13, polski epoki

Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.

R o m a n t y z m

Romantyzm – prąd kulturalny i literacki, który zrodził się w opozycji do trzeźwej literatury narodowościowej. Byt to bunt przeciwko nierówności społecznej, niesprawiedliwości politycznej. Romantyzm propagował szeroko pojęty indywidualizm. Bunt romantyczny był buntem ludzi młodych pełnych zapału, wiary w swoje poczynania. Uwierzyli, że zmienią i przebudują świat. Kierowali się uczuciem. Rewolucja romantyczna wkroczyła we wszystkie dziedziny życia. Narodziny polskiego romantyzmu przypadają na rok 1822.

Adam Mickiewicz – „Oda do młodości” – w „Odzie do młodości” ukazuje autor obraz ludzi starych i młodych. Świat ludzi starych to świat ludzi krótkowzrocznych, egoistów, ludzi stojących po stronie starych przeżytych już poglądów. Zdaniem poety świat ten musi ustąpić światu ludzi młodych, zapaleńców, idealistów, świat ludzi starych to świat ludzi martwych. Ludzie młodzi to ludzie solidarni, romantyczni, zdolni do poświęceń, którzy mają na celu dobro całej ludzkości. Podmiot liryczny pragnie zdecydowanych zmian. Kontrastowany jest tu świat stary, obecny z nowym, z marzeniami. Są tu żądania walki z tym co ogranicza wolność i swobodę. Aby nastał nowy świat należy się jednoczyć. Młodzież powinna patrzeć dalej niż stare pokolenie. Nie wolno się przejmować niepowodzeniami. Jeżeli nie zacznie się działać to pozostanie się w starym świecie. Nowy świat ma być rozpoczęty przez młodość. Oni będą nim władać. Ci którzy walczą nigdy nie zestarzeją się duchem. Wiersz ten ma charakter rewolucyjny. Jest to nawoływanie do walki o wolność. Oda wyraża optymizm wierząc, że świat zostanie zmieniony. Jest to utwór z pogranicza romantyzmu i klasycyzmu. Oda jako forma klasyczna posiadała motywy mitologiczne, formy kontrastowe.

„Romantyczność” – tematem ballady jest wydarzenie dziejące się na wsi, którego bohaterką jest obłąkana z miłości za ukochanym a zmarłym Jaśkiem – Karusia. To co przedstawił poeta posłużyło mu by przedstawić swój program ideowy i artystyczny. Słowa „miej serce i patrz w serce” są wyrazem przekonań o wyższości uczucia nad rozumem. Z wierzeń ludowych zaczerpnął też autor przekonanie o istnieniu świata pozazmysłowego, irracjonalnego, który zdolny jest do kontaktu ze światem ludzi żywych. Poeta solidaryzuje się z poglądami ludzi.

Ballada jest utworem z pogranicza trzech rodzajów literackich: Tematem jest zazwyczaj wydarzenie niezwykłe, a nawet fantastyczne. Nastrój tajemniczy i grozy. Cechą ballady jest nastawienie moralizatorskie.

Typowe motywy romantyczne ballady:

- utwór niezwykły, fantastyczny

- nastrój grozy

- wyższość uczucia nad rozumem

- niewola jest największą hańbą

- zjawiska nadprzyrodzone

Typowe motywy ludowe:

- język prosty, wyrażenia potoczne

- tematyka ludowa

- kara za popełnione przestępstwa

Dziady – uroczystość zwana Dziadami wywodziła się z kultury pogańskiej, miała na celu umożliwienie zmarłym ludziom drogę do nieba. Obrzędy te odbywały się ok. 1 listopada. Był to zwyczaj typowy dla ziem białoruskich i litewskich.

„Dziady cz. II” – pojawiają się duchy w kaplicy. Guślarz odprawia modły. Najpierw przychodzi duch dzieci, potem duch pana, wreszcie duch dziewczyny.

„Dziady cz. IV” – Gustaw – kochanek romantyczny i indywidualista - IV część „Dziadów” zaczyna się sielankowym nastrojem. Nastrój zmienia się od czasu pojawienia się pustelnika. Nie wiadomo, czy jest on duchem, czy osobą żywą. Gustaw (pustelnik) przybywa do księdza ponieważ był on jego księdza i szuka u niego pomocy, chce się wyspowiadać. Zwraca się do księdza jak do człowieka, który go dobrze zna. To on wprowadzał Gustawa w świat. Przedstawił mu wiedzę o świecie uporządkowanym (klasycystycznym). Gustaw poznał jednak inny świat. Świat uczuć (cierpienia i miłości). Wtedy to zawaliła się cała wiedza, którą przekazał mu ksiądz. Główną treścią spowiedzi Gustawa są dzieje jego miłości . Barierę stanowił inny stan majątkowy wybranki. Oboje byli w sobie zakochani. Rozmawiali ze sobą. Miłość okazywali także czynami (troską o siebie, opieką). Łączyły ich poglądy na temat życia, uczuć. Łączyła ich także literatura (Homer, „Cierpienia młodego Wertera”). Łączyły ich wspólne zainteresowania. Swoje losy przyrównywali do losów bohaterów literackich. Gustaw wyjechał jednak a po powrocie dowiedział się, że jego ukochana wyszła za kogoś innego. To, że wyszła za mąż było decyzją jej rodziców. Nie kochała swojego męża. Prowadzi to do takich cierpień Gustawa, że popełnia samobójstwo. Uczucie miłości zmieniło więc całe jego życie. Miłość jest ogromną siła, którą ma moc sprawczą. Miłość to zgodność ideałów i poglądów. Miłość romantyczna to miłość platoniczna, która stanowi o wartości istnienia, i która, jeśli zaistnieje, jest najważniejsza dla człowieka. Miłość ta polega głównie na związku dusz. Istnieje również po śmierci. Jest więc wieczna i nieśmiertelna. Cała wypowiedź Gustawa jest dokładną analizą psychiki ludzkiej w obliczu nieszczęścia. Wyeksponowane jest wszystko to co dzieje się w duszy Gustawa. Wydaje się, że pustelnik popadł w obłęd , że zachowuje się nienormalnie. Uczucie miłości jest silniejsze od strachu przed śmiercią. Gustaw (poprzez to cierpienie) znienawidził kobiety. Od księdza oczekuje zrozumienia i wytłumaczenia. Ksiądz nie pojmuje (pomimo, że przytakuje) ogromu cierpień Gustawa. Odruchy serca nie przemawiają do niego. Obydwaj mówią jakby innymi językami. Ksiądz stara się racjonalnie wytłumaczyć postępowanie Gustawa. Próbuje pojąć to wszystko za pomocą zmysłów, co jest niemożliwe. Gustaw przebija się sztyletem. Ksiądz samobójstwo próbuje zrozumieć też w sposób racjonalny. Nie może jednak pojąć zmysłami tego, że Gustaw dalej żyje. Rozmowa księdza z Gustawem to polemika na temat świata. Gustaw mówi, że umarł, ale umarł dla świata. Koniec jest dość nieoczekiwany. Kończy się pewną myślą. „Kto za życia choć raz był w niebie, Ten po śmierci nie trafi od razu”. Jeśli za życia człowiek był opętany miłością to opóźnia tym drogę do szczęścia w niebie. Myśl tą powtarza także, niespodziewanie chór. Gustaw chce o wszystkim opowiedzieć ale nikt go nie może zrozumieć. Musi więc pozostać ze swoimi uczuciami sam. Jest indywidualistą. Dla niego samotność jest koniecznością bo nikt nie potrafi odczuwać tak silnie jak on sam.

„Dziady cz. III” – zostały napisane w Dreźnie pod wpływem ogólnych przeżyć podczas powstania listopadowego w Polsce. Akcja nie jest ściśle związana z powstaniem tylko uwidacznia okres pobytu Mickiewicza w więzieniu podczas procesu Filomatów i Filaretów. Dziady zostały napisane w Paryżu w 1832 r.

Charakter przedmowy – Adam Mickiewicz w przedmowie ukazał charakterystykę rządów Cara Aleksandra i jego wiernego sługi Nowosilcowa, którzy chcieli zniszczyć narodowość Polską. Istnieje też drugi cel, dla których poeta napisał III cz. Dziadów. Chciał on ukazać przyszłym Polakom historię narodu polskiego, cierpiącego liczne katusze w walce o przetrwanie i zachowanie narodowości polskiej.

Znaczenie dedykacji – Poeta w dedykacji zawarł podziękowanie swoim współtowarzyszom w więzieniu, którzy walczyli o wolność, niepodległość, potrafili iść do więzienia, znosić najcięższe kary, a nawet ponieść śmierć w słusznej sprawie.

Kim jest Konrad ? – Konrad to poeta obdarzony niezwykłą wyobraźnią, siłę przeżywania, zapowiadający zemstę na wrogu. Konrad jest także metamorfozą Gustawa, podobnie nieszczęśliwy, ale nie z powodu nieszczęść osobistych lecz z powodu nieszczęśliwych losów ojczyzny. Konrad to natchniony poeta ponoszący klęskę w zdobyciu możliwości przewidywania losów świata (mała improwizacja). Konrad jest bohaterem samotnym z wyboru, a to dlatego, iż czuje wyższość nad innymi ludźmi, żaden z nich nie zrozumie ogromu przesłań jakie Konrad chce ukazać. Konrad nazywa siebie mistrzem i uważa, że jest zdolny do rządzenia naturą. Stosunek Konrada do ludzi jest złożony, ambiwalentny, ponieważ chce ich uratować, kocha naród, ojczyznę, z drugiej strony wzbudza pogardę dla poetów, ukazuje ich niedoskonałość. Konrad jest człowiekiem pysznym, dumnym, zdolnym do porównywania siebie z Bogiem. Konrad chce władzy od Boga nad duszami ludzkimi.

Widzenie księdza Piotra – scena ta ma charakter mesjanistyczny Mickiewicz przypisuje Polsce rolę Mesjasza czyli przyszłego odkupiciela. „Polska Chrystusem narodów”. Oznaczało ono, że Polska jak Chrystus musi cierpieć, a gdy wypełni się jej miara cierpienia zmartwychwstanie jak Chrystus przynosząc wolność nie tylko sobie lecz wszystkim uciemiężonym narodom Europy. Poprzez tę scenę poeta chce dodać narodowi polskiemu otuchy i wiary w to, że klęska powstania listopadowego nie jest daremna, ale stanowi etap przybliżający wyzwolenie uciemiężonej i cierpiącej ojczyzny. Scena II i V dramatu mickiewiczowskiego pełnią rolę symboliczną. W scenie III widać pierwiastek prometejski w postępowaniu Konrada, natomiast w scenie V pierwiastek mesjanistyczny.

Salon warszawski – Towarzystwo stolikowe tworzy arystokracja, urzędnicy, literaci, generałowie, damy. Towarzystwo rozmawiało o balach, przyjęciach, rozrywkach. Towarzystwo to w przeważającej części stanowi grupa osób, która chce uzyskać jak największe dobra materialne, w służalczy sposób podporządkowuje się carowi. Część nawet boi słuchać tego co nie zostało objęte cenzurą. Przy drzwiach stoi kilku młodych ludzi, a także dwóch starych Polaków. Zgromadzeni rozmawiają po polsku co świadczy o ich gorącym patriotyzmie. Wśród tej grupy można wymienić Zenona Niemojewskiego i Adolfa Januszkiewicza. Ludzie ci rozmawiają o fali prześladowań, aresztowaniach i zsyłkach. Rozmawiają o aresztowaniu i uwięzieniu Adolfa Cichowskiego, który jest dowodem martyrologii narodu polskiego. „Nasz naród jest jak lawa,| z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa. Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi| Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi” – słowa te wypowiedziane są przez Piotra Wysockiego i wyrażają pogardę arystokracji, która w służalczy sposób podporządkowywuje się carowi. Polska jest narodem „spływającym jak lawa”, która nie wiadomo co przyniesie w każdej chwili ze sobą.

Środowisko wroga

Nowosilcow – senator na ziemiach litewskich

- zniszczenie polskiej młodzieży mającej zrywy niepodległościowe

- skazywanie bez udowadniania win

- metoda terroru i zastraszenia

- źle odnosił się do osób duchownych

Doktor – Polak, zdrajca Ojczyzny, podwładny senatora. Jego prawdziwe nazwisko brzmi August Becu. Profesor medycyny Uniwersytetu Wileńskiego

- życie służalcze

- rywalizacja o względy z Pelikanem – Wacławem , doktorem, profesorem Uniwersytetu Wileńskiego (służalczy, wymierza policzek księdzu)

Konfrontacja trzech obrazów Rosji – Ustęp III cz. Dziadów

Rosja Carska – despotyczna, tyrańska ludność, nie zauważa nędzy i biedoty, Rosja bogata i arystokratycznego pochodzenia, dbająca o własne interesy, przypodobanie Nowosilcowowi i carowi.

Rosja biedna – biedota, można im zarzucić wszystko. Poeta solidaryzuje się z ludem, współczuje mu doznanych krzywd.

Rosja walcząca – obraz ludzi nie poddających się uciskowi cara. Pragnieniem tych ludzi jest przezwyciężyć przemoc cara i obalić go (chcą tego dekabryści)

Prometeizm - Konrad ma cechy bohatera mitologicznego. Został uwięziony za udział w spisku przeciw carowi. W celi więziennej następuje jego przemiana wewnętrzna. Uważa się za jedynego, który mógłby być przywódcą duchowym Polaków. W Wielkiej Improwizacji wzywa Boga na rozmowę. Żąda od niego „rządu dusz”, który pokaże drogę zbawienia. Dopuszcza się aktu bluźnierstwa wobec Boga. Wytyka Mu brak serca i mówi, że jest „tylko mądrością”, nie obchodzi Go los świata. Bóg nie umie wskazać Polakom drogi do zwycięstwa, za to Konrad jest do tego zdolny. Chce obwołać się nowym przywódcą duchowym ludzi, których „kocha i za milijony cierpi katusze”, gdyż tylko one chce przeciwstawić się władzy ziemskiej i boskiej.

Charakter prometejski: Konrad stylizowany jest na polskiego Prometeusza, chce zbawić ludzkość, sam wybiera sobie walkę z Bogiem i realizowanie swojej idei. Nie boi się skutków swojej działalności. Liczy się z potępieniem wiecznym, ale wyprowadzi ludzi z nacisku carskiego.

Mesjanizm

- miał zjednoczyć naród

- Polacy są narodem wybranym i od nich zależy wyzwolenie całej Europy

- cierpienie narodu ma przynieść Polsce zwycięstwo

- przelana krew młodych romantyków ma sens, bowiem przez nią wiedzie droga do odzyskania niepodległości

- miał podtrzymać Polaków na duchu i umacniać wiarę w zwycięstwo

- tajemniczy mąż 44 ma być wskrzesicielem narodu, miał jako jedyny ocaleć z rzezi, ma wszystkie cechy apokaliptycznego wybawcy

III cz. Dziadów jako dramat romantyczny – dramat romantyczny odrzucił klasyczne trzy jedności czasu, miejsca i akcji. Kompozycja dramatu jest luźna nie powiązana w ciąg przyczyn i skutków natomiast połaczona motywami literackimi takimi jak:

- martyrologią narodu

- walka narodowo-wyzwoleńczą

- osobą głównego bohatera

Dramat romantyczny nie zachowuje czystości gatunku ani rodzaju np. oceny tragiczne występują obok komicznych, a nawet groteskowych. Niektóre sceny dramatu mają charakter liryczny lub epicki. Różnice w konstrukcji bohaterów polegają na: statusie społecznym bohaterów, kierowaniu własnym losem oraz na tragizmie bohaterów. Bohater antyczny zazwyczaj nie kierował się własnym losem, ale był tragiczny. Posiadał wysoki status społeczny. Bohater romantyczny ma zwykły status, kieruje własnym losem, potrafi wypowiedzieć walkę Bogu. Tragizm jego polega na tym, że pragnie szczęścia dla ojczyzny, ale zazwyczaj nie kończy się to zwycięstwem. Brak w dramacie chóru, ale natomiast można zauważyć istnienie świata irracjonalnego.

„Sonety Krymskie” to utwory powstałe pod wpływem wycieczek poety po morzu, górach i zabytkach Krymu. „Stepy akermańskie” – bohaterem lirycznym jest poeta, który przedstawia wrażenia wizualne w formie monologu. Stara się przedstawić swoje uczucia z pobytu na stepach akermańskich. Opisy tego krajobrazu ukazuje na podstawie porównania stepu z morzem. Oprócz uczuć ukazuje także swoje złudzenia słuchowe, które były wynikiem ciszy z jaką spotkał się poeta. Na wrażenia wizualne składają się opisy przyrody (bezkresny ocean). Szuka poeta na niebie gwiazd – przewodniczek łodzi. Wszystko ukazuje w sposób metaforycznego porównania. Złudzenie słuchowe – bezkresna cisza. Refleksja „Jedźmy nikt ni woła” wyraża gorycz z powodu niemożliwości powrotu do Ojczyzny. Nikt go nie woła, ogarnia go smutek. Sonet „Burza” – obraz rozszalałej burzy i walkę ludzi z nim o przetrwanie. Ponadto dokonał poeta animizacji czyli nadania cech zwierzęcych wichurze. Poeta nakazuje się nie załamywać, aby walczyć do ostatniej chwili z żywiołem. W końcowej refleksji, poeta pisze, że szczęśliwy ten, kto ma ojczyznę i rodzinę, do której powraca.

- Sonety orientalne – „Bakczysaraj” – utwór autentyczny, ukazujący pałace Chana. W sonecie można zauważyć samotność panującą dookoła, pałac jest opuszczony. Jednym z najpiękniejszych elementów znajdujących się w