Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
3. TEATR NA LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO
A. Dziedzic i inni – Drama na lekcjach języka polskiego.
Istota dramy
Termin „drama” – od gr. drao – ‘działam, usiłuję’.
„Podstawą dramy jest fikcyjna, wyobrażeniowa sytuacja, która powstaje, gdy kilka osób we wspólnej przestrzeni przedstawia coś, co nie jest w danym czasie obecne, używając jako środków wyrazu swoich ciał i głosów” (Krystyna Pankowska: Drama – zabawa – myślenie).
Drama:
· wykorzystuje spontaniczną, właściwą naturze człowieka ekspresję aktorską i skłonność do naśladownictwa i zabawy.
· może być metodą samodzielną, wychowawczą, służącą rozwijaniu osobowości dzieci i młodzieży albo metodą pomocniczą, dydaktyczną.
· uczy samodzielnego myślenia i działania, otwartości, aktywności.
· rozwija wyobraźnię, fantazję, elokwencję i plastykę ciała.
· wyrabia umiejętność współżycia i pracy w grupie.
· pomaga w zrozumieniu motywacji różnych zachowań.
· wyzwala swobodne mówienie.
· rozwija i wzbogaca słownictwo dzieci i młodzieży.
· umożliwia prowadzenie ćwiczeń językowych.
· jest wolna od dydaktyzmu.
W dramie trzeba się wczuć w postać, być, działać, a nie „grać”.
Podstawową strukturą dramy są role i dyskusje.
Przebieg dramy:
· wprowadzenie przez nauczyciela.
· przygotowanie się uczestników do wejścia w role w formie różnych technik.
· odegranie ról.
· omówienie pracy uczniów.
Wejście w role związane jest z 3 poziomami znaczeniowymi odgrywanych faktów:
- osobistym (odwołanie się do doświadczeń uczestników);
- wynikającym z fikcyjnego zdarzenia, z kontekstu sytuacyjnego;
- symbolicznym, uniwersalnym.
Rodowód dramy
Drama koresponduje z ideą „Nowego Wychowanie” (John Dewey) i z Nowoczesną Szkołą Francuską Technik Freineta.
„Nowe Wychowanie” – uzależnienie zasad, treści i metod kształcenia od właściwości psychicznych dziecka, od jego potrzeby działania, zabawy, ekspresji twórczej.
Drama jako metoda nauczania wiele zawdzięcza Calldwellowi Cookowi, który przed I w.ś. w Pers School w Cambridge wprowadził „gry sceniczne”. W tym samym czasie w USA dramę zaczęli stosować John Merill i William Wirt. We Francji (l. ’30 XX w.) gry dramatyczne wprowadził Leon Chancerel. W Anglii pierwsze eksperymenty pojawiły się w l. ’20 i ’30 XX w. w l. ’40 XX w. do szkół wprowadził dramę Peter Slade. Kontynuatorem jego poczynań był Brian Way. We Włoszech bezpośrednio do procesu dydaktycznego włączył dramę Claudio Desinan. W Kanadzie ciekawą propozycję edukacji przez dramę przedstawił Richarde Courtney (3-etapowe nauczanie: 1) praca z dziećmi 5 – 10 lat (gry dramatyczne inspirowane przez n-la); 2) działania dzieci starszych do 18 l. (gra dramatyczna może być łączona z formami teatr.); 3) powyżej 18 l. (spektakle teatralne bazujące na grach dramatycznych).
Obecnie w szkolnictwie ang., w USA i Kanadzie dramę stosuje się w dwojaki sposób:
· jako metodę uzupełniającą dydaktyczną (na różnych lekcjach);
· jako przedmiot artystyczno-wychowawczy, często fakultatywny.
Techniki dramy
Cechy odróżniające dramę od teatru:
· w dramie nie ma podziału na aktorów i widzów; w teatrze aktorzy grają przedstawienie, a widzowie oglądają;
· w dramie najważniejszy jest pełny, całościowy rozwój indywidualności człowieka, uczestniczącego w fikcyjnym zdarzeniu; w spektaklu aktor spełnia funkcję medium, wyzwala uczucia widzów i prowadzi do katharsis;
· w dramie uczestnicy zachowują się naturalnie i logicznie, koncentrując się i angażując w pełni na określonej sytuacji; w przedstawieniu uwaga aktora jest podzielona między uczucia postaci, którą odgrywa, a świadomością obecności widza, dla którego tę postać przedstawia artystycznie („sztucznie”), wykorzystując znaną mu technikę aktorską, dobrą dykcję, nośmy, dobrze postawiony głos, wyrazisty gest, dynamiczne, plastyczne ciało;
· w dramie uczestnicy improwizują, pracują bez scenariusza; w spektaklu aktorzy wypowiadają tekst literacki z pamięci (w teatrze dramatycznym, z tekstem), działają zgodnie z opracowanym szczegółowo scenariuszem sytuacji i zachowań, które nie zmieniają się podczas kolejnych spotkań z publicznością.
Pedagog nastawia się na przeżycia uczniów, nie na formę wypowiedzi.
Techniki:
1. Rola – główny sposób pracy w dramie; bycie w roli.
· Uczeń nie ma pokazać kogoś. Ma wczuć się w położenie kogoś; musi pokazać, co by było, gdyby był on tą postacią. („Jakbyś się czuł? Jak widzisz siebie w takiej sytuacji?).
· Żeby drama przyczyniła się do rozwoju uczuć, należy wprowadzić konflikt – zewnętrzny (związany z sytuacją) lub wewnętrzny (związany z charakterem postaci). Można połączyć oba typy konfliktów.
· Sformułowania: rola – „pełna”, „realna”, „realistyczna”, „prawdziwa”, „naturalna”, „psychologiczna”; „bycie w roli”, „praca w roli”, „wejście w rolę”; „przyjęcie roli”, „wzięcie roli na siebie”, „role-play”.
· Angażuje emocjonalnie, nie wymaga umiejętności aktorskich, rozwija myślenie i wyobraźnię, doskonale nadaje się do ćwiczeń w mówieniu.
· Podział:
- role wykonywane przez uczniów;
- role „grane” przez n-la.
1. Rozmowa na określony, zadany temat; dyskusja – rozwiązywanie sporu..
· Najbezpieczniejsza forma – spotkanie w zespołach 2-osobowych, rozgrywające się na kilku planach.
· N-l prowadzi ćwiczenia dyrektywnie.
· Ćwiczenie pogłębiające zrozumienie przeżyć i zachowań ludzi (np. postaci literackich). Ćwiczenie językowe. Angażuje emocjonalnie, nie wymaga umiejętności aktorskich, rozwija myślenie i wyobraźnię, doskonale nadaje się do ćwiczeń w mówieniu.
· Przebieg ćwiczenia: partnerzy siedzą naprzeciwko siebie na podłodze lub na krzesłach, ewentualnie stojąc. Mają wyraźnie określony czas pracy. Po zakończeniu ćwiczenia n-l prosi o relacje z rozmów na forum całej klasy.
2. Wywiad.
· Może być prowadzony po cichu, intymny, 2-osobowy; może być oficjalny, prowadzony przez całą grupę z jedną lub kilkoma osobami.
· Wywiady mogą prowadzić uczniowie w rolach lub poza rolami, pozostając sobą.
· Angażuje emocjonalnie, nie wymaga umiejętności aktorskich, rozwija myślenie i wyobraźnię, doskonale nadaje się do ćwiczeń w mówieniu.
3. Etiuda pantomimiczna – ruchowa forma pracy w roli, z wyimaginowanym przedmiotem.
· Np. zabawa w piłkę, strzelanie z łuku itp.
· Ćwiczenie wpływa na „elokwencję” ciała, uczy komunikatywności, wpływa na wyobraźnię, ułatwia wchodzenie w role, w fikcję dramatyczną, w klimat i atmosferę, na której n-lowi zależy.
4. Improwizacja – technika improwizacyjna z tekstem powstającym na żywo.
· Jedna lub więcej osób otrzymuje rolę oraz temat i próbuje działać w związku z postawionym zadaniem.
· Podstawa – tekst tworzony na gorąco, w trakcie rozwijającego się sporu i konfliktu z partnerem.
· Przed ćwiczeniem – uczniowie otrzymując dodatkowe polecenie przygotowania „sytuacji wyjściowych” oraz zadecydowanie, kto rozpoczyna konflikt.
· Może to być improwizacja werbalna połączona z sytuacjami. Można wykorzystać proste elementy scenograficzne lub rozgrywać działania pantomimiczne.
· Obowiązuje następująca zasada: znany jest początek improwizacji, finał jest niewiadomy.
5. Scenka improwizowana – technika improwizacyjna z tekstem powstającym na żywo.
· Uczniowie budują ją wg zasady rozwoju akcji, z początkiem, punktem kulminacyjnym i zakończeniem.
· Przeprowadza się próbę.
· Pytania n-l stawia dopiero po zakończeniu sceny.
· Ćwiczenia na podstawie zdarzeń i sytuacji z tekstów literackich pogłębiają emocjonalny związek z postaciami literackimi, pomagają w rozumieniu motywacji ich postępowania.
· Ćwiczenie językowe.
6. Przedstawienie improwizowane – technika improwizacyjna z tekstem powstającym na żywo.
· Trwa długo, z reguły przez całe zajęcie.
· Udział wszystkich uczniów.
· Odbywa się na podst. opowiadania n-la, może mieć charakter odtwórczy w stosunku do utworu literackiego.
· Często odbywa się bez udziału n-la, który pełni jedynie rolę obserwatora. Może być przez niego przerywane, omawiane, niektóre sceny, pod wpływem komentarza i analizy, są powtarzane i rozwijane. N-l może również grać w nim gł. rolę, może też być tylko inspiratorem kreacji twórczej i pomysłowości młodzieży.
· Nie powinno być oglądane przez inne grupy, ponieważ spełnia funkcje ogólnorozwojowe wobec uczestników, a nie jest nastawione na efekty artystyczne.
· Ćwiczenie dla grup zaawansowanych, które przeszły już „trening” dramowy.
7. Inscenizacja (spektakl) – technika oparta o tekst literacki.
· Występuje wyraźny podział na scenę i widownię, na aktorów i publiczność.
· Punkt wyjścia – scenariusz (dramat, adaptacja sceniczna, montaż).
· Pod kierunkiem reżysera aktorzy starannie opracowują sytuacje i działania. Uczą się tekstu na pamięć.
· Elementy inscenizacji: aktor i jego środki wyrazu, przestrzeń, ruch sceniczny, rekwizyt, kostium, muzyka, światło, scenografia.
· Podlega osądowi artystycznemu.
8. Rzeźba i jej warianty
· Rzeźba – ćwiczenie, które polega na tym, że uczeń, przyjmując rolę, zamiera w bezruchu, jednocześnie ekspresyjnie i komunikatywnie wyrażając uczucie, postawę czy sytuację. Ważna jest tu wymowa całego ciała i jego poszczególnych elementów, gestów, mimiki.
· Ostatnio panuje tendencja, by odróżniać pozę od rzeźby. Pozę przygotowuje się indywidualnie, rzeźbę – w zespołach 2- i wieloosobowych.
· Technika bezpieczna, skupiająca uczniów, łatwa i szybka w wykonaniu, przynosząca głębokie przeżycia, rozwijająca, oprócz plastyki i ekspresji ciał, uczucia, wyobraźnię i myślenie.
· Może służyć wychowaniu estetycznemu i edukacji teatralnej.
· Wariantem rzeźby jest połączenie jej z wypowiadanym p...