Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
Popiel, A., Pragłowska, E. Psychoterapia poznawczo-behawioralna, R.3
Założenia teoretyczne psychoterapii poznawczo- behawioralnej.
· PROTOKOŁY TERAPEUTYCZNE - zasady obowiązujące w danej terapii, określające jej zastosowanie
· Zasady te mają wynikać z psychopatologii i określonej teorii funkcjonowania człowieka
· Skuteczność terapii powinna być weryfikowana empirycznie
Teoria funkcjonowania człowieka ↔ psychopatologia ↔ techniki terapeutyczne ↔ weryfikacja skuteczności
Ø Cechy wspólne i różnice w terapii poznawczej i behawiorystycznej
Modele Ellisa i Becka- procesy poznawcze w praktyce klinicznej
Ø Model ABC Alberta Ellisa: A - wydarzenie aktywizujące, B - przekonania, C - konsekwencje (czyli emocje, objawy fiz., zachowania)
Na przykładzie reakcji na krytykę szefa „Musisz to poprawić” :
- (A) - „nic nie umiem”
- (B) - „nic nie ma sensu”
- (C) - spadek nastroju, aktywności, niepokój
àALE każdy człowiek reaguje inaczej!
Ø Racjonalno-emotywna terapia behawioralna (REBT) Ellisa
- Najbardziej istotne są konsekwencje przekonań tj. relacje: przekonania - zachowanie, przekonania - emocje, przekonania - objawy fizjologiczne
- problematyczność przekonań będących konsekwencją wymagań narzucanych przez społeczeństwo (np. „muszę dawać z siebie wszystko”; „nie wolno mi się poddawać”)
Ø Triada poznawcza w depresji Becka
1. Negatywny obraz siebie.
2. Negatywny obraz otaczającej rzeczywistości.
3. Negatywna wizja przyszłości.
à triada aktywizowana jest przez wydarzenia codzienne odzwierciedlane w tzw. negatywnych myślach automatycznych (wydarzenie + swoisty sposób myślenia jednostki może prowadzić do depresji)
Ø Myśli automatyczne - pojawiają się w danej syt. natychmiast, niezależnie od woli; wzbudzają emocje; pojawiają się PO ZADZIAŁANIU JAKIEGOŚ BODŹCA; ich treść nie tyle zależy od wydarzenia co od jednostki; pojawiają się szybko - nie są poddawane analizie
Ø Schematy poznawcze - struktura poznawcza selekcjonująca, kodująca, oceniająca bodźce działające na organizm (Beck); schematy - zwłaszcza schematy Ja - to spójna wiedza jednostki nabywana przez doświadczenie, odpowiada za wydobywanie info. zgodnych z nastrojem, będące wskazówką w syt. niejednoznacznych (Segal); wiele ze schematów jest nieświadomych, mimo iż determinują zachow.
- schematy są względnie stałe jednak zmieniają się z doświadczeniem, przekonaniami (np. religijnymi), zależą od różnic indywid. takich jak łatwość wyzwalania emocji czy przekonań na własny temat
Ø Beck wprowadza pojęcie TRYBÓW - tj. podjednostki na które skł. się elementy systemów: poznawczego, emocjonalnego, motywacyjnego i behawioralnego; każdy z tych systemów składa się ze schematów - afektywnych, behawioralnych itd.; tryb jest więc zintegrowaną siecią odpowiedzialną za odpowiedź na wymagania i problemy z otoczenia, sformułowanie celów
Ø Young- wczesne schematy dezadaptacyjne tj. obszerny temat dotyczący Ja jednostki sformułowany w dzieciństwie, rozwijany w ciągu całego życia i dysfunkcjonalny dla jednostki; Young wyróżnia 18 schematów, pogrupowanych w 5 domen (jak na schemacie)
-wczesne schematy dezadaptacyjne zależą od rodzajów schematów, domen, procesów i aktywnych stylów schematów
à Założenie o istnieniu wczesnych schematów dezadaptacyjnych i znaczeniu ich modyfikacji w terapii jest podstawą odmiany terapii poznawczo-behawioralnej, nazywaną TERAPIĄ ZORIENTOWANĄ NA SCHEMATY.
Zniekształcenia poznawcze - Beck
Błędy logiczne, wychwytywane przy analizie myśli połączonych z negatywnymi emocjami; zazwyczaj niezauważalne, związane z myślami automatycznymi; wyst. u wszystkich ludzi, bardziej intensywne przy psychopatologiach
Ø uogólnianie - najbardziej powszechne zniekształcenie przez wyrażenia np. ”nigdy”, ”wszystko” („Nikt już mnie nigdy nie pokocha”, „Nic mi się nie udaje” itp.)
Ø myślenie dychotomiczne, nazywane też błędem fałszywego dylematu, gdyż w syt. w których istnieje wiele opcji dostrzegamy tylko 2 z nich (np. „Jeśli nie osiągam sukcesu, jestem przegrany”, „Kto nie z nami, ten przeciw nam”)
Ø przepowiadanie przyszłości („Może być już tylko gorzej”)
Ø czytanie w myślach („Gdyby mnie kochał wiedziałby co lubię - nie musiałabym mu tego mówić”)
Ø katastrofizacja („Zwariuję, nie uda się”)
Ø wyciąganie pochopnych wniosków („Odeszła bo zawiodłem”)
Ø uzasadnienie emocjonalne („Skoro się boję to coś jednak musi mi grozić”)
Ø minimalizowanie - pomijanie pozytywów przez nadużywanie słów takich jak „tak, ale”, „co z tego jeśli”
Ø selektywna uwaga
Ø nadużywanie imperatywów (muszę, powinienem)
Ø etykietowanie (to schizofrenik, ale ze mnie idiota)
Specyficzność poznawcza stanów psychopatologicznych i modele zaburzeń psychicznych
Ø Hipoteza specyficzności poznawczej – obserwacja - potoczna czy kliniczna - że ludzie w specyficzny, indywidualny sposób odbierają rzeczywistość
- specyficzność poznawcza dot. czynników wyzwalających negat. stany emocjonalne jak i podtrzymywania błędnego koła ABC (w depresji przez RUMINACJĘ, w lęku przez MARTWIENIE SIĘ)
- u osób z zaburzeniami podst. procesy poznawcze są zniekształcane np. przez tendencyjność na zamianę kierunku zniekształcenia (osoby lękowe wychwytują więcej słów, obrazów dot. zagrożenia, osoby depresyjne info. o utracie np. bliskiej osoby czy kompetencji, osoby z zaburzeniem osobowości wrażliwość na neutralne nawet zmiany wyrazu twarzy)
à modele poznawcze zaburzeń obejmują te właśnie aspekty funkcjonowania poznawczego specyficzne dla danego zaburzenia, klasyfikowanego w DSM-IV lub ICD-10
Modele poznawcze zaburzeń afektywnych - depresja
Współczesne modele depresji wywodzą się z 3 głównych obszarów teorii poznawczej - procesy przetwarzania info. (np. pamięć operacyjna), poznanie społ. (dot. treści info. przetwarzanych), modele poznawczo-behawioralne (np. procesy uwagi, odpamiętywania, szybkość przekazu info)
à efektem operacji dokonanych na treściach info. w obrębie systemu poznawczego jest 4.kategoria - wytwory poznawcze czyli wyjaśnienia, wyobrażenia, myśli automatyczne, niezbyt trwałe przekonania
Modele depresji
Odwołujące się do aspektów strukturalnych
Odwołujące się do operacji- procesów poznawczych
Odwołujące się do wytworów poznawczych
- np. model Becka - gł. rolę pełnią depresjogenne schematy poznawcze
- schematy powst. wcześnie, ale podlegają doświadczeniu
- schematy pozostają latentne w czasie gdy jednostka nie doświadcza depresji
- aktywizacja negat. przekonań obniża nastrój, pobudza automatyczne myśli negatywne, które połączone z różnymi bodźcami tworzą triadę poznawczą
- dodatkowe struktury poznawcze dot. wchodzenia w relacje tj. SOCJOTROPIA (przypisywanie dużego znaczenia relacjom z ludźmi-osoby socjotropiczne łatwiej zareagują depresją na utratę akceptacji)
AUTONOMIA (cenienie własnej niezależności i osiągnięć -depresja gdy stres zw. z życiem zawodowym)
- Bower - sieci skojarzeniowe à gdy bodziec z zew. zaktywizuje dany węzeł znaczeniowy aktywizacja rozprzestrzenia się; przy nast. aktywizacji wystarczy słabszy bodziec à osoba w depresji łatwiej zwraca uwagę na określone bodźce (to analogia do biologicznej teorii rozniecania; wyjaśnia wyst. kolejnych epizodów w depresji)
- ruminacja
- istotny tu STYL MYŚLENIA - ciągłe powracanie różnych wątków tematycznych
- ruminacyjny styl myślenia częściej wyst. u kobiet
- intensywność oddania się ruminacjom pozwala na przewidywanie czasu trwania i głębokości obniżonego nastroju
- deficyty hamowania leżą u podstaw zaburzeń np. pamięci, uwagi, rozumienia mowy, rozwiązywania problemów
- model ABC
- modele wyuczonej bezradności / braku nadziei
- ważny tu STYL ATRYBUCJI - wydarzeniom negat. towarzyszą wyjaśnienia przyczyn ogólnych, stałych i wew.; pozytywnym - przyczyny specyficzne, niestałe i zew.
Modele poznawcze zaburzeń lękowych
1. Aspekt emocjonalny- stan wzbudzenia ukł. autonomicznego
2. Aspekt poznawczy
3. Typowe dla lęku strategie behawioralne
à Istotne tu: występowanie schematów pełniących funkcje detektorów niebezpieczeństwa - koncentrują uwagę na bodźcach postrzeganych jako zagrażające
- miarą intensywności lęku jest dysproporcja między postrzeganym przez jednostkę niebezpieczeństwem a postrzeganymi własnymi możliwościami poradzenia sobie w danej sytuacji
Wg Salkovkisa:
LĘK =
- „zdrowy”, funkcjonalny lęk pozwalający na przetrwanie organizmu i adaptację do otoczenia vs. zaburzenia lękowe
- zachowania zabezpieczające najczęściej polegają na ucieczce - unikaniu zagrożenia
- wizja siebie jako kruchej, słabej osoby
- unikanie poznawcze - wszelkie próby omijania myślenia na temat uznawany przez jednostkę za zagrażający
- unikanie emocjonalne - zabezpieczanie się przed doświadczaniem przykrych emocji
- zachowania zabezpieczające - stosowane by uniknąć przykrych emocji
à plus, bo zmniejsza intensywność lęku
àminus, bo powstrzymując się przed konfrontacją z bodźcem ocenianym jako zagrażający jednostka traci szansę na dowiedzenie się, że zagrożenie - jeśli w ogóle występowało - było niewielkie
àwniosek: strategie najczęściej pomagają tylko chwilowo, a w rzeczywistości nasilają błędne koło zaburzenia lękowego
Zaburzenia lękowe z napadami lęku
· Model poznawczy zakłada tu biologiczne podatności osób z napadami paniki uwarunkowanych temperamentalnie do silniejszych reakcji wegetatywnych
· Barlow - interakcja czynników temperamentalnych, środowiskowych i stresorów
· Clark - model poznawczy napadów paniki
Istotne tutaj:
àselektywna uwaga
àbłędna interpretacja z katastrofizacją
àschematy dotyczące zagrożenia i własnej słabości
Zaburzenia lękowe uogólnione
· Długotrwałe, trudno poddające się kontroli martwienie się
· Wg Barkovca ma to charakter unikania poznawczego - strategia zapobiegająca odczuwaniu silnych emocji w reakcji na zetknięcie się z przykrym bodźcem lub jego wyobrażenie; martwienie się jest procesem werbalnym
· Model poznawczy zaburzenia lękowego uogólnionego wg Adriana Wellsa
Fobia społeczna
· Początki badań - lata 80. XX wieku
· Lęk przed negatywną oceną ze strony innych ludzi; nasilone unikanie sytuacji w których taka ocena mogłaby mieć miejsce
· Strach często zw. z objawami wegetatywnymi (czerwienienie się, pocenie, odgłosy zw. z trawieniem)
· Model poznawczy fobii społecznej wg Clarka
- A - bodziec np. uczucie ciepła na policzkach jednostka przyjmuje postawę
- B - założenia „jeśli ktoś się czerwieni to coś ma na sumieniu” obserwatora - wyobrażenie siebie jako
- C - automatyczne myśli „wyjdę na głupka” osoby z policzkami klauna staje się
bardziej intensywne - narasta C
Zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD)
- zaburzenie rozpoznawane gdy co najmniej miesiąc po wydarzeniu traumatycznym u osoby która je przeżyła utrzymują się objawy nawracających wspomnień traumy
- tu to co najbardziej niebezpieczne już się wydarzyło
- osadzenie PTSD w teoriach uczenia się - bodźce neutralne wyst. podczas traumatycznego doświadczenia ulegają generalizacji i same zaczynają wywoływać lęk
- do rozpoznania PTSD musza być spełnione następujące kryteria diagnostyczne:
· Model poznawczy przewlekłego PTSD wg Anke Ehlers i Davida Clarka
- istotne jest tu znaczenie ocen - przekonań nt. traumatycznego wydarzenia i jego wpływu na dalsze życie jednostki (np. świat jest niebezpieczny, nikomu nie zaufam), oceny siebie, własnej postawy podczas traumy i jej wpływu na dalsze życie (to moja wina, gdyby bardziej uważał…) oraz ocen samym objawów PTSD (jestem słaby skoro dotąd nie wyzdrowiałem, coś ze mną jest nie tak, pewnie to trwałe uszkodzenie mózgu…)
à konsekwencją jest poczucie zagrożenia, lęk, nasilone objawy wzbudzenia wegetatywnego, co prowadzi do zastosowania serii strategii poznawczych i behawioralnych
· Unikanie poznawcze - próba oddalenia od siebie wspomnień i myśli o traumatycznym wydarzeniu à rodzi to trudności w zdiagnozowaniu zaburzenia
Modele poznawcze zaburzeń osobowości
...