przede wszystkim wodzie płynącej i grawitacji. Czynniki te usuwają
produkty wietrzenia i umoŜliwiają stałe oddziaływanie czynników wietrzenia na odsłoniętą
skałę.
1
Na wietrzejących skałach tworzy się
pokrywa zwietrzelinowa
(regolit).
Gdy wietrzeniu
ulega powierzchnia pozioma, produkty wietrzenia pozostają na miejscu, lub mogą być
transportowane przez wody płynące, wiatr czy lodowiec.
Produkty wietrzenia fizycznego są najczęściej transportowane grawitacyjnie po stoku.
Grubo
ść
zwietrzeliny
, która pokrywa skałę zaleŜy od tempa wietrzenia i szybkości
usuwanych produktów. W klimacie gorącym i wilgotnym grubość zwietrzeliny na płaskich
obszarach moŜe dochodzić do 100 m.
Wietrzenie odgrywa ogromną rolę w krąŜeniu pierwiastków w przyrodzie. Potas, sód,
magnez, wapń, fosfor, Ŝelazo i inne pierwiastki uwalniane ze skał ogniowych przenoszone są
do roztworu i pozostają na lądzie lub są przenoszone do mórz. Tu wykorzystywane są przez
Ŝycie organiczne.
Wietrzenie fizyczne – mechaniczne
Głównymi czynnikami
wietrzenia fizycznego są:
- insolacja i związane z nią zmiany temperatur
- działanie mrozu (zamróz)
- parowanie
- mechaniczne oddziaływanie organizmów roślinnych i zwierzęcych.
Podstawowym czynnikiem wietrzenia fizycznego jest
insolacja i zwi
ą
zane z ni
ą
dobowe
zmiany temperatur.
Insolacja (nasłonecznienie) i
zmiany temperatury
Efektem jest :
-
rozpad ziarnisty skał
(dezintegracja granularna)
-
łuszczenie skał
(eksfoliacja)
2
rozpad ziarnisty
Składniki skał mają
ró
Ŝ
ne współczynniki rozszerzalno
ś
ci cieplnej
, zatem rozszerzają się i
kurczą nierównomiernie. Współczynniki te mają niewielkie wartości, ale są róŜne i
zróŜnicowane w poszczególnych kierunkach (wzdłuŜ osi krystalograficznych). Np. kwarc
ma rozszerzalność dwukrotnie większą w stosunku do skalenia.
Wielokrotne kurczenie i rozszerzanie minerałów powoduje powstawanie napręŜeń i
prowadzi do rozluźnienia spójności skały i jej rozpadu na ziarna. Jest to
rozpad ziarnisty
skały,
inaczej
dezintegracja granularna
eksfoliacja
Ciepło przenika przez skałę b powoli. Pod wpływem ogrzewania promieniami słonecznymi
następuje zróŜnicowane rozszerzanie się zewnętrznej (nasłonecznionej) i wewnętrznej części
skały. Prowadzi to często do powstawania pęknięć równoległych do powierzchni skały i
odspajania się jej fragmentów. Ten proces to
eksfoliacja – łuszczenie skały.
Dotyczy skał
zarówno jedno i wieloskładnikowych.
3
Eksfoliacja
– rodzaj wietrzenia fizycznego polegający na skorupowym bądź płytowym
oddzielaniu się przypowierzchniowych części skały wzdłuŜ drobnych pęknięć równoległych
do jej powierzchni.
Poza eksfoliacją wywołaną wielokrotnym nagrzewaniem i ochładzaniem powierzchni skały
(eksfoliacja insolacyjna) występuje niekiedy tzw
eksfoliacja hipogeniczna
. Jest ona
spowodowana wyzwoleniem wewnętrznych napręŜeń wskutek znalezienia się skały na
powierzchni ziemi. Charakterystycznym typem takiego wietrzenia jest
wietrzenie kuliste
prowadzące do intensywnego niszczenia krawędzi skał i ich zaokrąglania
Half Dome Yosemite National Park, California
Działanie mrozu
Większe znaczenie od insolacji ma woda zamarzająca w szczelinach i porach skał.
Porowatość skał waha się od ułamka do 50%. Skały są zazwyczaj spękane, poprzecinane
płaszczyznami ciosowymi i szczelinami, w które dostaje się woda.
Woda przy zamarzaniu powiększa swoją objętość o ok. 9% i wywołuje duŜe ciśnienie na
otaczająca skałę.
Powoduje to rozsadzenie skały zwane
zamrozem
W naszym klimacie zamróz działa do głębokości 1,5 m, a na obszarach polarnych do 7 m.
4
Na wielką skalę procesy te zachodziły w plejstocenie w czasie wielkich zlodowaceń.
Świadectwem działania zamrozu na tych obszarach są gołoborza – nagromadzenie
ostrokrawędzistych bloków u podnóŜa ścian skalnych i na stokach, znane głównie z Gór
Świętokrzyskich – Łysogóry.
Gołoborza Łysogór
Jeśli produkty wietrzenia mechanicznego staczają się po stoku i gromadzą u jego podnóŜa,
powstają stoŜki osypiskowe zwane
piargami
W Tatrach
stosowana
jest
czasem
nazwa
- maliniaki
. Jest to nagromadzenie bloków skalnych
u podnóŜa zbocza górskiego, utworzone w wyniku ich odpadania od ścian skalnych. Często
gromadzą się w dolinkach
.
Piargi
5
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl
Wietrzenie jest to
rozpad mechaniczny i rozkład chemiczny skał pod wpływem czynników
egzogenicznych (np. insolacji, wody, powietrza, świata organicznego).
W zaleŜności od czynników biorących udział w procesie, wyróŜniamy:
Wietrzenie fizyczne (mechaniczne) –
następuje
rozpad
skał, które ulegają kruszeniu i
dezintegracji, ale bez zmiany składu chemicznego.
Wietrzenie chemiczne –
następuje
rozkład
skał – zmienia się skład chemiczny substancji
mineralnych w skale
Wietrzenie zachodzi na powierzchni skorupy ziemskiej i w płytkiej
strefie przypowierzchniowej, w której zaznacza się oddziaływanie słońca, atmosfery i wody.
Jest to
strefa wietrzenia.
Strefa wietrzenia
sięga do głębokości kilku, najwyŜej kilkunastu metrów; kończy się
występowaniem zwierciadła wody podziemnej.
Jej głębokość zaleŜy od budowy geologicznej, klimatu i głębokości wód gruntowych.
W wyniku rozdrobnienia materiału (skał) i przeobraŜeń chemicznych część okruchów i
substancji rozpuszczonych zostaje odprowadzona z miejsc wietrzenia, a część pozostaje na
miejscu jako
zwietrzelina (rezyduum zwietrzelinowe - eluwium)
Wietrzenie zmniejsza spoistość skał i umoŜliwia oddziaływanie innych czynników
geologicznych, a przede wszystkim wodzie płynącej i grawitacji. Czynniki te usuwają
produkty wietrzenia i umoŜliwiają stałe oddziaływanie czynników wietrzenia na odsłoniętą
skałę.
1
Na wietrzejących skałach tworzy się
pokrywa zwietrzelinowa
(regolit).
Gdy wietrzeniu
ulega powierzchnia pozioma, produkty wietrzenia pozostają na miejscu, lub mogą być
transportowane przez wody płynące, wiatr czy lodowiec.
Produkty wietrzenia fizycznego są najczęściej transportowane grawitacyjnie po stoku.
Grubo
ść
zwietrzeliny
, która pokrywa skałę zaleŜy od tempa wietrzenia i szybkości
usuwanych produktów. W klimacie gorącym i wilgotnym grubość zwietrzeliny na płaskich
obszarach moŜe dochodzić do 100 m.
Wietrzenie odgrywa ogromną rolę w krąŜeniu pierwiastków w przyrodzie. Potas, sód,
magnez, wapń, fosfor, Ŝelazo i inne pierwiastki uwalniane ze skał ogniowych przenoszone są
do roztworu i pozostają na lądzie lub są przenoszone do mórz. Tu wykorzystywane są przez
Ŝycie organiczne.
Wietrzenie fizyczne – mechaniczne
Głównymi czynnikami
wietrzenia fizycznego są:
- insolacja i związane z nią zmiany temperatur
- działanie mrozu (zamróz)
- parowanie
- mechaniczne oddziaływanie organizmów roślinnych i zwierzęcych.
Podstawowym czynnikiem wietrzenia fizycznego jest
insolacja i zwi
ą
zane z ni
ą
dobowe
zmiany temperatur.
Insolacja (nasłonecznienie) i
zmiany temperatury
Efektem jest :
-
rozpad ziarnisty skał
(dezintegracja granularna)
-
łuszczenie skał
(eksfoliacja)
2
rozpad ziarnisty
Składniki skał mają
ró
Ŝ
ne współczynniki rozszerzalno
ś
ci cieplnej
, zatem rozszerzają się i
kurczą nierównomiernie. Współczynniki te mają niewielkie wartości, ale są róŜne i
zróŜnicowane w poszczególnych kierunkach (wzdłuŜ osi krystalograficznych). Np. kwarc
ma rozszerzalność dwukrotnie większą w stosunku do skalenia.
Wielokrotne kurczenie i rozszerzanie minerałów powoduje powstawanie napręŜeń i
prowadzi do rozluźnienia spójności skały i jej rozpadu na ziarna. Jest to
rozpad ziarnisty
skały,
inaczej
dezintegracja granularna
eksfoliacja
Ciepło przenika przez skałę b powoli. Pod wpływem ogrzewania promieniami słonecznymi
następuje zróŜnicowane rozszerzanie się zewnętrznej (nasłonecznionej) i wewnętrznej części
skały. Prowadzi to często do powstawania pęknięć równoległych do powierzchni skały i
odspajania się jej fragmentów. Ten proces to
eksfoliacja – łuszczenie skały.
Dotyczy skał
zarówno jedno i wieloskładnikowych.
3
Eksfoliacja
– rodzaj wietrzenia fizycznego polegający na skorupowym bądź płytowym
oddzielaniu się przypowierzchniowych części skały wzdłuŜ drobnych pęknięć równoległych
do jej powierzchni.
Poza eksfoliacją wywołaną wielokrotnym nagrzewaniem i ochładzaniem powierzchni skały
(eksfoliacja insolacyjna) występuje niekiedy tzw
eksfoliacja hipogeniczna
. Jest ona
spowodowana wyzwoleniem wewnętrznych napręŜeń wskutek znalezienia się skały na
powierzchni ziemi. Charakterystycznym typem takiego wietrzenia jest
wietrzenie kuliste
prowadzące do intensywnego niszczenia krawędzi skał i ich zaokrąglania
Half Dome Yosemite National Park, California
Działanie mrozu
Większe znaczenie od insolacji ma woda zamarzająca w szczelinach i porach skał.
Porowatość skał waha się od ułamka do 50%. Skały są zazwyczaj spękane, poprzecinane
płaszczyznami ciosowymi i szczelinami, w które dostaje się woda.
Woda przy zamarzaniu powiększa swoją objętość o ok. 9% i wywołuje duŜe ciśnienie na
otaczająca skałę.
Powoduje to rozsadzenie skały zwane
zamrozem
W naszym klimacie zamróz działa do głębokości 1,5 m, a na obszarach polarnych do 7 m.
4
Na wielką skalę procesy te zachodziły w plejstocenie w czasie wielkich zlodowaceń.
Świadectwem działania zamrozu na tych obszarach są gołoborza – nagromadzenie
ostrokrawędzistych bloków u podnóŜa ścian skalnych i na stokach, znane głównie z Gór
Świętokrzyskich – Łysogóry.
Gołoborza Łysogór
Jeśli produkty wietrzenia mechanicznego staczają się po stoku i gromadzą u jego podnóŜa,
powstają stoŜki osypiskowe zwane
piargami
W Tatrach
stosowana
jest
czasem
nazwa
- maliniaki
. Jest to nagromadzenie bloków skalnych
u podnóŜa zbocza górskiego, utworzone w wyniku ich odpadania od ścian skalnych. Często
gromadzą się w dolinkach
.
Piargi
5