Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
l. gwałtowne przedsięwzięcie z użyciem siły militarnej, fizycznej lub podstępu,
2. skierowane na usunięcie organów dotychczasowych i przejęcie władzy w całym państwie od dotychczasowych jej piastunów, niezależnie od tego, czy organy te uzyskały władzę w sposób legalny,
3. podjęte przez konkretne osoby fizyczne czy też konkretne partie, frakcje, ugrupowania polityczne czy służby wbrew przewidzianych prawem sposobów powoływania władz i obsadzania stanowisk oraz z pominięciem dotychczasowych wymogów stawianych w porządku prawnym lub w zwyczaju kandydatom na stanowisko publiczne (takich jak: przynależność do określonej partii, status obywatela, płeć, wyznanie, narodowość, wiek, zasobność majątkowa, sprawowanie określonego urzędu, inne),
4. połączone następnie z normalnym funkcjonowaniem państwa w opartym na dotychczasowych podstawach prawnych, bądź o te podstawy odpowiednio zmodyfikowane.
Sytuacje, w których stanowiska w państwie uzyskiwane są w wyniku zamachu stanu są w dzisiejszych czasach wciąż częste, choć przede wszystkim są swoiste dla państw wybranych kontynentów. Sposobem kreacji nowych organów (bez liczenia się ze sposobem odwołania dotychczasowych) jest zazwyczaj nominacja.
3. Organy a urzędy
A. Pojęcie urzędu
W związku z wielorakim rozumieniem pojęcia urzędu należy zacząć od przedstawienia wszystkich spotykanych jego znaczeń. Rozbieżności między ujęciami naukowymi i rozumieniem potocznym potwierdzają tę potrzebę. Tak więc urząd występuje w następujących znaczeniach:
l) jako wyodrębniony zespół kompetencji (praw i obowiązków związanych z określonym organem administracji publicznej). W tym znaczeniu mó-
172
wimy o urzędzie ministra, urzędzie wojewody, urzędzie rektora itp. W języku potocznym, a nawet urzędowym to pojęcie urzędu jest równoznaczne z pojęciem stanowiska (stanowisko dziekana, stanowisko dyrektora). Utworzenie urzędu nie jest tożsame z powołaniem organu: utworzenie urzędu oznacza wprowadzenie do struktury organizacyjnej administracji publicznej nowej jednostki organizacyjnej, natomiast powołanie organu oznacza obsadzenie urzędu. Postanowienia prawa nie charakteryzujące się do tej pory przejrzystością stają się coraz dokładniejsze. Dobrymi przykładami na tle przeszłej praktyki są w ostatnim czasie ustawa o terenowych organach rządowej administracji ogólnej i ustawa o Policji. Urzędy w omawianym znaczeniu tworzone są w drodze aktów normatywnych rzędu ustawy (także aktów niższego rzędu, szczególnie jeśli idzie o urzędy centralnych organów administracji państwowej), obsadzane zaś w drodze decyzji zwierzchniego organu administracji, w drodze aktu organu władzy, w drodze wyborów,
2) jako szczególna nazwa organu administracyjnego, np. urząd celny, urząd morski. Jest to jednakże nazwa umowna, ponieważ organ administracji jest zazwyczaj jednoosobowy i nie może być utożsamiany z całym urzędem. Organem jest kierownik urzędu, któremu prawo przydaje różne nazwy,
3) jako zorganizowany zespół osób przydanych organowi administracyjnemu do pomocy w wykonywaniu jego funkcji (np. ministerstwo, rektorat, urząd wojewódzki, stacja sanitamo-epidemiologiczna). Ostatnie przekształcenie systemu organizacyjnego struktur państwowych i samorządowych doprowadziły do sytuacji, w której potoczne, prawne i naukowe znaczenie urzędu zostały ujednolicone. Niemniej jednak z przykrością należy zauważyć, iż twórcy konstytucji poniechali potrzebę precyzyjnych znaczeń i terminologii i na przykład całą Najwyższą Izbę Kontroli nazywają (jednym) organem naczelnym.
B. Przykłady urzędów
Ministerstwo jest urzędem naczelnego, jednoosobowego organu administracji państwowej zwanego ministrem. Ponieważ prawo (z wyjątkiem aktów o charakterze wewnętrznym) wiąże kompetencje naczelnego organu administracji państwowej wyłącznie z ministrem, w skład ministerstwa będą wchodzić również sekretarze i podsekretarze stanu. Podnoszony niekiedy w literaturze problem statusu ministerstwa jako organu administracji państwowej nie istnieje, gdyż przydawanie urzędowi pozycji prawnej organu jest sprzeczne z prawem, podstawowymi twierdzeniami nauki i z praktyką. Zresztą podobne Ujęcia prowadziłyby bezpośrednio do ustaleń sprzecznych z postanowieniami konstytucyjnymi. Być może, biorą się one z niesłusznej tendencji uzasadniania
173
...