Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
WYMAGANIA INSTALACYJNE W SYSTEMACH
OŚWIETLENIA AWARYJNEGO
STAN PRAWNY
Warunkiem koniecznym dla przeanalizowania wymagań instalacyjnych dla oświetlenia awaryjnego
jest znalezienie jednoznacznej odpowiedzi na pytanie czego wymagają obowiązujące przepisy i
które z tych przepisów należy traktować jako obowiązujące.
Dlaczego tak została postawiona ta kwestia? Przede wszystkim z jednego zasadniczego powodu;
należy rozstrzygnąć czy obowiązujące są tylko rozporządzenia i ustawy(jak twierdzi część moich
rozmówców) czy również normy należy traktować jako obowiązujące?
Przeanalizujmy obecny stan prawny.
Ustawa Prawo Budowlane Art.5.1 mówi:
Obiekt budowlany wraz za związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc
pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować
w sposób
określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych…
Należy więc odpowiedzieć na kolejne pytanie:
Co uznajemy za przepisy techniczno-budowlane?
Art.7.1`Do przepisów techniczno-budowlanych zalicza się:
1) warunki techniczne,
jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane i ich usytuowanie,
uwzględniające wymagania, o których mowa w art. 5.
Zadajmy następne pytanie. Co jest powiedziane o warunkach technicznych?
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie – Rozdział 8
Instalacja elektryczna § 180 –
Instalacja i urządzenia elektryczne,
przy zachowaniu
przepisów rozporządzenia, przepisów odrębnych, dotyczących dostarczania energii,
ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,
a
także wymagań Polskich Norm
odnoszących się do tych instalacji i urządzeń,
powinny zapewniać …
2) ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym,
przepięciami łączeniowymi i atmosferycznymi, powstaniem pożary, wybuchem
i innymi szkodami.
Równie wyraźnie o obowiązku stosowania Polskich Norm mówi wcześniejsze
Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 3
kwietnia 2001r. w sprawie wprowadzenia obowiązku stosowania Polskich
Norm dla budownictwa
(Dz.U. z dnia 2 maja 2001r.) i wymienia je w załączniku.
Dochodzimy więc do ostatniego i jednoznacznego wniosku:
Przepisy Prawa budowlanego jednoznacznie powołują się na wymagania Polskich Norm.
Tak więc głoszenie tezy iż wymagalność prawną mają w Polsce tylko rozporządzenia i ustawy a
stosowanie norm nie stanowi żadnego obligatoryjnego obowiązku i nie podlega wymagalności jest
błędne.
Dla dalszych rozważań na temat wymagań instalacyjnych możemy więc przyjąć jako obowiązujące
następujące akty prawne:
1-
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21-04-2006 w sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 80, poz. 563 z dnia
11.05.2006 r)
2-
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12-04-2002 w sprawie warunków technicznych, jakim
powinny odpowiadać budynki ich usytuowanie (tekst jednolity Dz.U. z 2002r. nr 75 poz. 690)
3-
Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki morskiej z dnia 30-05-2000r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty inżynierskie i ich usytuowanie (Dz.U. nr 63 z 2000r.
poz. 735 DZIAŁ VIII BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE)
4-
PN-EN 60598-2-22 „Oprawy oświetleniowe Część 2: Wymagania szczegółowe Dział 22 Oprawy
oświetlenia awaryjnego”
5-
PN-92/N-01255 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa
6-
PN-92/N-01256/01 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa
7-
PN-92/N-01256/02 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja
8-
PN-N-01256-4 Znaki bezpieczeństwa. Techniczne środki przeciwpożarowe
9-
PN-N-01256-5 Znaki bezpieczeństwa. Zasady umieszczania znaków bezpieczeństwa na drogach
ewakuacyjnych i drogach pożarowych
10-
PN-IEC 60364-5-56 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór i montaż wyposażenia
elektrycznego. Instalacje bezpieczeństwa
11-
PN-EN 1838 2002 Oświetlenie awaryjne
12-
PN-EN 50172 „Systemy oświetlenia awaryjnego”
13-
PN-EN 50171 „Niezależne systemy zasilania”
DEFINICJE I PODZIAŁ OŚWIETLENIA AWARYJNEGO
wg PN-EN1838.
Podział
OŚWIETLENIE
AWARYJNE
OŚWIETLENIE
EWAKUACYJNE
OŚWIETLENIE
REZERWOWE
Oświetlenie dróg
ewakuacyjnych
Oświetlenie strefy
otwartej
Oświetlenie strefy
wysokiego ryzyka
Definicje
•
oświetlenie awaryjne:
Oświetlenie przeznaczone do stosowania podczas awarii zasilania urządzeń do
oświetlenia podstawowego. [IEC 50 – Dział 845]
•
droga ewakuacyjna:
Droga przeznaczona do ewakuacji w przypadku zagrożenia.
•
oświetlenie ewakuacyjne:
Część oświetlenia awaryjnego zapewniająca bezpieczne opuszczenie
zagrożonego miejsca lub umożliwiająca uprzednie podjęcie próby zakończenia potencjalnie
niebezpiecznego procesu.
•
oświetlenie drogi ewakuacyjnej:
Część oświetlenia ewakuacyjnego mająca na celu zapewnienie, że
droga ewakuacyjna będzie jednoznacznie zidentyfikowana i wykorzystana bezpiecznie do ewakuacji.
•
oświetlenie strefy otwartej
(w pewnych krajach znane jako oświetlenie antypaniczne)
:
Część
oświetlenia ewakuacyjnego stosowana w celu uniknięcia paniki oraz umożliwienia dotarcia do miejsca,
z którego droga ewakuacyjna może być rozpoznana.
•
oświetlenie strefy wysokiego ryzyka:
Część oświetlenia ewakuacyjnego stosowana dla
bezpieczeństwa osób biorących udział w potencjalnie niebezpiecznym procesie lub znajdujących się w
potencjalnie niebezpiecznej sytuacji, a także umożliwiająca właściwe zakończenie działań w sposób
bezpieczny dla wszystkich osób w niej przebywających.
•
oświetlenie rezerwowe:
Część oświetlenia awaryjnego umożliwiająca kontynuację normalnych
czynności w sposób niezmieniony. [IEC 50 – Dział 845]
•
wyjście awaryjne:
Wyjście przewidziane do użytku podczas zagrożenia.
•
znak bezpieczeństwa:
Znak przekazujący ogólną informację dotyczącą bezpieczeństwa, uzyskaną
przez kombinację barwy, kształtu oraz szczegółową informację dotyczącą bezpieczeństwa przez
dodanie symbolu graficznego lub tekstu. [ISO 3864:1984]
•
znak bezpieczeństwa oświetlony zewnętrznie:
Znak oświetlony (gdy jest to wymagane) przez
zewnętrzne źródło światła.
•
znak bezpieczeństwa oświetlony wewnętrznie:
Znak oświetlony (gdy jest to wymagane) przez
wewnętrzne źródło światła.
Instalacje oświetlenie ewakuacyjnego a więc:
- oświetlenie drogi ewakuacyjnej
- oświetlenie strefy otwartej
- oświetlenie strefy wysokiego ryzyka
należą do urządzeń przeciwpożarowych i jako takie powinny być wykonane zgodnie z projektem
uzgodnionym pod względem ochrony przeciwpożarowej przez rzeczoznawcę ds. zabezpieczeń
przeciwpożarowych, a warunkiem dopuszczenie do ich użytkowania jest przeprowadzenie
odpowiednich dla danego urządzenia prób i badań potwierdzających prawidłowość ich działania.
(Rozporządzenie MSWiA z 21-04-2006 §3.1)
GDZIE NALEŻY STOSOWAĆ OŚWIETLENIE AWARYJNE ?
Odpowiednie warunki ewakuacji polegające na zapewnieniu oświetlenia awaryjnego
(bezpieczeństwa i ewakuacyjnego) oraz przeszkodowego powinny by zapewnione z każdego
miejsca przeznaczonego na pobyt ludzi w obiekcie. (jakich to dotyczy pomieszczeń precyzuje
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12-04-2002)
Instalacje oświetlenia awaryjnego muszą być wykonane w każdym budynku dla kategorii
zagrożenia ludzi ZL1, ZL II, ZL V i na drogach ewakuacyjnych prowadzących z tej strefy na
zewnątrz budynku (stąd wymagana konieczność oświetlenia przestrzeni na zewnątrz za ostatnim
wyjściem ewakuacyjnym).
Każdy budynek w którym zanik napięcia może spowodować zagrożenie zdrowia lub życia, ale
również zagrożenie środowiska lub znaczne straty materialne należy zasilić co najmniej z dwu
niezależnych, samoczynnie załączających się źródeł energii oraz wyposażyć w samoczynnie
załączające się
oświetlenie awaryjne (bezpieczeństwa i ewakuacyjne)
.
(Rozporządzenie
Ministra Infrastruktury z 12-04-2002 § 181.1)
Oznacza to, że dwustronne zasilanie z sieci energetycznej nie zwalnia od wykonanie dodatkowej,
niezależnej od żadnych zewnętrznych czynników instalacji oświetlenia awaryjnego.
Wyraźnie mówi również o tym norma
PN-IEC 60364-5-56
punkt 562.4
„oddzielne niezależne
linie miejskie sieci rozdzielczej nie stanowią dwóch niezależnych źródeł zasilania instalacji
bezpieczeństwa” oraz „źródła zasilania instalacji bezpieczeństwa powinny być zainstalowane na
stałe i w taki sposób, aby nie mogły ulec uszkodzeniu w razie uszkodzenia źródła zasilania
normalnego”-
punkt 562.1
Należy więc uznać iż często stosowane montowanie centrali oświetleni awaryjnego w rozdzielni
głównej obiektu może stanowić dla niej zagrożenie w przypadku awarii RG.
Wynikającą z tego konsekwencją jest obowiązek zastosowania
oświetlenia bezpieczeństwa
w
pomieszczeniach w których nawet krótkotrwałe wyłączenie oświetlenia podstawowego może
spowodować następstwa wymienione w § 181.1. Jest więc oczywistym, iż oświetlenie
bezpieczeństwa nie może by zasilane z wymienionych wyżej dwu niezależnych źródeł energii (a
więc z różnych transformatorów), lecz ze źródła zasilającego oświetlenie awaryjne.
(Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12-04-2002 § 181.2)
Czas pracy wynosi 1h.
W jakich pomieszczeniach należy stosować oświetlenie awaryjne? (RMI § 181.3 pkt 1)
a-
w pomieszczeniach kin, teatrów i filharmonii oraz innych sal widowiskowych
b-
w pomieszczeniach audytoriów, sal konferencyjnych, lokali rozrywkowych oraz sal
sportowych przeznaczonych dla ponad 200 osób
c-
w pomieszczeniach wystawowych w muzeach
d-
w pomieszczeniach o powierzchni ponad 1.000m2
w garażach oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym
e-
w pomieszczeniach o powierzchni ponad 2.000m2 w budynkach użyteczności publicznej i
zamieszkania zbiorowego
… i na jakich drogach ewakuacyjnych?
a-
na drogach ewakuacyjnych z wszystkich ww. pomieszczeń należy stosować oświetlenie
awaryjne
b-
oświetlenie awaryjne należy stosować na drogach ewakuacyjnych oświetlonych wyłącznie
światłem sztucznym. (błędna jest nadinterpretacja powyższego punktu
(RMI § 181.3 pkt
2b)
sprowadzona do zaniechania wymagania oświetlenia dróg ewakuacyjnych jeśli
posiadają oświetlenie dzienne z wszystkich wymienionych wyżej pomieszczeń
(RMI §
181.3 pkt 1)
.
c-
oświetlenie awaryjne należy stosować na drogach ewakuacyjnych w szpitalach i innych
budynkach, przeznaczonych przede wszystkim do pobytu ludzi o ograniczonej zdolności
poruszania się
d-
oświetlenie awaryjne należy również stosowa na drogach ewakuacyjnych w wysokich i
wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego.
Czas działania oświetlenia ewakuacyjnego
powinien wynosić co najmniej
2 godziny
.
(RMI §
181.5).
Oznacz to, że w pomieszczeniach w których warunek ten spełnia oświetlenie bezpieczeństwa (a
więc pracuje nie 1 godzinę lecz 2 godziny) i spełnia wymagania polskich norm w tym zakresie nie
jest wymagane oświetlenie ewakuacyjne.
(§ 181.3 pkt 1)
W pomieszczeniach używanych przy zgaszonym oświetleniu wymagane jest oświetlenie
przeszkodowe zasilane napięciem bezpiecznym, uwidaczniające przeszkody, wynikające z układu
budynku i uwidaczniające drogi komunikacyjne oraz wymagane są podświetlane znaki wskazujące
kierunki ewakuacji.
WYŁĄCZNIK PRZECIWPOŻAROWY
Zastosowanie wyłącznika p-pożarowego jest wymagane nie tylko na wejściu zasilania głównego do
budynku, ale również w każdej strefie pożarowej jeśli jej kubatura jest większa niż 1000m
3
. oraz w
strefie zagrożonej wybuchem.
Wyłącznik odcina dopływ prądu do wszystkich obwodów, z wyjątkiem obwodów zasilających
instalacje i urządzenia których funkcjonowanie jest niezbędne podczas pożaru.
(RMI § 183.2)
Wyłącznik p-pożarowy odcinając dopływ prądu nie może powodowa samoczynnego załączenia
zasilania z drugiego źródła energii (z drugiego transformatora) oraz generatora prądotwórczego z
wyjątkiem źródła zasilania oświetlenia awaryjnego jeśli jest w budynku. (stąd obowiązek
wykonanie instalacji elektrycznej jako sieci IT aby nie nastąpiło porażenie prądem przy zwarciu)
(RMI § 183.4)
PRZEWODY I INSTALACJA
Przewody elektryczne mogą by wykonane jako podtynkowe (min. 5mm)
(RMI § 187.2)
a
przewody i kable wraz z zamocowaniami, przeznaczone do zasilania urządzeń służących ochronie
przeciwpożarowej musza zapewnić ciągłość dostawy energii elektrycznej w czasie pożaru przez
wymagany czas pracy urządzenia przeciwpożarowego – nie krócej niż 90 min.
(RMI § 187.3)
Dopuszcza się skrócenie tego czasu dla przewodów i kabli znajdujących się w obrębie sieci
tryskaczowej i dla przewodów i kabli zasilających i sterujących urządzeniami klap dymowych.
(RMI
§ 187.4)
Ogólnikowo wypowiada się na ten temat jeszcze tylko norma
PN-IEC 60364-5-56
w punkcie
561.1 „instalacje bezpieczeństwa które mają działać w przypadku pożaru, powinny spełniać dwa
następujące warunki:
1.
źródło zasilania powinno zapewnić dostawę energii w odpowiednio długim czasie oraz
2.
wszystkie urządzenia, zarówno przez swoją konstrukcję jak i montaż powinny zapewnić
odporność na oddziaływania ognia w odpowiednio długim czasie.
Nie zaleca się lokalizowania oprzewodowania w obrębie dróg ewakuacyjnych zakwalifikowanych do
warunków BD2, BD3 i BD4. Jeśli nie można tego uniknąć, oprzewodowanie powinno być
instalowane w osłonach lub obudowach, które nie podtrzymują lub nie rozprzestrzeniają ognia lub
nie osiągną temperatury wystarczającej do zapalenia otaczających materiałów w czasie określonym
przepisami dla elementów budowlanych dróg ewakuacyjnych, a jeżeli brak tych przepisów - w
ciągu 2h.
Oprzewodowanie znajdujące się w obrębie dróg ewakuacyjnych nie powinno być zlokalizowane w
zasięgu ręki lub powiino być zabezpieczone przed mechanicznym uszkodzeniem mogącym wystąpić
w czasie ewakuacji.
(PN-IEC 60364-4-482 punkt 482.1.1)
W tym miejscu należałoby się odnieść jeszcze raz do Rozporządzenia MSWiA §2.1 ust.7.
Z przepisu wynika, że urządzeniem przeciwpożarowym jest
instalacja oświetlenia
ewakuacyjnego
. Instalację, jako całość stanowi zespół różnych elementów połączonych ze sobą w
jedną całość funkcjonalną w celu realizacji przypisanej funkcji oświetlenia.
Wg normy PN-EN1838 „Zastosowanie oświetlenia. Oświetlenie awaryjne.” pod pojęciem instalacja
oświetlenia ewakuacyjnego definiuje się, że jest to ”
część oświetlenia awaryjnego
zapewniająca bezpieczne opuszczenie miejsca przebywania lub umożliwiająca uprzednie
podjęcie próby zakończenia potencjalnie niebezpiecznego procesu”.
Elementami instalacji oświetlenia ewakuacyjnego są więc:
1.
źródła (źródło) zasilania wraz ze sterowaniem
2.
oprawy wraz z wyposażeniem
3.
przewody połączeniowe do źródeł zasilania i pomiędzy źródłami zasilania a oprawami oraz
przewody służące do sterowania tym oświetleniem.
4.
zawiesia, elementy konstrukcyjne, korytka, puszki połączeniowe, itp.
Należy postawić pytanie czy wszystkie razem wymienione elementy instalacji powinny realizować
zadania oświetlenia ewakuacyjnego, a więc:
a-
działać przez odpowiednio długi czas (2h)
b-
zapewniać minimalne natężenie oświetlenia wynikające z norm, w wymaganych miejscach?
W przepisach oraz normach nie ma informacji, czy instalacja oświetlenia ewakuacyjnego
w całości
musi działać w czasie pożaru. Informacji takiej nie ma z tego powodu, że ani źródła zasilania, ani
oprawy nie są odporne na działanie wysokiej temperatury (pożaru). Należy więc przyjąć, że nie
cała instalacja musi działać w przypadku pożaru, ponieważ w miejscach o wysokiej temperaturze
jest to po prostu niemożliwe.
Ponadto w miejscach powstania pożaru i o wysokiej temperaturze trudno zakładać 2 godzinną
ewakuację. Wynika z tego, że instalacja może zostać spalona częściowo, ale musi działać w innych
miejscach, gdzie prowadzona jest ewakuacja.
Jest oczywistym iż sposób działania i sposób połączeń instalacji powinny wynikać z planu ewakuacji
i powinny być oparte o wiedzę z zakresu inżynierii pożarowej.
Niejednoznaczny i budzący wiele wątpliwości jest zatem zapis zawarty w rozporządzeniu ministra
infrastruktury:
§ 187.3.
Przewody i kable wraz z zamocowaniami stosowane w systemach zasilania i sterowania
urządzeniami służącymi ochronie przeciwpożarowej powinny zapewniać ciągłość dostawy energii
elektrycznej w warunkach pożaru przez wymagany czas działania urządzenia przeciwpożarowego,
Z zapisu tego wynika, że z całej instalacji tylko kable mają być ognioodporne i dostarczać przez 2
godziny energię elektryczną do w tym również zniszczonych na skutek działania temperatury
pożaru wykonanych z tworzyw sztucznych opraw oświetlenia awaryjnego. Mało tego, należy
przyjąć, że dotyczy to również obiektów, których elementy konstrukcyjne (ściany, dachy itp.)
również nie miałyby żadnej odporności ogniowej.
Mamy więc do czynienia z obiektem spalonym, zawalonym, w którym wiszą „przewody i kable
wraz z zamocowaniami” łączące wypalone i zniszczone oprawy oświetlenia ewakuacyjnego.!!!!
Takie rozwiązanie są bardzo często projektowane, powodując znaczny wzrost kosztów inwestycji
bez poprawy wzrostu poziomu bezpieczeństwa.
Jest to zupełnie nielogiczne i niepotrzebne.
Należy jednocześnie mieć świadomość iż jeżeli uszkodzenie jednej lub kilku opraw może stanowić
niebezpieczeństwo podczas ewakuacji to jest poważny błąd projektowy, obciążający projektanta i
rzeczoznawcę p.poż.
O zapewnieniu wysokiej niezawodności awaryjnego oświetlenia awaryjnego mówi wyraźnie norma
PN-EN 50172 „Systemy oświetlenia awaryjnego”
: oświetlenie poszczególnych odcinków drogi
ewakuacyjnej powinno być realizowane z zastosowaniem dwu lub większej liczby opraw po to, aby
w razie uszkodzenia jednej z nich droga ewakuacyjna nie znalazła się w całkowitej ciemności lub
system wskazywania kierunku ewakuacji stał się nieefektywny. Z tych samych powodów w każdej
strefie otwartej powinny być zastosowane dwie lub większa ich ilość.
(PN-EN 50172 5.3)
Rozmieszczenie opraw powinno być tak zaprojektowane, aby uszkodzenie pojedynczych opraw
miało jak najmniejszy wpływ na warunki ewakuacji.
Z doświadczenia wynika, że codzienne uszkodzenie 1% opraw w obiekcie z różnych przyczyn jest
rzeczą normalną, a więc jedna lub kilka opraw nie może determinować bezpieczeństwa ewakuacji.
Dlatego bez znaczenia jest również dostarczanie zasilania do oprawy za pomocą kabla
ognioodpornego.
Należy tu zwrócić wyraźnie uwagę, że wbrew pojawiającym się twierdzeniom zawartych w
niektórych artykułach w prasie fachowej, jakoby problem kabli ognioodpornych dotyczył tylko
opraw zasilanych z centralnego źródła zasilania, dotyczy on wszystkich instalacji oświetlenia
ewakuacyjnego, bez rozróżnienia na sposób zasilania (czy zasilanych centralnie czy poprzez
wewnętrzne inwertery).
Wracając jeszcze zapisu rozporządzenia
RMI
5. Oświetlenie ewakuacyjne powinno działać przez co najmniej 2 godziny od zaniku oświetlenia
podstawowego.”
Zapewne poprzez taki zapis minister infrastruktury chciał zwrócić uwagę na spełnienie parametrów
instalacji oświetlenia ewakuacyjnego jako całości, najprawdopodobniej w oparciu o normę VDE
0108 z 1989 roku, gdzie, jest co prawda zapis o przewodach elektrycznych wykorzystywanych do
oświetlenia ewakuacyjnego, ale
niepalnych
, a nie ognioodpornych jak w rozporządzeniu.
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl
OŚWIETLENIA AWARYJNEGO
STAN PRAWNY
Warunkiem koniecznym dla przeanalizowania wymagań instalacyjnych dla oświetlenia awaryjnego
jest znalezienie jednoznacznej odpowiedzi na pytanie czego wymagają obowiązujące przepisy i
które z tych przepisów należy traktować jako obowiązujące.
Dlaczego tak została postawiona ta kwestia? Przede wszystkim z jednego zasadniczego powodu;
należy rozstrzygnąć czy obowiązujące są tylko rozporządzenia i ustawy(jak twierdzi część moich
rozmówców) czy również normy należy traktować jako obowiązujące?
Przeanalizujmy obecny stan prawny.
Ustawa Prawo Budowlane Art.5.1 mówi:
Obiekt budowlany wraz za związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc
pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować
w sposób
określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych…
Należy więc odpowiedzieć na kolejne pytanie:
Co uznajemy za przepisy techniczno-budowlane?
Art.7.1`Do przepisów techniczno-budowlanych zalicza się:
1) warunki techniczne,
jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane i ich usytuowanie,
uwzględniające wymagania, o których mowa w art. 5.
Zadajmy następne pytanie. Co jest powiedziane o warunkach technicznych?
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie – Rozdział 8
Instalacja elektryczna § 180 –
Instalacja i urządzenia elektryczne,
przy zachowaniu
przepisów rozporządzenia, przepisów odrębnych, dotyczących dostarczania energii,
ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,
a
także wymagań Polskich Norm
odnoszących się do tych instalacji i urządzeń,
powinny zapewniać …
2) ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym,
przepięciami łączeniowymi i atmosferycznymi, powstaniem pożary, wybuchem
i innymi szkodami.
Równie wyraźnie o obowiązku stosowania Polskich Norm mówi wcześniejsze
Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 3
kwietnia 2001r. w sprawie wprowadzenia obowiązku stosowania Polskich
Norm dla budownictwa
(Dz.U. z dnia 2 maja 2001r.) i wymienia je w załączniku.
Dochodzimy więc do ostatniego i jednoznacznego wniosku:
Przepisy Prawa budowlanego jednoznacznie powołują się na wymagania Polskich Norm.
Tak więc głoszenie tezy iż wymagalność prawną mają w Polsce tylko rozporządzenia i ustawy a
stosowanie norm nie stanowi żadnego obligatoryjnego obowiązku i nie podlega wymagalności jest
błędne.
Dla dalszych rozważań na temat wymagań instalacyjnych możemy więc przyjąć jako obowiązujące
następujące akty prawne:
1-
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21-04-2006 w sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 80, poz. 563 z dnia
11.05.2006 r)
2-
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12-04-2002 w sprawie warunków technicznych, jakim
powinny odpowiadać budynki ich usytuowanie (tekst jednolity Dz.U. z 2002r. nr 75 poz. 690)
3-
Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki morskiej z dnia 30-05-2000r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty inżynierskie i ich usytuowanie (Dz.U. nr 63 z 2000r.
poz. 735 DZIAŁ VIII BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE)
4-
PN-EN 60598-2-22 „Oprawy oświetleniowe Część 2: Wymagania szczegółowe Dział 22 Oprawy
oświetlenia awaryjnego”
5-
PN-92/N-01255 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa
6-
PN-92/N-01256/01 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa
7-
PN-92/N-01256/02 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja
8-
PN-N-01256-4 Znaki bezpieczeństwa. Techniczne środki przeciwpożarowe
9-
PN-N-01256-5 Znaki bezpieczeństwa. Zasady umieszczania znaków bezpieczeństwa na drogach
ewakuacyjnych i drogach pożarowych
10-
PN-IEC 60364-5-56 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór i montaż wyposażenia
elektrycznego. Instalacje bezpieczeństwa
11-
PN-EN 1838 2002 Oświetlenie awaryjne
12-
PN-EN 50172 „Systemy oświetlenia awaryjnego”
13-
PN-EN 50171 „Niezależne systemy zasilania”
DEFINICJE I PODZIAŁ OŚWIETLENIA AWARYJNEGO
wg PN-EN1838.
Podział
OŚWIETLENIE
AWARYJNE
OŚWIETLENIE
EWAKUACYJNE
OŚWIETLENIE
REZERWOWE
Oświetlenie dróg
ewakuacyjnych
Oświetlenie strefy
otwartej
Oświetlenie strefy
wysokiego ryzyka
Definicje
•
oświetlenie awaryjne:
Oświetlenie przeznaczone do stosowania podczas awarii zasilania urządzeń do
oświetlenia podstawowego. [IEC 50 – Dział 845]
•
droga ewakuacyjna:
Droga przeznaczona do ewakuacji w przypadku zagrożenia.
•
oświetlenie ewakuacyjne:
Część oświetlenia awaryjnego zapewniająca bezpieczne opuszczenie
zagrożonego miejsca lub umożliwiająca uprzednie podjęcie próby zakończenia potencjalnie
niebezpiecznego procesu.
•
oświetlenie drogi ewakuacyjnej:
Część oświetlenia ewakuacyjnego mająca na celu zapewnienie, że
droga ewakuacyjna będzie jednoznacznie zidentyfikowana i wykorzystana bezpiecznie do ewakuacji.
•
oświetlenie strefy otwartej
(w pewnych krajach znane jako oświetlenie antypaniczne)
:
Część
oświetlenia ewakuacyjnego stosowana w celu uniknięcia paniki oraz umożliwienia dotarcia do miejsca,
z którego droga ewakuacyjna może być rozpoznana.
•
oświetlenie strefy wysokiego ryzyka:
Część oświetlenia ewakuacyjnego stosowana dla
bezpieczeństwa osób biorących udział w potencjalnie niebezpiecznym procesie lub znajdujących się w
potencjalnie niebezpiecznej sytuacji, a także umożliwiająca właściwe zakończenie działań w sposób
bezpieczny dla wszystkich osób w niej przebywających.
•
oświetlenie rezerwowe:
Część oświetlenia awaryjnego umożliwiająca kontynuację normalnych
czynności w sposób niezmieniony. [IEC 50 – Dział 845]
•
wyjście awaryjne:
Wyjście przewidziane do użytku podczas zagrożenia.
•
znak bezpieczeństwa:
Znak przekazujący ogólną informację dotyczącą bezpieczeństwa, uzyskaną
przez kombinację barwy, kształtu oraz szczegółową informację dotyczącą bezpieczeństwa przez
dodanie symbolu graficznego lub tekstu. [ISO 3864:1984]
•
znak bezpieczeństwa oświetlony zewnętrznie:
Znak oświetlony (gdy jest to wymagane) przez
zewnętrzne źródło światła.
•
znak bezpieczeństwa oświetlony wewnętrznie:
Znak oświetlony (gdy jest to wymagane) przez
wewnętrzne źródło światła.
Instalacje oświetlenie ewakuacyjnego a więc:
- oświetlenie drogi ewakuacyjnej
- oświetlenie strefy otwartej
- oświetlenie strefy wysokiego ryzyka
należą do urządzeń przeciwpożarowych i jako takie powinny być wykonane zgodnie z projektem
uzgodnionym pod względem ochrony przeciwpożarowej przez rzeczoznawcę ds. zabezpieczeń
przeciwpożarowych, a warunkiem dopuszczenie do ich użytkowania jest przeprowadzenie
odpowiednich dla danego urządzenia prób i badań potwierdzających prawidłowość ich działania.
(Rozporządzenie MSWiA z 21-04-2006 §3.1)
GDZIE NALEŻY STOSOWAĆ OŚWIETLENIE AWARYJNE ?
Odpowiednie warunki ewakuacji polegające na zapewnieniu oświetlenia awaryjnego
(bezpieczeństwa i ewakuacyjnego) oraz przeszkodowego powinny by zapewnione z każdego
miejsca przeznaczonego na pobyt ludzi w obiekcie. (jakich to dotyczy pomieszczeń precyzuje
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12-04-2002)
Instalacje oświetlenia awaryjnego muszą być wykonane w każdym budynku dla kategorii
zagrożenia ludzi ZL1, ZL II, ZL V i na drogach ewakuacyjnych prowadzących z tej strefy na
zewnątrz budynku (stąd wymagana konieczność oświetlenia przestrzeni na zewnątrz za ostatnim
wyjściem ewakuacyjnym).
Każdy budynek w którym zanik napięcia może spowodować zagrożenie zdrowia lub życia, ale
również zagrożenie środowiska lub znaczne straty materialne należy zasilić co najmniej z dwu
niezależnych, samoczynnie załączających się źródeł energii oraz wyposażyć w samoczynnie
załączające się
oświetlenie awaryjne (bezpieczeństwa i ewakuacyjne)
.
(Rozporządzenie
Ministra Infrastruktury z 12-04-2002 § 181.1)
Oznacza to, że dwustronne zasilanie z sieci energetycznej nie zwalnia od wykonanie dodatkowej,
niezależnej od żadnych zewnętrznych czynników instalacji oświetlenia awaryjnego.
Wyraźnie mówi również o tym norma
PN-IEC 60364-5-56
punkt 562.4
„oddzielne niezależne
linie miejskie sieci rozdzielczej nie stanowią dwóch niezależnych źródeł zasilania instalacji
bezpieczeństwa” oraz „źródła zasilania instalacji bezpieczeństwa powinny być zainstalowane na
stałe i w taki sposób, aby nie mogły ulec uszkodzeniu w razie uszkodzenia źródła zasilania
normalnego”-
punkt 562.1
Należy więc uznać iż często stosowane montowanie centrali oświetleni awaryjnego w rozdzielni
głównej obiektu może stanowić dla niej zagrożenie w przypadku awarii RG.
Wynikającą z tego konsekwencją jest obowiązek zastosowania
oświetlenia bezpieczeństwa
w
pomieszczeniach w których nawet krótkotrwałe wyłączenie oświetlenia podstawowego może
spowodować następstwa wymienione w § 181.1. Jest więc oczywistym, iż oświetlenie
bezpieczeństwa nie może by zasilane z wymienionych wyżej dwu niezależnych źródeł energii (a
więc z różnych transformatorów), lecz ze źródła zasilającego oświetlenie awaryjne.
(Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12-04-2002 § 181.2)
Czas pracy wynosi 1h.
W jakich pomieszczeniach należy stosować oświetlenie awaryjne? (RMI § 181.3 pkt 1)
a-
w pomieszczeniach kin, teatrów i filharmonii oraz innych sal widowiskowych
b-
w pomieszczeniach audytoriów, sal konferencyjnych, lokali rozrywkowych oraz sal
sportowych przeznaczonych dla ponad 200 osób
c-
w pomieszczeniach wystawowych w muzeach
d-
w pomieszczeniach o powierzchni ponad 1.000m2
w garażach oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym
e-
w pomieszczeniach o powierzchni ponad 2.000m2 w budynkach użyteczności publicznej i
zamieszkania zbiorowego
… i na jakich drogach ewakuacyjnych?
a-
na drogach ewakuacyjnych z wszystkich ww. pomieszczeń należy stosować oświetlenie
awaryjne
b-
oświetlenie awaryjne należy stosować na drogach ewakuacyjnych oświetlonych wyłącznie
światłem sztucznym. (błędna jest nadinterpretacja powyższego punktu
(RMI § 181.3 pkt
2b)
sprowadzona do zaniechania wymagania oświetlenia dróg ewakuacyjnych jeśli
posiadają oświetlenie dzienne z wszystkich wymienionych wyżej pomieszczeń
(RMI §
181.3 pkt 1)
.
c-
oświetlenie awaryjne należy stosować na drogach ewakuacyjnych w szpitalach i innych
budynkach, przeznaczonych przede wszystkim do pobytu ludzi o ograniczonej zdolności
poruszania się
d-
oświetlenie awaryjne należy również stosowa na drogach ewakuacyjnych w wysokich i
wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego.
Czas działania oświetlenia ewakuacyjnego
powinien wynosić co najmniej
2 godziny
.
(RMI §
181.5).
Oznacz to, że w pomieszczeniach w których warunek ten spełnia oświetlenie bezpieczeństwa (a
więc pracuje nie 1 godzinę lecz 2 godziny) i spełnia wymagania polskich norm w tym zakresie nie
jest wymagane oświetlenie ewakuacyjne.
(§ 181.3 pkt 1)
W pomieszczeniach używanych przy zgaszonym oświetleniu wymagane jest oświetlenie
przeszkodowe zasilane napięciem bezpiecznym, uwidaczniające przeszkody, wynikające z układu
budynku i uwidaczniające drogi komunikacyjne oraz wymagane są podświetlane znaki wskazujące
kierunki ewakuacji.
WYŁĄCZNIK PRZECIWPOŻAROWY
Zastosowanie wyłącznika p-pożarowego jest wymagane nie tylko na wejściu zasilania głównego do
budynku, ale również w każdej strefie pożarowej jeśli jej kubatura jest większa niż 1000m
3
. oraz w
strefie zagrożonej wybuchem.
Wyłącznik odcina dopływ prądu do wszystkich obwodów, z wyjątkiem obwodów zasilających
instalacje i urządzenia których funkcjonowanie jest niezbędne podczas pożaru.
(RMI § 183.2)
Wyłącznik p-pożarowy odcinając dopływ prądu nie może powodowa samoczynnego załączenia
zasilania z drugiego źródła energii (z drugiego transformatora) oraz generatora prądotwórczego z
wyjątkiem źródła zasilania oświetlenia awaryjnego jeśli jest w budynku. (stąd obowiązek
wykonanie instalacji elektrycznej jako sieci IT aby nie nastąpiło porażenie prądem przy zwarciu)
(RMI § 183.4)
PRZEWODY I INSTALACJA
Przewody elektryczne mogą by wykonane jako podtynkowe (min. 5mm)
(RMI § 187.2)
a
przewody i kable wraz z zamocowaniami, przeznaczone do zasilania urządzeń służących ochronie
przeciwpożarowej musza zapewnić ciągłość dostawy energii elektrycznej w czasie pożaru przez
wymagany czas pracy urządzenia przeciwpożarowego – nie krócej niż 90 min.
(RMI § 187.3)
Dopuszcza się skrócenie tego czasu dla przewodów i kabli znajdujących się w obrębie sieci
tryskaczowej i dla przewodów i kabli zasilających i sterujących urządzeniami klap dymowych.
(RMI
§ 187.4)
Ogólnikowo wypowiada się na ten temat jeszcze tylko norma
PN-IEC 60364-5-56
w punkcie
561.1 „instalacje bezpieczeństwa które mają działać w przypadku pożaru, powinny spełniać dwa
następujące warunki:
1.
źródło zasilania powinno zapewnić dostawę energii w odpowiednio długim czasie oraz
2.
wszystkie urządzenia, zarówno przez swoją konstrukcję jak i montaż powinny zapewnić
odporność na oddziaływania ognia w odpowiednio długim czasie.
Nie zaleca się lokalizowania oprzewodowania w obrębie dróg ewakuacyjnych zakwalifikowanych do
warunków BD2, BD3 i BD4. Jeśli nie można tego uniknąć, oprzewodowanie powinno być
instalowane w osłonach lub obudowach, które nie podtrzymują lub nie rozprzestrzeniają ognia lub
nie osiągną temperatury wystarczającej do zapalenia otaczających materiałów w czasie określonym
przepisami dla elementów budowlanych dróg ewakuacyjnych, a jeżeli brak tych przepisów - w
ciągu 2h.
Oprzewodowanie znajdujące się w obrębie dróg ewakuacyjnych nie powinno być zlokalizowane w
zasięgu ręki lub powiino być zabezpieczone przed mechanicznym uszkodzeniem mogącym wystąpić
w czasie ewakuacji.
(PN-IEC 60364-4-482 punkt 482.1.1)
W tym miejscu należałoby się odnieść jeszcze raz do Rozporządzenia MSWiA §2.1 ust.7.
Z przepisu wynika, że urządzeniem przeciwpożarowym jest
instalacja oświetlenia
ewakuacyjnego
. Instalację, jako całość stanowi zespół różnych elementów połączonych ze sobą w
jedną całość funkcjonalną w celu realizacji przypisanej funkcji oświetlenia.
Wg normy PN-EN1838 „Zastosowanie oświetlenia. Oświetlenie awaryjne.” pod pojęciem instalacja
oświetlenia ewakuacyjnego definiuje się, że jest to ”
część oświetlenia awaryjnego
zapewniająca bezpieczne opuszczenie miejsca przebywania lub umożliwiająca uprzednie
podjęcie próby zakończenia potencjalnie niebezpiecznego procesu”.
Elementami instalacji oświetlenia ewakuacyjnego są więc:
1.
źródła (źródło) zasilania wraz ze sterowaniem
2.
oprawy wraz z wyposażeniem
3.
przewody połączeniowe do źródeł zasilania i pomiędzy źródłami zasilania a oprawami oraz
przewody służące do sterowania tym oświetleniem.
4.
zawiesia, elementy konstrukcyjne, korytka, puszki połączeniowe, itp.
Należy postawić pytanie czy wszystkie razem wymienione elementy instalacji powinny realizować
zadania oświetlenia ewakuacyjnego, a więc:
a-
działać przez odpowiednio długi czas (2h)
b-
zapewniać minimalne natężenie oświetlenia wynikające z norm, w wymaganych miejscach?
W przepisach oraz normach nie ma informacji, czy instalacja oświetlenia ewakuacyjnego
w całości
musi działać w czasie pożaru. Informacji takiej nie ma z tego powodu, że ani źródła zasilania, ani
oprawy nie są odporne na działanie wysokiej temperatury (pożaru). Należy więc przyjąć, że nie
cała instalacja musi działać w przypadku pożaru, ponieważ w miejscach o wysokiej temperaturze
jest to po prostu niemożliwe.
Ponadto w miejscach powstania pożaru i o wysokiej temperaturze trudno zakładać 2 godzinną
ewakuację. Wynika z tego, że instalacja może zostać spalona częściowo, ale musi działać w innych
miejscach, gdzie prowadzona jest ewakuacja.
Jest oczywistym iż sposób działania i sposób połączeń instalacji powinny wynikać z planu ewakuacji
i powinny być oparte o wiedzę z zakresu inżynierii pożarowej.
Niejednoznaczny i budzący wiele wątpliwości jest zatem zapis zawarty w rozporządzeniu ministra
infrastruktury:
§ 187.3.
Przewody i kable wraz z zamocowaniami stosowane w systemach zasilania i sterowania
urządzeniami służącymi ochronie przeciwpożarowej powinny zapewniać ciągłość dostawy energii
elektrycznej w warunkach pożaru przez wymagany czas działania urządzenia przeciwpożarowego,
Z zapisu tego wynika, że z całej instalacji tylko kable mają być ognioodporne i dostarczać przez 2
godziny energię elektryczną do w tym również zniszczonych na skutek działania temperatury
pożaru wykonanych z tworzyw sztucznych opraw oświetlenia awaryjnego. Mało tego, należy
przyjąć, że dotyczy to również obiektów, których elementy konstrukcyjne (ściany, dachy itp.)
również nie miałyby żadnej odporności ogniowej.
Mamy więc do czynienia z obiektem spalonym, zawalonym, w którym wiszą „przewody i kable
wraz z zamocowaniami” łączące wypalone i zniszczone oprawy oświetlenia ewakuacyjnego.!!!!
Takie rozwiązanie są bardzo często projektowane, powodując znaczny wzrost kosztów inwestycji
bez poprawy wzrostu poziomu bezpieczeństwa.
Jest to zupełnie nielogiczne i niepotrzebne.
Należy jednocześnie mieć świadomość iż jeżeli uszkodzenie jednej lub kilku opraw może stanowić
niebezpieczeństwo podczas ewakuacji to jest poważny błąd projektowy, obciążający projektanta i
rzeczoznawcę p.poż.
O zapewnieniu wysokiej niezawodności awaryjnego oświetlenia awaryjnego mówi wyraźnie norma
PN-EN 50172 „Systemy oświetlenia awaryjnego”
: oświetlenie poszczególnych odcinków drogi
ewakuacyjnej powinno być realizowane z zastosowaniem dwu lub większej liczby opraw po to, aby
w razie uszkodzenia jednej z nich droga ewakuacyjna nie znalazła się w całkowitej ciemności lub
system wskazywania kierunku ewakuacji stał się nieefektywny. Z tych samych powodów w każdej
strefie otwartej powinny być zastosowane dwie lub większa ich ilość.
(PN-EN 50172 5.3)
Rozmieszczenie opraw powinno być tak zaprojektowane, aby uszkodzenie pojedynczych opraw
miało jak najmniejszy wpływ na warunki ewakuacji.
Z doświadczenia wynika, że codzienne uszkodzenie 1% opraw w obiekcie z różnych przyczyn jest
rzeczą normalną, a więc jedna lub kilka opraw nie może determinować bezpieczeństwa ewakuacji.
Dlatego bez znaczenia jest również dostarczanie zasilania do oprawy za pomocą kabla
ognioodpornego.
Należy tu zwrócić wyraźnie uwagę, że wbrew pojawiającym się twierdzeniom zawartych w
niektórych artykułach w prasie fachowej, jakoby problem kabli ognioodpornych dotyczył tylko
opraw zasilanych z centralnego źródła zasilania, dotyczy on wszystkich instalacji oświetlenia
ewakuacyjnego, bez rozróżnienia na sposób zasilania (czy zasilanych centralnie czy poprzez
wewnętrzne inwertery).
Wracając jeszcze zapisu rozporządzenia
RMI
5. Oświetlenie ewakuacyjne powinno działać przez co najmniej 2 godziny od zaniku oświetlenia
podstawowego.”
Zapewne poprzez taki zapis minister infrastruktury chciał zwrócić uwagę na spełnienie parametrów
instalacji oświetlenia ewakuacyjnego jako całości, najprawdopodobniej w oparciu o normę VDE
0108 z 1989 roku, gdzie, jest co prawda zapis o przewodach elektrycznych wykorzystywanych do
oświetlenia ewakuacyjnego, ale
niepalnych
, a nie ognioodpornych jak w rozporządzeniu.