Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
Popiel, A., Pragłowska, E. Psychoterapia poznawczo-behawioralna, R.3
Założenia teoretyczne psychoterapii poznawczo- behawioralnej.
· PROTOKOŁY TERAPEUTYCZNE - zasady obowiązujące w danej terapii, określające jej zastosowanie
· Zasady te mają wynikać z psychopatologii i określonej teorii funkcjonowania człowieka
· Skuteczność terapii powinna być weryfikowana empirycznie
Teoria funkcjonowania człowieka ↔ psychopatologia ↔ techniki terapeutyczne ↔ weryfikacja skuteczności
Ø Cechy wspólne i różnice w terapii poznawczej i behawiorystycznej
Modele Ellisa i Becka- procesy poznawcze w praktyce klinicznej
Ø Model ABC Alberta Ellisa: A - wydarzenie aktywizujące, B - przekonania, C - konsekwencje (czyli emocje, objawy fiz., zachowania)
Na przykładzie reakcji na krytykę szefa „Musisz to poprawić” :
- (A) - „nic nie umiem”
- (B) - „nic nie ma sensu”
- (C) - spadek nastroju, aktywności, niepokój
àALE każdy człowiek reaguje inaczej!
Ø Racjonalno-emotywna terapia behawioralna (REBT) Ellisa
- Najbardziej istotne są konsekwencje przekonań tj. relacje: przekonania - zachowanie, przekonania - emocje, przekonania - objawy fizjologiczne
- problematyczność przekonań będących konsekwencją wymagań narzucanych przez społeczeństwo (np. „muszę dawać z siebie wszystko”; „nie wolno mi się poddawać”)
Ø Triada poznawcza w depresji Becka
1. Negatywny obraz siebie.
2. Negatywny obraz otaczającej rzeczywistości.
3. Negatywna wizja przyszłości.
à triada aktywizowana jest przez wydarzenia codzienne odzwierciedlane w tzw. negatywnych myślach automatycznych (wydarzenie + swoisty sposób myślenia jednostki może prowadzić do depresji)
Ø Myśli automatyczne - pojawiają się w danej syt. natychmiast, niezależnie od woli; wzbudzają emocje; pojawiają się PO ZADZIAŁANIU JAKIEGOŚ BODŹCA; ich treść nie tyle zależy od wydarzenia co od jednostki; pojawiają się szybko - nie są poddawane analizie
Ø Schematy poznawcze - struktura poznawcza selekcjonująca, kodująca, oceniająca bodźce działające na organizm (Beck); schematy - zwłaszcza schematy Ja - to spójna wiedza jednostki nabywana przez doświadczenie, odpowiada za wydobywanie info. zgodnych z nastrojem, będące wskazówką w syt. niejednoznacznych (Segal); wiele ze schematów jest nieświadomych, mimo iż determinują zachow.
- schematy są względnie stałe jednak zmieniają się z doświadczeniem, przekonaniami (np. religijnymi), zależą od różnic indywid. takich jak łatwość wyzwalania emocji czy przekonań na własny temat
Ø Beck wprowadza pojęcie TRYBÓW - tj. podjednostki na które skł. się elementy systemów: poznawczego, emocjonalnego, motywacyjnego i behawioralnego; każdy z tych systemów składa się ze schematów - afektywnych, behawioralnych itd.; tryb jest więc zintegrowaną siecią odpowiedzialną za odpowiedź na wymagania i problemy z otoczenia, sformułowanie celów
Ø Young- wczesne schematy dezadaptacyjne tj. obszerny temat dotyczący Ja jednostki sformułowany w dzieciństwie, rozwijany w ciągu całego życia i dysfunkcjonalny dla jednostki; Young wyróżnia 18 schematów, pogrupowanych w 5 domen (jak na schemacie)
-wczesne schematy dezadaptacyjne zależą od rodzajów schematów, domen, procesów i aktywnych stylów schematów
à Założenie o istnieniu wczesnych schematów dezadaptacyjnych i znaczeniu ich modyfikacji w terapii jest podstawą odmiany terapii poznawczo-behawioralnej, nazywaną TERAPIĄ ZORIENTOWANĄ NA SCHEMATY.
Zniekształcenia poznawcze - Beck
Błędy logiczne, wychwytywane przy analizie myśli połączonych z negatywnymi emocjami; zazwyczaj niezauważalne, związane z myślami automatycznymi; wyst. u wszystkich ludzi, bardziej intensywne przy psychopatologiach
Ø uogólnianie - najbardziej powszechne zniekształcenie przez wyrażenia np. ”nigdy”, ”wszystko” („Nikt już mnie nigdy nie pokocha”, „Nic mi się nie udaje” itp.)
Ø myślenie dychotomiczne, nazywane też błędem fałszywego dylematu, gdyż w syt. w których istnieje wiele opcji dostrzegamy tylko 2 z nich (np. „Jeśli nie osiągam sukcesu, jestem przegrany”, „Kto nie z nami, ten przeciw nam”)
Ø przepowiadanie przyszłości („Może być już tylko gorzej”)
Ø czytanie w myślach („Gdyby mnie kochał wiedziałby co lubię - nie musiałabym mu tego mówić”)
Ø katastrofizacja („Zwariuję, nie uda się”)
Ø wyciąganie pochopnych wniosków („Odeszła bo zawiodłem”)
Ø uzasadnienie emocjonalne („Skoro się boję to coś jednak musi mi grozić”)
Ø minimalizowanie - pomijanie pozytywów przez nadużywanie słów takich jak „tak, ale”, „co z tego jeśli”
Ø selektywna uwaga
Ø nadużywanie imperatywów (muszę, powinienem)
Ø etykietowanie (to schizofrenik, ale ze mnie idiota)
Specyficzność poznawcza stanów psychopatologicznych i modele zaburzeń psychicznych
Ø Hipoteza specyficzności poznawczej – obserwacja - potoczna czy kliniczna - że ludzie w specyficzny, indywidualny sposób odbierają rzeczywistość
- specyficzność poznawcza dot. czynników wyzwalających negat. stany emocjonalne jak i podtrzymywania błędnego koła ABC (w depresji przez RUMINACJĘ, w lęku przez MARTWIENIE SIĘ)
- u osób z zaburzeniami podst. procesy poznawcze są zniekształcane np. przez tendencyjność na zamianę kierunku zniekształcenia (osoby lękowe wychwytują więcej słów, obrazów dot. zagrożenia, osoby depresyjne info. o utracie np. bliskiej osoby czy kompetencji, osoby z zaburzeniem osobowości wrażliwość na neutralne nawet zmiany wyrazu twarzy)
à modele poznawcze zaburzeń obejmują te właśnie aspekty funkcjonowania poznawczego specyficzne dla danego zaburzenia, klasyfikowanego w DSM-IV lub ICD-10
Modele poznawcze zaburzeń afektywnych - depresja
Współczesne modele depresji wywodzą się z 3 głównych obszarów teorii poznawczej - procesy przetwarzania info. (np. pamięć operacyjna), poznanie społ. (dot. treści info. przetwarzanych), modele poznawczo-behawioralne (np. procesy uwagi, odpamiętywania, szybkość przekazu info)
à efektem operacji dokonanych na treściach info. w obrębie systemu poznawczego jest 4.kategoria - wytwory poznawcze czyli wyjaśnienia, wyobrażenia, myśli automatyczne, niezbyt trwałe przekonania
Modele depresji
Odwołujące się do aspektów strukturalnych
Odwołujące się do operacji- procesów poznawczych
Odwołujące się do wytworów poznawczych
- np. model Becka - gł. rolę pełnią depresjogenne schematy poznawcze
- schematy powst. wcześnie, ale podlegają doświadczeniu
- schematy pozostają latentne w czasie gdy jednostka nie doświadcza depresji
- aktywizacja negat. przekonań obniża nastrój, pobudza automatyczne myśli negatywne, które połączone z różnymi bodźcami tworzą triadę poznawczą
- dodatkowe struktury poznawcze dot. wchodzenia w relacje tj. SOCJOTROPIA (przypisywanie dużego znaczenia relacjom z ludźmi-osoby socjotropiczne łatwiej zareagują depresją na utratę akceptacji)
AUTONOMIA (cenienie własnej niezależności i osiągnięć -depresja gdy stres zw. z życiem zawodowym)
- Bower - sieci skojarzeniowe à gdy bodziec z zew. zaktywizuje dany węzeł znaczeniowy aktywizacja rozprzestrzenia się; przy nast. aktywizacji wystarczy słabszy bodziec à osoba w depresji łatwiej zwraca uwagę na określone bodźce (to analogia do biologicznej teorii rozniecania; wyjaśnia wyst. kolejnych epizodów w depresji)
- ruminacja
- istotny tu STYL MYŚLENIA - ciągłe powracanie różnych wątków tematycznych
- ruminacyjny styl myślenia częściej wyst. u kobiet
- intensywność oddania się ruminacjom pozwala na przewidywanie czasu trwania i głębokości obniżonego nastroju
- deficyty hamowania leżą u podstaw zaburzeń np. pamięci, uwagi, rozumienia mowy, rozwiązywania problemów
- model ABC
- modele wyuczonej bezradności / braku nadziei
- ważny tu STYL ATRYBUCJI - wydarzeniom negat. towarzyszą wyjaśnienia przyczyn ogólnych, stałych i wew.; pozytywnym - przyczyny specyficzne, niestałe i zew.
Modele poznawcze zaburzeń lękowych
1. Aspekt emocjonalny- stan wzbudzenia ukł. autonomicznego
2. Aspekt poznawczy
3. Typowe dla lęku strategie behawioralne
à Istotne tu: występowanie schematów pełniących funkcje detektorów niebezpieczeństwa - koncentrują uwagę na bodźcach postrzeganych jako zagrażające
- miarą intensywności lęku jest dysproporcja między postrzeganym przez jednostkę niebezpieczeństwem a postrzeganymi własnymi możliwościami poradzenia sobie w danej sytuacji
Wg Salkovkisa:
LĘK = postrzegane pra...