Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
Piaszczyste ∏awice podmorskie
Klify na wybrze˝u Ba∏tyku
Kod Physis: 18.21
utwory morenowe mogà byç przykryte warstwà piasku ke-
mowego lub eolicznego – taki klif nazywany jest dwudziel-
nym. Na stoku klifu mogà wyst´powaç wysi´ki wody.
W zale˝noÊci od budowy geologicznej i rodzaju procesów
stokowych wyró˝nia si´ trzy podstawowe typy geodyna-
miczne klifów: osypiskowy, obrywowy, zsuwiskowo-sp∏ywo-
wy. Pierwszy z nich, najcz´Êciej spotykany, charakterystycz-
ny jest dla klifów zbudowanych z piaszczysto-˝wirowych
utworów fluwioglacjalnych, na których ospywanie dominu-
je nad pozosta∏ymi procesami stokowymi; nachylenie sto-
ku wynosi ok. 40°. Nie ma tu okreÊlonej powierzchni prze-
mieszczania materia∏u. Pojedyncze roÊliny lub ca∏e k´py
zsuwajà si´ w dó∏ z masami piasku, swà w´drówk´ zaczy-
najàc nierzadko od podci´tej wierzchowiny. Górna cz´Êç
zbocza (korona), stabilizowana przez korzenie drzew ros-
nàcych na wierzchowinie, mo˝e byç pionowa. Typ obrywo-
wy cechuje klify zbudowane ze zwi´z∏ych utworów, a pod-
cinanie podstawy i obrywy du˝ych mas powodujà, ˝e nie-
poroÊni´te roÊlinnoÊcià zbocza nierzadko sà pionowe. Typ
zsuwiskowo-sp∏ywowy wià˝e si´ ze zró˝nicowanà budowà
litologicznà wielowarstwowego zbocza i obecnoÊcià wody
gruntowej, co z kolei powoduje obecnoÊç licznych p∏asz-
czyzn poÊlizgu i rozmaitoÊç procesów stokowych, a w kon-
sekwencji wybitnà rozmaitoÊç roÊlinnoÊci. Ârednie nachyle-
nie zestopniowanych zboczy wynosi 40–50° i jest bardzo
zró˝nicowane, od poziomych lub nawet nachylonych
w kierunku do zbocza stopni do pionowych progów i zbo-
czy nisz osuwiskowych. WielkoÊç zmian oraz bogactwo
i zró˝nicowanie roÊlinnoÊci jest tu najwi´ksze, od nagiego
pod∏o˝a do m∏odego lasu.
Tempo abrazji jest bardzo zró˝nicowane. Ârednio wynosi
ono ok. 1 m rocznie i waha si´ mi´dzy 0,5–1,5 m/rok, ale
lokalnie mo˝e osiàgaç wartoÊç nawet 3,6 m/rok w ciàgu
ostatnich 500 lat (Trz´sacz).
Wskutek abrazji stoki klifowe wraz z roÊlinnoÊcià ulegajà
sta∏emu niszczeniu, a po ka˝dym osuni´ciu sukcesja roÊlin-
na zaczyna si´ od poczàtku na nagim stoku niszy osuwi-
skowej. Miarà tempa abrazji jest stopieƒ zaawansowania
procesu glebotwórczego i rozwoju roÊlinnoÊci – od stadiów
inicjalnych na intensywnie abradowanych stokach, po-
przez stadia krzewiaste na stokach o stosunkowo wolnej
abrazji, do lasów ze starymi drzewostanami na nieaktyw-
nych klifach Bardzo interesujàcym zjawiskiem sà wysi´ki
wód na klifach w miejscach przeci´cia poziomów wodono-
Ênych. W tych warunkach mo˝e dojÊç nawet do powstania
lasów ∏´gowych, jak na klifie martwym nad Zalewem
Szczeciƒskim i aktywnym w Jastrz´biej Górze.
Poj´cie klifu w literaturze krajowej najcz´Êciej jest ogranicza-
ne do urwisk podcinajàcych wysoczyzny zbudowane z utwo-
rów zwa∏owych, glacifluwialnych i i∏ów zastoiskowych, pod-
czas gdy niektórzy gemorfologowie w∏àczajà tu tak˝e cz´sto
spotykane abrazyjne podci´cia wydm; te ostatnie formy na-
zywane bywajà tak˝e „klifami wydmowymi” dla podkreÊle-
nia ich odr´bnoÊci. W niniejszym opracowaniu przyj´to kla-
syczne, w´˝sze poj´cie klifu (nieuwzgl´dniajàce „klifów wy-
1230
A. Opis g∏ównego typu siedliska
Definicja
Strome urwiska brzegowe powstajàce wskutek abrazji, czy-
li podcinania dolnej cz´Êci przez fale i grawitacyjnego ob-
rywania cz´Êci górnej. Klif podcinany stale lub okresowo
przez sztormy jest nazywany klifem ˝ywym, natomiast klif
po∏o˝ony ca∏kowicie poza zasi´giem fal jest okreÊlany jako
martwy. Klify martwe, które sà ponownie podcinane, nazy-
wa si´ klifami odm∏odzonymi. Klify sà zbudowane z bar-
dzo ró˝nych utworów geologicznych – na wybrze˝ach ba∏-
tyckich sà to wapienie, piaskowce, kreda, ska∏y krystalicz-
ne, piaski i gliny; w Polsce wyst´pujà tylko klify gliniaste
i piaszczyste.
Charakterystyka
¸àczna d∏ugoÊç klifowych odcinków wybrze˝a morskiego
wynosi w Polsce ok. 70 km. Wyró˝nia si´ 9 najwa˝niejszych
odcinków klifów, o d∏ugoÊci 2–25 km. Wi´kszoÊç klifów ma
wysokoÊç 10–30 m n.p.m. Najwy˝sze klify znajdujà si´ na
Wolinie, gdzie ich wysokoÊç dochodzi do 70 m n.p.m., na-
tomiast najni˝sze mogà mieç wysokoÊç kilku metrów. Naj-
cz´Êciej sà utworzone z utworów czwartorz´dowych – glin
zwa∏owych lub piasków. Ich geneza, budowa, charakter
i sk∏ad odpowiadajà cechom podcinanych przez morze wy-
soczyzn i lokalnie mogà wykazywaç du˝e zró˝nicowanie,
podobnie jak ró˝nià si´ mi´dzy sobà te wysoczyzny. Budo-
wa geologiczna klifów mo˝e byç bardzo z∏o˝ona – w naj-
bardziej skomplikowanych przypadkach pod warstwà gliny
o zró˝nicowanej granulacji i sk∏adzie, zdeponowanej pod-
czas zlodowacenia ba∏tyckiego, mogà znajdowaç si´ utwo-
ry mioceƒskie, i∏y warwowe, bruk morenowy, a nawet cien-
kie pok∏ady w´gla brunatnego (okolice Rozewia). Zwi´z∏e
69
Klify na wybrze˝u Ba∏tyku
Siedliska morskie i przybrze˝ne,
nadmorskie i Êródlàdowe solniska i wydmy
1230
dmowych”) ze wzgl´du na fakt, ˝e jest to poglàd nadal do-
minujàcy w nauce, a tak˝e ze wzgl´dów praktycznych, aby
nie komplikowaç zagadnieƒ ochrony i uniknàç wewn´trz-
nych sprzecznoÊci i konfliktów w praktyce ochrony znacznie
cenniejszych siedlisk zwiàzanych z wydmami (2120, *2130
*2140 i w mniejszym stopniu 2160, 2170, 2180), bardzo
prawdopodobnych w przypadku zaliczenia „klifów wydmo-
wych” do odr´bnego typu siedliska przyrodniczego.
Klasa
Querco-Fagetea
Rzàd
Fagetalia sylvaticae
Zwiàzek
Alno-Ulmion
Zespó∏
Ficario-Ulmetum violetosum odora-
tae
(Violo odoratae-Ulmetum)
Zwiàzek
Fagion sylvaticae
Zespó∏
Galio odorati-Fagetum
˝yzna buczyna
ni˝owa
Zespó∏
Luzulo pilosae-Fagetum
kwaÊna bu-
czyna ni˝owa
Klasa
Querco-Fagetea
(bez okreÊlenia dalszej przyna-
le˝noÊci)
zbiorowisko
Salix caprea-Populus tremula
zb. wierzby iwy i osiki
zbiorowisko
Salix caprea-Sorbus aucuparia
zb. wierzby iwy i jarz´biny
zbiorowisko
Fraxinus excelsior-Crataegus
monogyna
zb. jesionu i g∏ogu jednoszyjkowego
zbiorowisko
Corylus avellana-Sorbus aucu-
paria
zb. leszczyny i jarz´biny
zbiorowisko
Sorbus aucuparia-Acer pseudo-
platanus
zb. jarz´biny i jawora
Podzia∏ na podtypy
1230-1 klify aktywne (˝ywe)
1230-2 klify nieaktywne (martwe)
Podzia∏ ten, podobnie jak ka˝da klasyfikacja, zawiera pewne
uproszczenia, jednak konieczne dla praktyki ochrony. Pod-
stawowym kryterium podzia∏u jest rodzaj procesów geodyna-
micznych. Pierwszy podtyp obejmuje klify obecnie abrado-
wane (˝ywe) z bardzo zró˝nicowanym tempem abrazji oraz
b´dàce w koƒcowym stadium aktywnoÊci, natomiast drugi –
klify wspó∏czeÊnie nieaktywne, genetycznie wywodzàce si´
z aktywnych. Z teoretycznego i praktycznego punktu widze-
nia wi´kszoÊç klifów martwych mo˝e uaktywniç si´ (odm∏o-
dziç) i przekszta∏ciç w pierwszy podtyp, o ile ich podstawy po-
nownie znajdà si´ w zasi´gu niszczàcego oddzia∏ywania fal.
Bibliografia
Umiejscowienie siedliska w polskiej
klasyfikacji fitosocjologicznej
BEDNAREK R. 1979. Gleby wybranych odcinków klifowych polskiego
wybrze˝a Ba∏tyku. Studia Soc. Sc. Torun. Sec. D. 10, 6: 1–124.
CHOJNACKI W. 1979. RoÊlinnoÊç zboczy klifowych Pobrze˝a
Kaszubskiego. GTN, Acta Biol. 4: 1–40.
CIEÂLAK A. 1995. Coastal management and protection in Poland:
some legal solutions and general remarks on processes of co-
astal transformation. In: van Dijk H.W.J. (Ed.), Management and
preservation of coastal habitats, Proceedings of a multidisciplina-
ry workshop in Jastrz´bia Góra, September 1–5, 1993: 49–71.
CIEÂLAK A., SUBOTOWICZ W. 1987. Sprawozdanie na temat stanu
wiedzy o polskim wybrze˝u i jego ochronie. In˝ynieria polska, 2.
KLIMASZEWSKI M. 1978. Geomorfologia. PWN, Warszawa:
1098 ss.
MARKOWSKI R. 1988. RoÊlinnoÊç brzegu klifowego mi´dzy Cet-
niewem a Jastrz´bià Górà. W: Herbich J., Herbichowa M.
(red.) Szata roÊlinna Pomorza – zró˝nicowanie, dynamika,
zagro˝enia, ochrona. Przewodnik Sesji Terenowych 51. Zjaz-
du PTB 15–19.IX.1998. Wydawnictwo Uniwersystetu Gdaƒ-
skiego, Gdaƒsk: 111–115.
MARKOWSKI R., FA∏TYNOWICZ W., SÑGIN P. 1998. Rezerwat
im. prof. Z. Czubiƒskiego. Nadmorski klif woliƒski i jego ro-
ÊlinnoÊç. W: Herbich J., Herbichowa M. (red.) Szata roÊlinna
Pomorza – zró˝nicowanie, dynamika, zagro˝enia, ochrona.
Przewodnik Sesji Terenowych 51. Zjazdu PTB 15–19.IX.1998.
Wydawnictwo Uniwersystetu Gdaƒskiego, Gdaƒsk: 37–40.
PIOTROWSKA H. 1955. Zespo∏y leÊne Wolina. PTPN, Prace Kom.
Biol. 16, 5: 1–168.
PIOTROWSKA H. 1966. Stosunki geobotaniczne wysp Wolina
i po∏udniowo-wschodniego Uznamu. Monogr. Botan. 22:
1–155.1993.
RoÊlinnoÊç klifów stanowià liczne, zale˝ne od wielu czynni-
ków stadia rozwojowe, z których cz´Êç jest jeszcze nie do
koƒca rozpoznana. Poni˝szy system ma w zwiàzku z tym
w cz´Êci charakter prowizoryczny.
Klasa
Aropyretea intermedio-repentis
Rzàd
Agropyretalia intermedio-repentis
Zwiàzek
Convolvulo-Agropyrion repentis
Zespó∏
Poo-Tussilaginetum farfarae
ini-
cjalny zespó∏ podbia∏u
Klasa
Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis
Rzàd
Corynepphoretalia canescentis
Zwiàzek
Koelerion albescentis
Zespó∏
Trifolio-Anthylidetum maritimae
murawa naklifowa z przelotem
Zbiorowisko
Bromus hordaceus (B. mollis)-
Myosotis collina (M. ramosissima)
zb. stok∏o-
sy mi´kkiej i niezapominajki pagórkowej
Klasa
Rhamno-Pruntetea
Rzàd
Prunetalia spinosae
Zwiàzek
Prunion fruticosae
Zespó∏
Hippophaëtum rhamnoides
(= zb.
Sorbus aucuparia-Hippophaë rhamnoides
) nakli-
fowe zaroÊla rokitnika (w uj´ciu Piotrowskiej
2003
Prunetalia
nale˝à do
Querco-Fageetea
)
Zbiorowisko z
Prunus spinosa
i
Rhamnus
cathartica
70
Piaszczyste ∏awice podmorskie
PIOTROWSKA H. 1977. Rola roÊlinnoÊci w umacnianiu wybrze˝a
klifowego. W: Pomorskie Êrodowisko przyrodnicze – jego
ochrona i kszta∏towanie. Mat. Konf. 5, S∏upsk: 26–45.
PIOTROWSKA H. 1979. Specific Aspects of the Cliff-Flora of
Wolin Island. Fragm. Flor. Geobot. 25, 1: 17–31.
PIOTROWSKA H. 1985.
Violo odoratae-Ulmetum
z Wolina na tle
∏´gów wiàzowych Polski. Fragm. Flor. Geobot. 29, 1: 39–51.
PIOTROWSKA H. 1998. Wyspa Wolin ze szczegónym uwzgl´d-
nieniem Woliƒskiego Parku Narodowego. W: Herbich J.,
Herbichowa M. (red.) Szata roÊlinna Pomorza – zró˝nicowa-
nie, dynamika, zagro˝enia, ochrona. Przewodnik Sesji Tere-
nowych 51. Zjazdu PTB 15–19.IX.1998. Wydawnictwo Uni-
wersystetu Gdaƒskiego, Gdaƒsk: 9–22.
PIOTROWSKA H. 1993. Buczyna storczykowa wzd∏u˝ nadmorskie-
go klifu na wyspie Wolin. Zesz. Nauk UG., Biologia 10: 5–29.
Piotrowska H., Olaczek R. 1979. Mapa roÊlinnoÊci Woliƒskiego
Parku Narodowego. Przyroda Polska 7/8: 9–11.
PIOTROWSKA H., OLACZEK R. 1987. The application of the the-
ory of phytocoenosis degeneration to studies of the vegeta-
tion of the Wolin National Park. M. Luther-Univ. Halle-Witten-
berg, Wiss. Beiträge 46, 3: 175–186.
PIOTROWSKA H., OLACZEK R. 1991. The Real Vegetation Map
of the Woliƒski National Park as a Source of Information
about the Anthropogenic Changes of Forest Communities.
Phytocoenosis 3 (N.S.), Suppl. Cartogr. Geobot 2: 287–293
PRUSINKIEWICZ Z. 1971. Naspy przyklifowe - nowy typ gleb
morskiego pobrze˝a. Zesz. Nauk. UMK w Toruniu, Nauki
Mat. Przyr. 26, Geogr. 8: 133–157.
PRZEWOèNIAK M. 1981. Krajobrazowy system interakcyjny strefy
nadmorskiej w Polsce. Wyd. Uniwersytetu Gdaƒskiego, Gdaƒsk.
SUBOTOWICZ W. 1982. Litodynamika brzegów klifowych wy-
brze˝a Polski. Ossolineum, Gdaƒsk: 1–153.
SUBOTOWICZ W. 1984. Brzegi klifowe. W: Augustowski B. (red.),
Pobrze˝e Pomorskie. Ossolineum, Wroc∏aw: 121–149.
SUBOTOWICZ W. 1993. Catastrophical development of the cliff co-
ast in Poland. In: van Dijk H.W.J. (ed.) Management and prese-
rvation of coastal habitats, Proceedings of a multidisciplinary
workshop in Jastrz´bia Góra, September 1–5, 1993: 31–37.
SUBOTOWICZ W. 1995. Brzeg morski – jego rozwój i degrada-
cja. W: Przewoêniak M. (red.) Ochrona przyrody w woj.
gdaƒskim. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznaƒ: 149–152.
SUBOTOWICZ W., ROSA B. 1984. Typologia strefy brzegowej
i podstawy wykorzystania. W: Augustowski B. (red.) Pobrze˝e
Pomorskie. GTN, Gdaƒsk: 78–90.
1230
Jacek Herbich
71
Klify na wybrze˝u Ba∏tyku
Siedliska morskie i przybrze˝ne,
nadmorskie i Êródlàdowe solniska i wydmy
1230
1
B. Opis podtypów
Êrednio ze sobà odcinkach wybrze˝a. Na roÊlinnoÊç kli-
fów sk∏adajà si´ zatem zarówno zbiorowiska typowe dla
nich i niewyst´pujàce gdzie indziej, jak i liczne „przypad-
kowe” kombinacje gatunków zale˝ne od typów ekosyste-
mów porastajàcych wierzchowin´.
Inicjalnà roÊlinnoÊç najcz´Êciej tworzà inicjalne stadia
budowane przez gatunki ∏àkowe, ruderalne i por´bowe.
Na pod∏o˝u gliniastym lub ilastym, cz´sto dobrze uwod-
nionym, wyst´puje inicjalny zespó∏ podbia∏u
Poo-Tussila-
ginetum farfarae
. Gatunkami pionierskimi sà podbia∏
Tussilago farfara
i regionalnie ostro˝eƒ polny
Cirsium
arvense
, a po paru latach po wzgl´dnym utrwaleniu pod-
∏o˝a pojawiajà si´ roÊliny ∏àkowe, jak kupkówka
Dactylis
glomerata
i groszek ∏àkowy
Lathyrus pratensis
. Stosunko-
wo szybko pojawiajà si´ kie∏kujàce z nasion m∏ode osob-
niki rokitnika
Hippophaë rhamnoides
i rzadziej inne, jak
jarz´bina Sorbus aucuparia i ró˝a polna
Rosa canina
,
prowadzàc w d∏u˝szych okresach tzw. spokoju do rozwo-
ju formacji zaroÊlowych.
Na drobnoziarnistym, lekko alkalicznym pod∏o˝u na osy-
piskowych klifach wyst´puje murawa naklifowa z przelo-
tem
Trifolio-Anthyllidetum
. Mo˝e ona nast´powaç po po-
przednio opisanym zbiorowisku, a w miejscach, na któ-
rych glina jest przysypana warstwà piasku osypujàcego si´
z góry lub nawiewanego z pla˝y, jest zespo∏em pionier-
skim. Stosunkowo najliczniej wyst´pujà tu oba gatunki
charakterystyczne – koniczyna ∏àkowa Trifolium pratense
ssp. maritimum i przelot zwyczajny
Athylis vulneraria
, na-
dajàcy bardzo specyficznà fizjonomi´. Zbiorowisko to jest
stosunkowo krótkotrwa∏e i na intensywnie abradowanych
Klify aktywne (˝ywe)
Kod Physis 18.21
Cechy diagnostyczne
Cechy obszaru
Klify po∏o˝one w strefie niszczàcego oddzia∏ywania fal
z zachodzàcym procesem abrazji, której tempo jest bardzo
zró˝nicowane. Opis w ca∏oÊci odpowiada charakterystyce
typu w jego cz´Êci dotyczàcej aktywnych klifów.
Fizjonomia i struktura zbiorowisk
Fizjonomia i struktura stadiów rozwojowych roÊlinnoÊci sà
bardzo zró˝nicowane zale˝nie, od typu klifu, rodzaju
pod∏o˝a i intensywnoÊci abrazji. Rozwój roÊlinnoÊci za-
czyna si´ od opanowywania nagiego pod∏o˝a stopniowo
zasiedlanego przez inicjalnà roÊlinnoÊç, do formacji
krzewiastych lub niskopiennych lasków na klifach o ma∏o
intensywnej abrazji i relatywnie d∏ugim okresie mi´dzy
poszczególnymi osuni´ciami. Obok roÊlin osiedlajàcych
si´ na zboczu rosnà inne, które zsun´∏y si´ z podci´tej
wysoczyzny – na klifach zsuwiskowo-sp∏ywowych mogà to
byç nawet pokaêne fragmenty fitocenoz przemieszczajà-
cych si´ w dó∏. W zale˝noÊci od budowy klifu i tempa
abrazji, wszystkie stadia rozwoju mogà wyst´powaç
w uk∏adzie mozaikowym lub na sàsiadujàcych bezpo-
Wysoki, aktywny klif z p∏atami roÊlinnoÊci zielnej. Fot. J. Herbich
72
Piaszczyste ∏awice podmorskie
klifach ulega zniszczeniu, a na stabilizujàcych si´ na pe-
wien okres – wyparte jest przez pojawiajàce si´ krzewy
i drzewa: rokitnika, wierzb´ iw´
Salix caprea
, osik´
Popu-
lus tremula
i sosn´
Pinus sylvestris
.
W du˝szych okresach spokoju dominacj´ zdobywa rokit-
nik, tworzàc zwarte zaroÊla o wysokoÊci 2–3m, o bardzo
specyficznej kombinacji gatunków – w runie panujà cz´-
sto roÊliny ∏àkowe, a w warstwie krzewów – drzewa
i krzewy typowe dla lasów liÊciastych, o kompozycji ga-
tunkowej zró˝nicowanej regionalnie i w zale˝noÊci od
pod∏o˝a; sà to najcz´Êciej wierzba iwa, jarz´bina, ró˝a
polna, wiciokrzew suchodrzew
Lonicera xylosteum
, jawor,
jesion, brzoza brodawkowata
Betula pendula
, osika, so-
sna. Wszystkie wymienione gatunki, lecz bez rokitnika,
mogà tworzyç niskopienne laski, odznaczajàce si´ wyst´-
powaniem w runie kombinacji gatunków lasowych i ∏à-
kowych. W zale˝noÊci od sk∏adu gatunkowego, b´dàce-
go efektem budowy i dynamiki klifu oraz w∏asciwoÊci
pod∏o˝a, wyró˝nia si´ zbiorowiska iwy i osiki
Salix ca-
prea-Populus tremula
, iwy i jarz´biny
Salix caprea-Sorbus
aucuparia
, jesiona i g∏ogu jednoszyjkowego
Fraxinus
excelsior-Crataegus monogyna
, leszczyny i jarz´biny
Co-
rylus avellana-Sorbus aucuparia
, jarz´biny z jaworem
Sorbus aucuparia-Acer pseudoplatanus
. Dwa ostatnie
zbiorowiska, bardzo bogate florystycznie, wyst´pujà na
fragmentach klifów z wysi´kiem wody.
deralne, zaroÊlowe i leÊne (borów mieszanych, lasów mie-
szanych, a nawet lasów ∏´gowych). Najbardziej charakte-
rystycznym gatunkiem inicjalnych i m∏odych stadiów roz-
wojowych jest przelot zwyczajny
Anthyllis vulneraria
i pod-
bia∏
Tussilago farfara
. Istotny jest fakt, ˝e doÊç liczna gru-
pa gatunków pospolitych w ca∏ej Polsce na klifach wyst´-
puje w specyficznych dla strefy nadmorskiej podgatun-
kach: koniczyna ∏àkowa
Trifolium pratense s
ubsp.
mariti-
mum
, przelot zwyczajny
Anthyllis vulneraria
subsp.
mariti-
ma
, groszek ∏àkowy
Lathyrus pratensis
subsp.
maritimum
,
kostrzewa ∏àkowa
Festuca rubra
subsp.
sericea
, bylica
polna
Artemisia campestris
subsp.
sericea
.
1230
1
Odmiany
Wyró˝nienie odmian siedliska jest bardzo trudne i jedno-
czeÊnie ma∏o celowe ze wzgl´du na jego bardzo niestabil-
ny charakter, nak∏adajàcy si´ na zró˝nicowanie cz´sto
skomplikowanej budowy geologicznej pod∏o˝a powodujà-
cej zadsadniczo odmienne warunki panujàce w poszcze-
gólnych warstwach. Jako odmiany mo˝na traktowaç po-
szczególne typy zbiorowisk roÊlinnych, które w wi´kszoÊci sà
tak˝e uto˝samiane ze stadiami rozwojowymi roÊlinnoÊci.
Mo˝liwe pomy∏ki
Niemo˝liwe ze wzgl´du na wyjàtkowo charakterystyczny
krajobraz i sàsiedztwo.
Reprezentatywne gatunki
Ze wzgl´du na dynamik´ i nietrwa∏y charakter poszcze-
gólnych stadiów rozwojowych roÊlinnoÊci oraz „zasilanie”
flory klifów przez roÊliny zielne i drzewa zsuwajàce si´
z podcinanych wysoczyzn, bardzo trudne jest wskazanie
gatunków reprezentatywnych.
Jedynym w pe∏ni specyficznym gatunkiem jest rokitnik
Hippophaë rhamnoides
, którego naturalny zasi´g krajo-
wy jest ograniczony niemal wy∏àcznie do klifów. Jest on
gatunkiem charakterystycznym i dominantem w niektó-
rych zbiorowiskach. Flora drzew i krzewów na klifach
jest wyjatkowo bogata i budowana praktycznie niemal
przez wszystkie ni˝owe gatunki drzew i krzewów rosnà-
cych w lasach i zaroÊlach na glebach mineralnych, a lo-
kalnie zró˝nicowana zale˝nie od stanu rozwojowego ro-
slinnoÊci i charakteru pod∏o˝a. Do najwa˝niejszych na-
le˝à: wierzba iwa
Salix caprea
, jarz´bina
Sorbus aucu-
paria
, ró˝a polna
Rosa canina
, wiciokrzew suchodrzew
Lonicera xylosteum
, brzoza brodawkowata
Betula pen-
dula
, osika
Populus tremula
, g∏óg jednoszyjkowy
Cra-
taegus monogyna
, leszczyna
Corylus avellana
, lokalnie
sosna zwyczajna
Pinus syslvestris
, jawor
Acer pseudo-
platanus
, jesion wynios∏y
Fraxinus excelsior
, czereÊnia
dzika
Cerassus avium
, bez czarny
Sambucus nigra
. Lo-
kalnie ka˝dy z wymienionych gatunków mo˝e byç domi-
nantem lub wspó∏dominantem.
Podobnie zmienny jest charakter flory roÊlin zielnych, na
który sk∏adajà si´ gatunki siedlisk inicjalnych, ∏àkowe, ru-
Identyfikatory fitosocjologiczne
Zwiàzek
Convolvulo-Agropyrion repentis
Zespó∏
Poo-Tussilaginetum farfarae
inicjalny
zespó∏ podbia∏u
Zwiàzek
Koelerion albescentis
Zespó∏
Trifolio-Anthylidetum maritimae
mura-
wa naklifowa z przelotem
Zbiorowisko
Bromus hordaceus (B. mollis)-My-
osotis collina (M. ramosissima)
zb. stok∏osy
mi´kkiej i niezapominajki pagórkowej
Zwiàzek
Prunion fruticosae
Zespó∏
Hippophaëtum rhamnoides
naklifowe
zaroÊla
Zbiorowisko z
Prunus spinosa
i
Rhamnus
cathartica
Klasa
Querco-Fagetea
(bez okreÊlenia dalszej przyna-
le˝noÊci)
Zbiorowisko
Salix caprea-Populus tremula
zb.
wierzby iwy i osiki
Zbiorowisko
Salix caprea-Sorbus aucuparia
zb. wierzby iwy i jarz´biny
Zbiorowisko
Fraxinus excelsior-Crataegus mo-
nogyna
zb. jesionu i g∏ogu jednoszyjkowego
Zbiorowisko
Corylus avellana-Sorbus aucupa-
ria
zb. leszczyny i jarz´biny
Zbiorowisko
Sorbus aucuparia-Acer pseudo-
platanus
zb. jarz´biny i jawora
73
Klify na wybrze˝u Ba∏tyku
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl
Klify na wybrze˝u Ba∏tyku
Kod Physis: 18.21
utwory morenowe mogà byç przykryte warstwà piasku ke-
mowego lub eolicznego – taki klif nazywany jest dwudziel-
nym. Na stoku klifu mogà wyst´powaç wysi´ki wody.
W zale˝noÊci od budowy geologicznej i rodzaju procesów
stokowych wyró˝nia si´ trzy podstawowe typy geodyna-
miczne klifów: osypiskowy, obrywowy, zsuwiskowo-sp∏ywo-
wy. Pierwszy z nich, najcz´Êciej spotykany, charakterystycz-
ny jest dla klifów zbudowanych z piaszczysto-˝wirowych
utworów fluwioglacjalnych, na których ospywanie dominu-
je nad pozosta∏ymi procesami stokowymi; nachylenie sto-
ku wynosi ok. 40°. Nie ma tu okreÊlonej powierzchni prze-
mieszczania materia∏u. Pojedyncze roÊliny lub ca∏e k´py
zsuwajà si´ w dó∏ z masami piasku, swà w´drówk´ zaczy-
najàc nierzadko od podci´tej wierzchowiny. Górna cz´Êç
zbocza (korona), stabilizowana przez korzenie drzew ros-
nàcych na wierzchowinie, mo˝e byç pionowa. Typ obrywo-
wy cechuje klify zbudowane ze zwi´z∏ych utworów, a pod-
cinanie podstawy i obrywy du˝ych mas powodujà, ˝e nie-
poroÊni´te roÊlinnoÊcià zbocza nierzadko sà pionowe. Typ
zsuwiskowo-sp∏ywowy wià˝e si´ ze zró˝nicowanà budowà
litologicznà wielowarstwowego zbocza i obecnoÊcià wody
gruntowej, co z kolei powoduje obecnoÊç licznych p∏asz-
czyzn poÊlizgu i rozmaitoÊç procesów stokowych, a w kon-
sekwencji wybitnà rozmaitoÊç roÊlinnoÊci. Ârednie nachyle-
nie zestopniowanych zboczy wynosi 40–50° i jest bardzo
zró˝nicowane, od poziomych lub nawet nachylonych
w kierunku do zbocza stopni do pionowych progów i zbo-
czy nisz osuwiskowych. WielkoÊç zmian oraz bogactwo
i zró˝nicowanie roÊlinnoÊci jest tu najwi´ksze, od nagiego
pod∏o˝a do m∏odego lasu.
Tempo abrazji jest bardzo zró˝nicowane. Ârednio wynosi
ono ok. 1 m rocznie i waha si´ mi´dzy 0,5–1,5 m/rok, ale
lokalnie mo˝e osiàgaç wartoÊç nawet 3,6 m/rok w ciàgu
ostatnich 500 lat (Trz´sacz).
Wskutek abrazji stoki klifowe wraz z roÊlinnoÊcià ulegajà
sta∏emu niszczeniu, a po ka˝dym osuni´ciu sukcesja roÊlin-
na zaczyna si´ od poczàtku na nagim stoku niszy osuwi-
skowej. Miarà tempa abrazji jest stopieƒ zaawansowania
procesu glebotwórczego i rozwoju roÊlinnoÊci – od stadiów
inicjalnych na intensywnie abradowanych stokach, po-
przez stadia krzewiaste na stokach o stosunkowo wolnej
abrazji, do lasów ze starymi drzewostanami na nieaktyw-
nych klifach Bardzo interesujàcym zjawiskiem sà wysi´ki
wód na klifach w miejscach przeci´cia poziomów wodono-
Ênych. W tych warunkach mo˝e dojÊç nawet do powstania
lasów ∏´gowych, jak na klifie martwym nad Zalewem
Szczeciƒskim i aktywnym w Jastrz´biej Górze.
Poj´cie klifu w literaturze krajowej najcz´Êciej jest ogranicza-
ne do urwisk podcinajàcych wysoczyzny zbudowane z utwo-
rów zwa∏owych, glacifluwialnych i i∏ów zastoiskowych, pod-
czas gdy niektórzy gemorfologowie w∏àczajà tu tak˝e cz´sto
spotykane abrazyjne podci´cia wydm; te ostatnie formy na-
zywane bywajà tak˝e „klifami wydmowymi” dla podkreÊle-
nia ich odr´bnoÊci. W niniejszym opracowaniu przyj´to kla-
syczne, w´˝sze poj´cie klifu (nieuwzgl´dniajàce „klifów wy-
1230
A. Opis g∏ównego typu siedliska
Definicja
Strome urwiska brzegowe powstajàce wskutek abrazji, czy-
li podcinania dolnej cz´Êci przez fale i grawitacyjnego ob-
rywania cz´Êci górnej. Klif podcinany stale lub okresowo
przez sztormy jest nazywany klifem ˝ywym, natomiast klif
po∏o˝ony ca∏kowicie poza zasi´giem fal jest okreÊlany jako
martwy. Klify martwe, które sà ponownie podcinane, nazy-
wa si´ klifami odm∏odzonymi. Klify sà zbudowane z bar-
dzo ró˝nych utworów geologicznych – na wybrze˝ach ba∏-
tyckich sà to wapienie, piaskowce, kreda, ska∏y krystalicz-
ne, piaski i gliny; w Polsce wyst´pujà tylko klify gliniaste
i piaszczyste.
Charakterystyka
¸àczna d∏ugoÊç klifowych odcinków wybrze˝a morskiego
wynosi w Polsce ok. 70 km. Wyró˝nia si´ 9 najwa˝niejszych
odcinków klifów, o d∏ugoÊci 2–25 km. Wi´kszoÊç klifów ma
wysokoÊç 10–30 m n.p.m. Najwy˝sze klify znajdujà si´ na
Wolinie, gdzie ich wysokoÊç dochodzi do 70 m n.p.m., na-
tomiast najni˝sze mogà mieç wysokoÊç kilku metrów. Naj-
cz´Êciej sà utworzone z utworów czwartorz´dowych – glin
zwa∏owych lub piasków. Ich geneza, budowa, charakter
i sk∏ad odpowiadajà cechom podcinanych przez morze wy-
soczyzn i lokalnie mogà wykazywaç du˝e zró˝nicowanie,
podobnie jak ró˝nià si´ mi´dzy sobà te wysoczyzny. Budo-
wa geologiczna klifów mo˝e byç bardzo z∏o˝ona – w naj-
bardziej skomplikowanych przypadkach pod warstwà gliny
o zró˝nicowanej granulacji i sk∏adzie, zdeponowanej pod-
czas zlodowacenia ba∏tyckiego, mogà znajdowaç si´ utwo-
ry mioceƒskie, i∏y warwowe, bruk morenowy, a nawet cien-
kie pok∏ady w´gla brunatnego (okolice Rozewia). Zwi´z∏e
69
Klify na wybrze˝u Ba∏tyku
Siedliska morskie i przybrze˝ne,
nadmorskie i Êródlàdowe solniska i wydmy
1230
dmowych”) ze wzgl´du na fakt, ˝e jest to poglàd nadal do-
minujàcy w nauce, a tak˝e ze wzgl´dów praktycznych, aby
nie komplikowaç zagadnieƒ ochrony i uniknàç wewn´trz-
nych sprzecznoÊci i konfliktów w praktyce ochrony znacznie
cenniejszych siedlisk zwiàzanych z wydmami (2120, *2130
*2140 i w mniejszym stopniu 2160, 2170, 2180), bardzo
prawdopodobnych w przypadku zaliczenia „klifów wydmo-
wych” do odr´bnego typu siedliska przyrodniczego.
Klasa
Querco-Fagetea
Rzàd
Fagetalia sylvaticae
Zwiàzek
Alno-Ulmion
Zespó∏
Ficario-Ulmetum violetosum odora-
tae
(Violo odoratae-Ulmetum)
Zwiàzek
Fagion sylvaticae
Zespó∏
Galio odorati-Fagetum
˝yzna buczyna
ni˝owa
Zespó∏
Luzulo pilosae-Fagetum
kwaÊna bu-
czyna ni˝owa
Klasa
Querco-Fagetea
(bez okreÊlenia dalszej przyna-
le˝noÊci)
zbiorowisko
Salix caprea-Populus tremula
zb. wierzby iwy i osiki
zbiorowisko
Salix caprea-Sorbus aucuparia
zb. wierzby iwy i jarz´biny
zbiorowisko
Fraxinus excelsior-Crataegus
monogyna
zb. jesionu i g∏ogu jednoszyjkowego
zbiorowisko
Corylus avellana-Sorbus aucu-
paria
zb. leszczyny i jarz´biny
zbiorowisko
Sorbus aucuparia-Acer pseudo-
platanus
zb. jarz´biny i jawora
Podzia∏ na podtypy
1230-1 klify aktywne (˝ywe)
1230-2 klify nieaktywne (martwe)
Podzia∏ ten, podobnie jak ka˝da klasyfikacja, zawiera pewne
uproszczenia, jednak konieczne dla praktyki ochrony. Pod-
stawowym kryterium podzia∏u jest rodzaj procesów geodyna-
micznych. Pierwszy podtyp obejmuje klify obecnie abrado-
wane (˝ywe) z bardzo zró˝nicowanym tempem abrazji oraz
b´dàce w koƒcowym stadium aktywnoÊci, natomiast drugi –
klify wspó∏czeÊnie nieaktywne, genetycznie wywodzàce si´
z aktywnych. Z teoretycznego i praktycznego punktu widze-
nia wi´kszoÊç klifów martwych mo˝e uaktywniç si´ (odm∏o-
dziç) i przekszta∏ciç w pierwszy podtyp, o ile ich podstawy po-
nownie znajdà si´ w zasi´gu niszczàcego oddzia∏ywania fal.
Bibliografia
Umiejscowienie siedliska w polskiej
klasyfikacji fitosocjologicznej
BEDNAREK R. 1979. Gleby wybranych odcinków klifowych polskiego
wybrze˝a Ba∏tyku. Studia Soc. Sc. Torun. Sec. D. 10, 6: 1–124.
CHOJNACKI W. 1979. RoÊlinnoÊç zboczy klifowych Pobrze˝a
Kaszubskiego. GTN, Acta Biol. 4: 1–40.
CIEÂLAK A. 1995. Coastal management and protection in Poland:
some legal solutions and general remarks on processes of co-
astal transformation. In: van Dijk H.W.J. (Ed.), Management and
preservation of coastal habitats, Proceedings of a multidisciplina-
ry workshop in Jastrz´bia Góra, September 1–5, 1993: 49–71.
CIEÂLAK A., SUBOTOWICZ W. 1987. Sprawozdanie na temat stanu
wiedzy o polskim wybrze˝u i jego ochronie. In˝ynieria polska, 2.
KLIMASZEWSKI M. 1978. Geomorfologia. PWN, Warszawa:
1098 ss.
MARKOWSKI R. 1988. RoÊlinnoÊç brzegu klifowego mi´dzy Cet-
niewem a Jastrz´bià Górà. W: Herbich J., Herbichowa M.
(red.) Szata roÊlinna Pomorza – zró˝nicowanie, dynamika,
zagro˝enia, ochrona. Przewodnik Sesji Terenowych 51. Zjaz-
du PTB 15–19.IX.1998. Wydawnictwo Uniwersystetu Gdaƒ-
skiego, Gdaƒsk: 111–115.
MARKOWSKI R., FA∏TYNOWICZ W., SÑGIN P. 1998. Rezerwat
im. prof. Z. Czubiƒskiego. Nadmorski klif woliƒski i jego ro-
ÊlinnoÊç. W: Herbich J., Herbichowa M. (red.) Szata roÊlinna
Pomorza – zró˝nicowanie, dynamika, zagro˝enia, ochrona.
Przewodnik Sesji Terenowych 51. Zjazdu PTB 15–19.IX.1998.
Wydawnictwo Uniwersystetu Gdaƒskiego, Gdaƒsk: 37–40.
PIOTROWSKA H. 1955. Zespo∏y leÊne Wolina. PTPN, Prace Kom.
Biol. 16, 5: 1–168.
PIOTROWSKA H. 1966. Stosunki geobotaniczne wysp Wolina
i po∏udniowo-wschodniego Uznamu. Monogr. Botan. 22:
1–155.1993.
RoÊlinnoÊç klifów stanowià liczne, zale˝ne od wielu czynni-
ków stadia rozwojowe, z których cz´Êç jest jeszcze nie do
koƒca rozpoznana. Poni˝szy system ma w zwiàzku z tym
w cz´Êci charakter prowizoryczny.
Klasa
Aropyretea intermedio-repentis
Rzàd
Agropyretalia intermedio-repentis
Zwiàzek
Convolvulo-Agropyrion repentis
Zespó∏
Poo-Tussilaginetum farfarae
ini-
cjalny zespó∏ podbia∏u
Klasa
Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis
Rzàd
Corynepphoretalia canescentis
Zwiàzek
Koelerion albescentis
Zespó∏
Trifolio-Anthylidetum maritimae
murawa naklifowa z przelotem
Zbiorowisko
Bromus hordaceus (B. mollis)-
Myosotis collina (M. ramosissima)
zb. stok∏o-
sy mi´kkiej i niezapominajki pagórkowej
Klasa
Rhamno-Pruntetea
Rzàd
Prunetalia spinosae
Zwiàzek
Prunion fruticosae
Zespó∏
Hippophaëtum rhamnoides
(= zb.
Sorbus aucuparia-Hippophaë rhamnoides
) nakli-
fowe zaroÊla rokitnika (w uj´ciu Piotrowskiej
2003
Prunetalia
nale˝à do
Querco-Fageetea
)
Zbiorowisko z
Prunus spinosa
i
Rhamnus
cathartica
70
Piaszczyste ∏awice podmorskie
PIOTROWSKA H. 1977. Rola roÊlinnoÊci w umacnianiu wybrze˝a
klifowego. W: Pomorskie Êrodowisko przyrodnicze – jego
ochrona i kszta∏towanie. Mat. Konf. 5, S∏upsk: 26–45.
PIOTROWSKA H. 1979. Specific Aspects of the Cliff-Flora of
Wolin Island. Fragm. Flor. Geobot. 25, 1: 17–31.
PIOTROWSKA H. 1985.
Violo odoratae-Ulmetum
z Wolina na tle
∏´gów wiàzowych Polski. Fragm. Flor. Geobot. 29, 1: 39–51.
PIOTROWSKA H. 1998. Wyspa Wolin ze szczegónym uwzgl´d-
nieniem Woliƒskiego Parku Narodowego. W: Herbich J.,
Herbichowa M. (red.) Szata roÊlinna Pomorza – zró˝nicowa-
nie, dynamika, zagro˝enia, ochrona. Przewodnik Sesji Tere-
nowych 51. Zjazdu PTB 15–19.IX.1998. Wydawnictwo Uni-
wersystetu Gdaƒskiego, Gdaƒsk: 9–22.
PIOTROWSKA H. 1993. Buczyna storczykowa wzd∏u˝ nadmorskie-
go klifu na wyspie Wolin. Zesz. Nauk UG., Biologia 10: 5–29.
Piotrowska H., Olaczek R. 1979. Mapa roÊlinnoÊci Woliƒskiego
Parku Narodowego. Przyroda Polska 7/8: 9–11.
PIOTROWSKA H., OLACZEK R. 1987. The application of the the-
ory of phytocoenosis degeneration to studies of the vegeta-
tion of the Wolin National Park. M. Luther-Univ. Halle-Witten-
berg, Wiss. Beiträge 46, 3: 175–186.
PIOTROWSKA H., OLACZEK R. 1991. The Real Vegetation Map
of the Woliƒski National Park as a Source of Information
about the Anthropogenic Changes of Forest Communities.
Phytocoenosis 3 (N.S.), Suppl. Cartogr. Geobot 2: 287–293
PRUSINKIEWICZ Z. 1971. Naspy przyklifowe - nowy typ gleb
morskiego pobrze˝a. Zesz. Nauk. UMK w Toruniu, Nauki
Mat. Przyr. 26, Geogr. 8: 133–157.
PRZEWOèNIAK M. 1981. Krajobrazowy system interakcyjny strefy
nadmorskiej w Polsce. Wyd. Uniwersytetu Gdaƒskiego, Gdaƒsk.
SUBOTOWICZ W. 1982. Litodynamika brzegów klifowych wy-
brze˝a Polski. Ossolineum, Gdaƒsk: 1–153.
SUBOTOWICZ W. 1984. Brzegi klifowe. W: Augustowski B. (red.),
Pobrze˝e Pomorskie. Ossolineum, Wroc∏aw: 121–149.
SUBOTOWICZ W. 1993. Catastrophical development of the cliff co-
ast in Poland. In: van Dijk H.W.J. (ed.) Management and prese-
rvation of coastal habitats, Proceedings of a multidisciplinary
workshop in Jastrz´bia Góra, September 1–5, 1993: 31–37.
SUBOTOWICZ W. 1995. Brzeg morski – jego rozwój i degrada-
cja. W: Przewoêniak M. (red.) Ochrona przyrody w woj.
gdaƒskim. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznaƒ: 149–152.
SUBOTOWICZ W., ROSA B. 1984. Typologia strefy brzegowej
i podstawy wykorzystania. W: Augustowski B. (red.) Pobrze˝e
Pomorskie. GTN, Gdaƒsk: 78–90.
1230
Jacek Herbich
71
Klify na wybrze˝u Ba∏tyku
Siedliska morskie i przybrze˝ne,
nadmorskie i Êródlàdowe solniska i wydmy
1230
1
B. Opis podtypów
Êrednio ze sobà odcinkach wybrze˝a. Na roÊlinnoÊç kli-
fów sk∏adajà si´ zatem zarówno zbiorowiska typowe dla
nich i niewyst´pujàce gdzie indziej, jak i liczne „przypad-
kowe” kombinacje gatunków zale˝ne od typów ekosyste-
mów porastajàcych wierzchowin´.
Inicjalnà roÊlinnoÊç najcz´Êciej tworzà inicjalne stadia
budowane przez gatunki ∏àkowe, ruderalne i por´bowe.
Na pod∏o˝u gliniastym lub ilastym, cz´sto dobrze uwod-
nionym, wyst´puje inicjalny zespó∏ podbia∏u
Poo-Tussila-
ginetum farfarae
. Gatunkami pionierskimi sà podbia∏
Tussilago farfara
i regionalnie ostro˝eƒ polny
Cirsium
arvense
, a po paru latach po wzgl´dnym utrwaleniu pod-
∏o˝a pojawiajà si´ roÊliny ∏àkowe, jak kupkówka
Dactylis
glomerata
i groszek ∏àkowy
Lathyrus pratensis
. Stosunko-
wo szybko pojawiajà si´ kie∏kujàce z nasion m∏ode osob-
niki rokitnika
Hippophaë rhamnoides
i rzadziej inne, jak
jarz´bina Sorbus aucuparia i ró˝a polna
Rosa canina
,
prowadzàc w d∏u˝szych okresach tzw. spokoju do rozwo-
ju formacji zaroÊlowych.
Na drobnoziarnistym, lekko alkalicznym pod∏o˝u na osy-
piskowych klifach wyst´puje murawa naklifowa z przelo-
tem
Trifolio-Anthyllidetum
. Mo˝e ona nast´powaç po po-
przednio opisanym zbiorowisku, a w miejscach, na któ-
rych glina jest przysypana warstwà piasku osypujàcego si´
z góry lub nawiewanego z pla˝y, jest zespo∏em pionier-
skim. Stosunkowo najliczniej wyst´pujà tu oba gatunki
charakterystyczne – koniczyna ∏àkowa Trifolium pratense
ssp. maritimum i przelot zwyczajny
Athylis vulneraria
, na-
dajàcy bardzo specyficznà fizjonomi´. Zbiorowisko to jest
stosunkowo krótkotrwa∏e i na intensywnie abradowanych
Klify aktywne (˝ywe)
Kod Physis 18.21
Cechy diagnostyczne
Cechy obszaru
Klify po∏o˝one w strefie niszczàcego oddzia∏ywania fal
z zachodzàcym procesem abrazji, której tempo jest bardzo
zró˝nicowane. Opis w ca∏oÊci odpowiada charakterystyce
typu w jego cz´Êci dotyczàcej aktywnych klifów.
Fizjonomia i struktura zbiorowisk
Fizjonomia i struktura stadiów rozwojowych roÊlinnoÊci sà
bardzo zró˝nicowane zale˝nie, od typu klifu, rodzaju
pod∏o˝a i intensywnoÊci abrazji. Rozwój roÊlinnoÊci za-
czyna si´ od opanowywania nagiego pod∏o˝a stopniowo
zasiedlanego przez inicjalnà roÊlinnoÊç, do formacji
krzewiastych lub niskopiennych lasków na klifach o ma∏o
intensywnej abrazji i relatywnie d∏ugim okresie mi´dzy
poszczególnymi osuni´ciami. Obok roÊlin osiedlajàcych
si´ na zboczu rosnà inne, które zsun´∏y si´ z podci´tej
wysoczyzny – na klifach zsuwiskowo-sp∏ywowych mogà to
byç nawet pokaêne fragmenty fitocenoz przemieszczajà-
cych si´ w dó∏. W zale˝noÊci od budowy klifu i tempa
abrazji, wszystkie stadia rozwoju mogà wyst´powaç
w uk∏adzie mozaikowym lub na sàsiadujàcych bezpo-
Wysoki, aktywny klif z p∏atami roÊlinnoÊci zielnej. Fot. J. Herbich
72
Piaszczyste ∏awice podmorskie
klifach ulega zniszczeniu, a na stabilizujàcych si´ na pe-
wien okres – wyparte jest przez pojawiajàce si´ krzewy
i drzewa: rokitnika, wierzb´ iw´
Salix caprea
, osik´
Popu-
lus tremula
i sosn´
Pinus sylvestris
.
W du˝szych okresach spokoju dominacj´ zdobywa rokit-
nik, tworzàc zwarte zaroÊla o wysokoÊci 2–3m, o bardzo
specyficznej kombinacji gatunków – w runie panujà cz´-
sto roÊliny ∏àkowe, a w warstwie krzewów – drzewa
i krzewy typowe dla lasów liÊciastych, o kompozycji ga-
tunkowej zró˝nicowanej regionalnie i w zale˝noÊci od
pod∏o˝a; sà to najcz´Êciej wierzba iwa, jarz´bina, ró˝a
polna, wiciokrzew suchodrzew
Lonicera xylosteum
, jawor,
jesion, brzoza brodawkowata
Betula pendula
, osika, so-
sna. Wszystkie wymienione gatunki, lecz bez rokitnika,
mogà tworzyç niskopienne laski, odznaczajàce si´ wyst´-
powaniem w runie kombinacji gatunków lasowych i ∏à-
kowych. W zale˝noÊci od sk∏adu gatunkowego, b´dàce-
go efektem budowy i dynamiki klifu oraz w∏asciwoÊci
pod∏o˝a, wyró˝nia si´ zbiorowiska iwy i osiki
Salix ca-
prea-Populus tremula
, iwy i jarz´biny
Salix caprea-Sorbus
aucuparia
, jesiona i g∏ogu jednoszyjkowego
Fraxinus
excelsior-Crataegus monogyna
, leszczyny i jarz´biny
Co-
rylus avellana-Sorbus aucuparia
, jarz´biny z jaworem
Sorbus aucuparia-Acer pseudoplatanus
. Dwa ostatnie
zbiorowiska, bardzo bogate florystycznie, wyst´pujà na
fragmentach klifów z wysi´kiem wody.
deralne, zaroÊlowe i leÊne (borów mieszanych, lasów mie-
szanych, a nawet lasów ∏´gowych). Najbardziej charakte-
rystycznym gatunkiem inicjalnych i m∏odych stadiów roz-
wojowych jest przelot zwyczajny
Anthyllis vulneraria
i pod-
bia∏
Tussilago farfara
. Istotny jest fakt, ˝e doÊç liczna gru-
pa gatunków pospolitych w ca∏ej Polsce na klifach wyst´-
puje w specyficznych dla strefy nadmorskiej podgatun-
kach: koniczyna ∏àkowa
Trifolium pratense s
ubsp.
mariti-
mum
, przelot zwyczajny
Anthyllis vulneraria
subsp.
mariti-
ma
, groszek ∏àkowy
Lathyrus pratensis
subsp.
maritimum
,
kostrzewa ∏àkowa
Festuca rubra
subsp.
sericea
, bylica
polna
Artemisia campestris
subsp.
sericea
.
1230
1
Odmiany
Wyró˝nienie odmian siedliska jest bardzo trudne i jedno-
czeÊnie ma∏o celowe ze wzgl´du na jego bardzo niestabil-
ny charakter, nak∏adajàcy si´ na zró˝nicowanie cz´sto
skomplikowanej budowy geologicznej pod∏o˝a powodujà-
cej zadsadniczo odmienne warunki panujàce w poszcze-
gólnych warstwach. Jako odmiany mo˝na traktowaç po-
szczególne typy zbiorowisk roÊlinnych, które w wi´kszoÊci sà
tak˝e uto˝samiane ze stadiami rozwojowymi roÊlinnoÊci.
Mo˝liwe pomy∏ki
Niemo˝liwe ze wzgl´du na wyjàtkowo charakterystyczny
krajobraz i sàsiedztwo.
Reprezentatywne gatunki
Ze wzgl´du na dynamik´ i nietrwa∏y charakter poszcze-
gólnych stadiów rozwojowych roÊlinnoÊci oraz „zasilanie”
flory klifów przez roÊliny zielne i drzewa zsuwajàce si´
z podcinanych wysoczyzn, bardzo trudne jest wskazanie
gatunków reprezentatywnych.
Jedynym w pe∏ni specyficznym gatunkiem jest rokitnik
Hippophaë rhamnoides
, którego naturalny zasi´g krajo-
wy jest ograniczony niemal wy∏àcznie do klifów. Jest on
gatunkiem charakterystycznym i dominantem w niektó-
rych zbiorowiskach. Flora drzew i krzewów na klifach
jest wyjatkowo bogata i budowana praktycznie niemal
przez wszystkie ni˝owe gatunki drzew i krzewów rosnà-
cych w lasach i zaroÊlach na glebach mineralnych, a lo-
kalnie zró˝nicowana zale˝nie od stanu rozwojowego ro-
slinnoÊci i charakteru pod∏o˝a. Do najwa˝niejszych na-
le˝à: wierzba iwa
Salix caprea
, jarz´bina
Sorbus aucu-
paria
, ró˝a polna
Rosa canina
, wiciokrzew suchodrzew
Lonicera xylosteum
, brzoza brodawkowata
Betula pen-
dula
, osika
Populus tremula
, g∏óg jednoszyjkowy
Cra-
taegus monogyna
, leszczyna
Corylus avellana
, lokalnie
sosna zwyczajna
Pinus syslvestris
, jawor
Acer pseudo-
platanus
, jesion wynios∏y
Fraxinus excelsior
, czereÊnia
dzika
Cerassus avium
, bez czarny
Sambucus nigra
. Lo-
kalnie ka˝dy z wymienionych gatunków mo˝e byç domi-
nantem lub wspó∏dominantem.
Podobnie zmienny jest charakter flory roÊlin zielnych, na
który sk∏adajà si´ gatunki siedlisk inicjalnych, ∏àkowe, ru-
Identyfikatory fitosocjologiczne
Zwiàzek
Convolvulo-Agropyrion repentis
Zespó∏
Poo-Tussilaginetum farfarae
inicjalny
zespó∏ podbia∏u
Zwiàzek
Koelerion albescentis
Zespó∏
Trifolio-Anthylidetum maritimae
mura-
wa naklifowa z przelotem
Zbiorowisko
Bromus hordaceus (B. mollis)-My-
osotis collina (M. ramosissima)
zb. stok∏osy
mi´kkiej i niezapominajki pagórkowej
Zwiàzek
Prunion fruticosae
Zespó∏
Hippophaëtum rhamnoides
naklifowe
zaroÊla
Zbiorowisko z
Prunus spinosa
i
Rhamnus
cathartica
Klasa
Querco-Fagetea
(bez okreÊlenia dalszej przyna-
le˝noÊci)
Zbiorowisko
Salix caprea-Populus tremula
zb.
wierzby iwy i osiki
Zbiorowisko
Salix caprea-Sorbus aucuparia
zb. wierzby iwy i jarz´biny
Zbiorowisko
Fraxinus excelsior-Crataegus mo-
nogyna
zb. jesionu i g∏ogu jednoszyjkowego
Zbiorowisko
Corylus avellana-Sorbus aucupa-
ria
zb. leszczyny i jarz´biny
Zbiorowisko
Sorbus aucuparia-Acer pseudo-
platanus
zb. jarz´biny i jawora
73
Klify na wybrze˝u Ba∏tyku