Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
Wyrażenie stosowane głównie do trzech świętych pochodzących z Kapadocji Św. Bazylego Wielkiego (ok. 330-379), który był biskupem Cezarei Kapadockiej i organizatorem życia monastycznego na Wschodzie; Jego brata, św. Grzegorza (ok. 335 — ok. 395), biskupa Nyssy i teologa o wielkiej mistycznej głębi; Św. Grzegorza z Nazjanzu (329-389), najpierw biskupa Sasimy, a potem chwilowo biskupa Konstantynopola podczas Soboru Konstantynopolitańskiego I.
Kapadocja. Starożytna prowincja Rzymska położona w środkowo-wschodniej Azji Mniejszej. Obecnie w granicach Turcji.
Bazyli Wielki
Święty, brat . Pisarz wczesnochrześcijański, Ojciec i doktor Kościoła. Pochodził z Cezarei, kształcił się m.in. w Konstantynopolu i Atenach, po powrocie do rodzinnego miasta nauczał retoryki.
Około 358 przyjął chrzest i postanowił prowadzić życie pustelnicze. 359-360 wędrował po Syrii, Palestynie, Egipcie i Mezopotamii, odwiedzając tamtejszych ascetów. Osiadł w Annesis (koło Neocezarei Pontyjskiej), gdzie wraz z przyjaciółmi założył klasztor i szkołę. 360-362 tworzył wspólnoty zakonne w Azji Mniejszej. 364 przyjął święcenia kapłańskie, został współpracownikiem biskupa Cezarei Euzebiusza. Od 370 metropolita Kapadocji i egzarcha Pontu. Poświęcił się walce z Arianizmem, pragnął zakończyć schizmę ponicejską, pomagał chorym.
Poglądy - doszedł do wniosku, że anachorecka forma życia jest możliwa tylko dla małej garstki ludzi i nie odpowiada społecznej naturze człowieka. Opowiedział się za cenotybizmeme, lecz udoskonalił go dodając wychowawcze ideały życia wspólnego, obowiązek czynnej miłości bliźniego i ciągłego pogłębiania wiedzy teologicznej i pracy duszpasterskiej. Uregulował życie mnichów (określił godziny na modlitwę, pracę etc.)
Zamknął swoje zasady w regule większej – ascetica i regule mniejszej (313 pytań i odpowiedzi). W pismach teologicznych Przeciw Eunomiuszowi i O Duchu Św. bronił istnienia . Kilka dzieł poświęcił ascezie i cenobityzmowi. Przy współpracy Grzegorza z Nazjanu ułożył około 358 regułę życia zakonnego i Filokalia (wypisy z ), wspólnie napisali też Etykę. Bazyli opracował ponadto anaforę i modlitwy, które stały się podstawą jednego z 2 formularzy bizantyjskiej liturgii eucharystycznej.
Nauka.
Trójca Święta. Bazyli, jako pierwszy wprowadził na określenie Trójcy Świętej formułę: mia usia, treis hypostaseis -jedna istota (substancja), trzy hipostazy. W jego nauce termin usia oznacza: istnienie, istotę, jedność substancji Boga; termin hypostasis - istnienie według szczególnego sposobu, szczególny sposób bycia każdej Osoby Boskiej.
Duch Święty. Bazyli pośrednio naucza o tym, że Duch Święty jest Bogiem, współistotnym Ojcu. Nigdzie jednak wprost nie odnosi do Ducha Świętego określeń: Theos - Bóg, homousios to Patri - współistotny Ojcu. Bazyli, jak większość greckich Ojców Kościoła, nauczał, że Duch Święty pochodzi „od Ojca przez Syna".
Pokuta kościelna. Bazyli poświadcza istnienie publicznej pokuty, która polegała na oddzieleniu pokutników od reszty wiernych podczas sprawowania liturgii.
Nauka ascetyczna. Słowo Boże, zawarte w Piśmie św. uważa Bazyli za wyłączną normę życia ascetycznego. Jego pouczenia, zawarte w Regułach, są praktycznym zastosowaniem nauki Pisma św., szczególnie Ewangelii i Listów Pawiowych, do konkretnych sytuacji życiowych. Zdecydowany priorytet w życiu duchowym przyznaje miłości Boga, która wymaga wyłącznej uwagi i niepodzielnego serca. Chrześcijanin odchodząc od świata winien być wolny od trosk i niepokojów, by osiągnąć wewnętrzny pokój (hesychia). Uznawał zdecydowaną wyższość życia cenobickiego nad eremickim.
Grzegorz z Nazjanzu 329-390 Pochodził z w Azji Mniejszej. Kształcił się w , Egipcie i Atenach. 370 został biskupem w Sasima, 379 w Konstantynopolu. 381 zrzekł się biskupstwa i poświęcił się działalności kaznodziejskiej.Był jednym z tych teologów, którzy rozpoczęli kodyfikację podstaw doktryny chrześcijańskiej. Traktował filozofię i naukę, jako podrzędne wobec teologii. Ostro zwalczał herezje. Zachowało się wiele jego kazań, listów i autobiografia.
Pisma.
Objętościowo skromne, doskonałością formy i stylu przewyższają wszystko, co wówczas w literaturze chrześcijańskiej napisano. Składają się z mów, listów i poezji.
Mowy. Zachowało się 45 mów Grzegorza, zaliczanych do arcydzieł sztuki retorycznej pozostałe mowy w: Ze względu na poruszaną tematykę, można m.in. wyróżnić: Pięć mów teologicznych; istnieniu, naturze i atrybutach Boga; o jedności natury trzech Osób Boskich i bóstwie Syna; odparcie błędnej nauki arian o Synu; o bóstwie Ducha Świętego.
Mowy liturgiczne: na Boże Narodzenie itd. Mowy pochwalne, Mowy pogrzebowe, Mowy apologetyczne, Mowy okolicznościowe: z okazji swej konsekracji biskupiej
Listy. Zachowało się 245 listów Grzegorza. Skierowane są do osób bliskich, tematyka dydaktyczna, polecająca, gratulacyjna. Cechuje je zwięzłość, jasność, wdzięk i prostota.
Poezja. Grzegorz napisał 400 utworów poetyckich, które liczą razem 16 000 wierszy.
Nauka.
Trójca Święta - Grzegorz akcentuje jedność Trójcy ze względu na jedność bóstwa, jedność potęgi Bożej (monarchia), współistotność i równość Osób Boskich pod każdym względem przez jedność nie należy rozumieć zlania się osób w jedno, jak w nauce Sabeliusza; troistość zaś nie należy pojmować, jako obcość, jak w doktrynie Ariusza, lecz jako różność osób. Grzegorz po raz pierwszy wyraźnie określił relacje różnicujące Osoby Boże: dla Ojca - „niezrodzenie" (agennesis), dla Syna „zrodzenie" (gennesis), dla Ducha Świętego - „pochodzenie" (ekporeusis).
Duch Święty- Grzegorz wyraźnie określił bóstwo Ducha Świętego terminami: „Bóg" (Theos), „współistotny" {homo-usios), czego nigdzie nie uczynił Bazyli. Grzegorz tłumaczy swego przyjaciela, że kierował się względami wychowawczymi.
Jezus Chrystus - wg Grzegorza posiada dwie natury: boską i ludzką; pełnię człowieczeństwa, tj. ciało i duszę ludzką oraz pełnię Bóstwa; odrzucając apolinarystyczną formułę: ,Logos - Sarks", przyjął formułę: „Logos - Człowiek". Akcentuje jedność osoby Jezusa. Grzegorz jest pierwszym teologiem greckim, który do chrystologii wprowadził terminologię trynitamą.
Maryja - przyznawanie Maryi tytułu „Bogarodzica" (Theotokos) uznawał za kryterium prawowiemości: „Kto świętej Maryi nie uważa za Bogarodzicę, jest poza boskością". U Grzegorza znajdujemy pierwszą w literaturze chrześcijańskiej wzmiankę o modlitwie błagalnej do Maryi, jako wzoru i opiekunki świętego dziewictwa.
Eucharystia - Grzegorz jest przekonany o realnej obecności Chrystusa w Eucharystii, jej ofiarniczym charakterze, sile przebłagalnej i przejednawczej.
Upodobnienie do Chrystusa - jest celem życia chrześcijańskiego. Realizuje się ono etapami: początkiem jest bojaźń Boża skłaniająca do przestrzegania przykazań> przestrzeganie przykazań – oczyszcza> oczyszczenie ułatwia poznanie i nabycie mądrości> mądrość przezwycięża strach i wynosi nas na wyżyny miłości, do stanu przyjaciół i Synów Bożych> synostwo ściśle łączy z Chrystusem, przez którego wstępujemy w nurt życia Trójcy Świętej.
Grzegorz z Nyssy 335-399. Pochodzący z Cezarei (obecnie Kayseri) w (Azja Mniejsza), brat Bazylego Wielkiego. 371 został biskupem Nyssy. Ostro zwalczał herezje. Autor wielu ocalałych pism, w których wykładał pierwszy systematyczną ortodoksalną teologię. Twórca skrajnie idealistycznego nurtu w doktrynie chrześcijańskiej, torujący drogę filozofii .
Dzieła Grzegorza, wyróżniające się głębią myśli teologicznej i filozoficznej, można uszeregować w pięciu grupach: dogmatyczno-polemiczne, egzegetyczne, ascetyczne, kazania i mowy, listy.
Dogmatyczno-polemiczne. Przeciw Eunomiuszowi, Przeciw apolinarystom, O Duchu Świętym przeciw macedonianom.
Wielka katecheza, najważniejsze pismo dogmatyczne Grzegorza, jest drugą po Orygenesie (Peri archon) syntezą nauki chrześcijańskiej, przeznaczoną dla „mistrzów"; traktuje o Bogu w Trójcy jedynym, grzechu, wcieleniu, odkupieniu, chrzcie i Eucharystii. Na początku tego dzieła Grzegorz zwraca uwagą na zasadę akomodacji, którą należy stosować w nauczaniu ludzi o różnych poglądach.
Egzegetyczne. to komentarze do Ksiąg Biblijnych, a także Wykład apologetyczny do Heksaemeronu, w którym broni egzegezy Bazylego przed błędną interpretacją. Pięć homilii o Modlitwie P ans k i ej jest alegorycznym wykładem Ojcze nasz
Ascetyczne, o dziewictwie czy o osiągnięciu doskonałości przez naśladowanie Chrystusa.
Kazania i mowy. W zbiorze tym można wyróżnić Kazania liturgiczne: na uroczystość Chrztu Pańskiego, na Wielkanoc, na Wniebowstąpienie Pańskie i Zesłanie Ducha Świętego. Do Mów pochwalnych należy m.in. mowa na cześć brata Bazylego oraz na cześć św. Efrema. Mowy moralne: 2 mowy o miłości ku żebrakom, mowa przeciw lichwiarzom i przeciw odkładającym przyjęcie chrztu. Mowy dogmatyczne: o bóstwie Syna Bożego i Ducha Świętego.
Listy. Listy teologiczne oraz 2 listy dotyczące pielgrzymek do Jerozolimy.
Nauka.
Grzegorz, jako twórca teologii mistycznej dowartościował rolę filozofii w wykładzie wiary (inspirowany przez naukę Platona, Filona, Klemensa Aleksandryjskiego, Orygenesa i Plotyna).
Filozofia została porównana przez Grzegorza do Oblubienicy z Pieśni nad Pieśniami lub też do bezpłodnej córki faraona.
Trójca Święta - Grzegorz sądził, że rozróżnienie trzech Osób Boskich istnieje wyłącznie w ich wzajemnej relacji wewnętrznej.
Duch Święty pochodzi od Ojca przez Syna, tj. bezpośrednio od Syna, a pośrednio od Ojca. Ojca, Syna i Ducha porównał do trzech pochodni, z których pierwsza przekazuje swe światło drugiej i przez drugą - trzeciej. Duch Święty, który jest od Ojca, jest Duchem Chrystusa.
Chrystus posiada - wg Grzegorza, pełną naturę boską i ludzką. W Chrystusie jest jedna osoba boska.
Maryja zwana jest przez Grzegorza Matką Bożą (Theotokos). Grzegorz odrzucał tytuł Matka Człowieka (anthropotokos). Grzegorz uznawał, że dziewictwo Maryi nie zostało naruszone podczas porodu, dlatego łono błogosławionej Dziewicy, które służyło do niepokalanych narodzin, zostało przez ewangelię nazwane „świętym".
Eschatologia - Grzegorz odrzucał naukę o preegzystencji. Uznawał jednak za Orygenesem, że kara piekła nie jest wieczna, zakładając, że niemożliwe jest wieczne odłączenie stworzeń rozumnych od Stwórcy.
Poznanie Boga- Będąc obrazem Boga, człowiek staje się mu pokrewny i uzyskuje zdolność poznania go. Grzegorz za starożytnymi przyjmował opinię, że „podobne jest poznawane przez podobne sobie", stąd też boskie może być poznane tylko przez boskie, a człowiek może widzieć Boga, ponieważ jest w nim element boski.
Kontynuację nauki Grzegorza stanowią pisma Pseudo-Dionizego Areopagity, Maksyma Wyznawcy i bizantyjskich mistyków.