13. Organizacje gospodarcze w Europie po II wojnie swiatowej, Historia, Historia gospodarcza

Organizacje gospodarcze w Europie po II wojnie światowej

Po drugiej wojnie światowej, pojawiła się potrzeba odbudowy gospodarki międzynarodowej. Największe zniszczenia ludnościowe i materialne poniosła rzecz jasna Europa, toteż tam należało poczynić pierwsze kroki w celu uzyskania trwałej stabilizacji której nie przerwie już żaden konflikt. Pierwszym krokiem w kierunku odbudowy był amerykański Plan Marshalla wprowadzony do życia latach 1948-1951, mający dopomóc krajom europejskim w stabilizacji. Jego opozycją była sowiecka Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. W najbliższych latach zaczęły powstawać w Europie kolejne organizacje gospodarcze kładące podwaliny pod Unię Europejską.

1 Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej powstała w styczniu 1949 r. Z inicjatywą utworzenia organizacji gospodarczej obejmującej ZSRR i wszystkie jego kraje satelickie wystąpił Stalin, który życzył sobie umocnić wpływ na gospodarki wszystkich państw bloku sowieckiego. W oficjalnej propagandzie powołanie do życia RWPG przedstawiano jako praktyczną realizację założeń "proletariackiego internacjonalizmu". Przełom lat czterdziestych i pięćdziesiątych był okresem największego nasilenia "zimnej wojny", kiedy Wschód zrywał wszelkie związki z Zachodem, musiał więc stworzyć program samowystarczalności. Ambicją Stalina było wykazanie światu, że blok komunistyczny jest w stanie poradzić sobie w każdej dziedzinie gospodarczej i nie musi współpracować z krajami kapitalistycznymi. Komuniści na pewno zdawali sobie sprawę ze strat, jakie przynosi ich krajom izolacjonizm gospodarczy, ale przecież nie mogli odizolować kontaktów gospodarczych od wpływów ideologicznych i kulturalnych, a tego obawiali się najbardziej. Społeczeństwa państw demokracji ludowej miały żyć w niewiedzy o sytuacji w świecie kapitalistycznym, zwłaszcza o poziomie życia ludności. Obraz kraju kapitalistycznego - oczywiście wypaczony, karykaturalny - kształtowany był przez partie i czyniono wszystko, by nie dopuszczać do zderzenia tego obrazu z rzeczywistością. Z tego głównie powodu Moskwa poleciła swoim satelitom odrzucić plan Marshalla.

2 Europejska Wspólnota Węgla i Stali (fr. Europeenne du Charbon et de l'Acier - CECA) - organizacja międzyrządowa utworzona na okres 50 lat na mocy traktatu podpisanego przez Francję, RFN, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg 18 kwietnia 1951 roku w Paryżu, który wszedł w życie 23 lipca 1952 roku. EWWiS była pierwszą ze Wspólnot Europejskich) i opierała się na francuskim planie Shumana zgłoszonym 9 maja 1950 roku, zmierzającym do uniemożliwienia wybuchu kolejnej wojny w Europie poprzez poddanie ponadnarodowej władzy strategicznych gałęzi gospodarki. EWWiS tworzyła wspólny rynek na surowce i produkty przemysłu węglowego i stalowego - dla węgla powstał on już 10 lutego 1953 roku, a dla stali - 1 maja 1953 roku. Traktat Paryski stanowił, że celami istnienia EWWiS były rozwój gospodarczy, zwiększanie zatrudnienia i wzrost standardów życiowych w państwach członkowskich.

Zgodnie z Traktatem Paryskim powstały 4 główne instytucje, z których najważniejsza była Wysoka Władza, czyli organ ponadnarodowy formalnie niezależny od rządów państw członkowskich, złożony z 9 członków wybieranych na podstawie ich kompetencji na 6 lat z możliwością reelekcji; 8 członków wybierały jednomyślnie rządy państw członkowskich, a ostatniego większością głosów sami członkowie Wysokiej Władzy; jedno państwo nie mogło być reprezentowane przez więcej niż 2 osoby; wybrani członkowie nie reprezentowali interesów swoich państw ojczystych lecz mieli bronić interesów Wspólnoty jako całości. Pierwszym przewodniczącym Wysokiej Władzy był Jean Monnet, pomysłodawca EWWiS. Pozostałymi organami były: Wspólne Zgromadzenie (78 członków delegowanych przez parlamenty narodowe), Specjalna Rada Ministrów (6 przedstawicieli rządów narodowych) i Trybunał Sprawiedliwości rozstrzygający spory. Wysoka Władza współpracowała z Komitetem Doradczym. EWWiS posiadała osobowość prawną.

Traktat Paryski ustanawiający EWWiS został zmieniony przez traktat fuzyjny z 8 kwietnia 1965 roku, który łączył instytucje EWWiS i pozostałych 2 Wspólnot, tworząc jedną Radę Ministrów i jedną Komisję dla wszystkich 3 istniejących Wspólnot. Dalsze poważne zmiany wprowadzały Jednolity Akt Europejski z 17 lutego 1986 roku, Traktat z Maastricht z 7 lutego 1992 roku, Traktat Amsterdamski z 2 października 1997 roku i Traktat Nicejski z 26 lutego 2001 roku. Traktat Paryski wygasł zgodnie z początkowym założeniem 23 lipca 2002 roku.

3 Europejska Wspólnota Energii Atomowej (ang. European Atomic Energy Community - EAEC), popularnie Euratom - organizacja międzyrządowa utworzona na mocy Traktatu Rzymskiego podpisanego 25 marca 1957 roku przez Francję, RFN, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg, który wszedł w życie 1 stycznia 1958 roku. Traktat Rzymski stwierdzał w preambule, że energia jądrowa stanowi niezbędny środek rozwoju i ożywienia przemysłu i przyczyniania się do utrwalania pokoju. Artykuł 1 mówił, że celem istnienia Wspólnoty jest wkład w podnoszenie standardów życia państw członkowskich i rozwój stosunków z innymi państwami poprzez stworzenie warunków niezbędnych dla szybkiego założenia i rozwoju przemysłów nuklearnych. Artykuł 2 wymieniał następujące środki osiągania tego celu: promocja badań i dbanie o rozpowszechnianie informacji technicznych; ustanowienie i wdrożenie jednolitych standardów ochrony zdrowia pracowników przemysłu nuklearnego i społeczeństw; ułatwianie inwestycji i doprowadzenie do ustanowienia podstawowych instalacji niezbędnych dla rozwoju energii jądrowej w państwach Wspólnoty; zapewnianie by wszyscy użytkownicy we Wspólnocie otrzymywali regularne i godziwe dostawy rud i paliw jądrowych; zapewnienie poprzez odpowiedni nadzór, że materiały nuklearne nie są przeznaczane na inne cele; utworzenie wspólnego rynku dla wyspecjalizowanych materiałów i sprzętu, swoboda przepływu kapitału na inwestycje w dziedzinie energii jądrowej, swoboda zatrudnienia specjalistów od energii jądrowej; nawiązanie z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi stosunków sprzyjających postępowi w pokojowemu wykorzystaniu energii jądrowej.

Podobnie jak w przypadku równolegle założonej EWG, organami Euratom były: Komisja (złożona z 5 członków reprezentujących różne państwa, powoływanych na 4 lata na zasadzie kompetencji), Rada Ministrów (złożona z przedstawicieli rządów narodowych, podejmująca decyzje zwykłą lub kwalifikowaną większością głosów), Zgromadzenie (142 członków delegowanych przez parlamenty narodowe) i Trybunał Sprawiedliwości; 2 ostatnie istniały już wcześniej jako organy EWWiS i na mocy podpisanego równolegle z Traktatem Rzymskim porozumienia stały się wspólnymi organami także dla Euratom i EWG. Radzie i Komisji w charakterze doradczym pomagał Komitet Ekonomiczno-Społeczny. Zgodnie z artykułem 8 Traktatu Rzymskiego utworzone zostało Wspólne Centrum Badawcze (Joint Research Center), które później przekształciło się w instytucję badawczą o szerszym zakresie zainteresowania.

Traktat Rzymski ustanawiający Euratom został zmieniony przez traktat fuzyjny z 8 kwietnia 1965 roku, który łączył instytucje Euratom i pozostałych 2 Wspólnot, tworząc jedną Radę Ministrów i jedną Komisję dla wszystkich 3 istniejących Wspólnot. Po Traktacie z Maastricht z 7 lutego 1992 roku w przeciwieństwie do EWG Euratom nie została włączona do Unii Europejskiej i zachowuje odrębną osobowość prawną, mimo że wspólne są organy.

4. Europejska Wspólnota Gospodarcza (ang. European Economic Community - EEC, fr. Communaute Economique Europeenne - CEE) - organizacja międzyrządowa utworzona na mocy Traktatu Rzymskiego podpisanego 25 marca 1957 roku przez Francję, RFN, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg, który wszedł w życie 1 stycznia 1958 roku. Traktat Rzymski mówił w preambule o tworzeniu fundamentów coraz bliższej unii narodów europejskich, zapewnieniu postępu ekonomicznego i społecznego wspólnym eliminowaniem barier dzielących Europę oraz stałej poprawie warunków życia i pracy. Celem nakreślonym w artykule 2 było ustanowienie wspólnego rynku i progresywne zbliżanie polityk gospodarczych państw członkowskich, promocja harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej, stała i zrównoważona ekspansja gospodarcza, zwiększona stabilność i przyspieszony wzrost standardów życia oraz bliższe stosunki między państwami członkowskimi. Artykuł 8 mówił, że wspólny rynek będzie stopniowo osiągnięty w okresie 12 lat podzielonym na 3 okresy 4-letnie przewidujące określone działania. Artykuł 3 postanawiał, że wyeliminowane zostaną cła, ograniczenia ilościowe i inne środki ograniczające eksport i import między państwami członkowskimi i wprowadzona zostanie wspólna taryfa celna wobec państw trzecich; przewidywał ponadto znoszenie przeszkód w swobodzie ruchu osób, usług i kapitału oraz wprowadzenie wspólnej polityki rolnej i transportowej.

Organami EWG były: Komisja (złożona z 9 członków powoływanych na takiej samej zasadzie jak Wysoka Władza w Europejskiej Wspólnocie Węgla i stali), Rada Ministrów (złożona z przedstawicieli rządów narodowych, podejmująca decyzje jednomyślnie lub większością głosów), Zgromadzenie (142 członków delegowanych przez parlamenty narodowe) i Trybunał Sprawiedliwości; 2 ostatnie istniały już wcześniej jako organy EWWiS i na mocy podpisanego równolegle z Traktatem Rzymskim porozumienia stały się wspólnymi organami także dla EWG i Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej(Euratom). Rada Ministrów zapewniała ogólną koordynację polityk gospodarczych państw członkowskich, zaś Komisja czuwała nad implementacją traktatów i przygotowywała akty ustawodawcze. Radę Ministrów wspierał w doradczym charakterze Komitet Ekonomiczno-Społeczny.

Traktat Rzymski ustanawiający EWG został zmieniony przez traktat fuzyjny z 8 kwietnia 1965 roku, który łączył instytucje EWG i pozostałych 2 Wspólnot, tworząc jedną Radę Ministrów i jedną Komisję dla wszystkich 3 istniejących Wspólnot. Dalsze poważne zmiany wprowadzały Jednolity Akt Europejski z 17 lutego 1986 roku i Traktat z Maastricht z 7 lutego 1992 roku, który przekształcał EWG we Wspólnotę Europejską. Członkostwo w EWG uzyskiwały: w 1973 roku Dania, Irlandia i Wielka Brytania, w 1981 roku - Grecja, w 1986 roku - Hiszpania i Portugalia.

5 Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (European Free Trade Association - EFTA) zostało powołane 20 listopada 1959r. w Sztokholmie przez siedem państw: Austrię, Danię, Norwegię, Portugalię, Szwajcarię, Szwecję i Wielką Brytanię. Było ono swego rodzaju odpowiedzią tych krajów na utworzenie przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, RFN i Włochy - Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej.
Głównym celem EFTA stała się liberalizacja handlu wzajemnego wyrobami przemysłowymi. Proces znoszenia ceł został rozłożony na etapy; ostatecznie w dniu 1 stycznia 1967 r. została utworzona strefa wolnego handlu. Handel artykułami rolno-spożywczymi jest liberalizowany w ramach EFTA wyłącznie na podstawie umów dwustronnych.
Układ EFTA nie przewidywał wprowadzenia wyższych instytucjonalnych form integracji (a więc wspólnej zewnętrznej taryfy celnej, swobodnego przepływu usług i czynników produkcji, koordynacji ekonomicznej itp.)
W 1967r. członkiem EFTA została Finlandia, w 1970r. - Islandia, w 1991r. - Lichtenstein. Jednocześnie w tym czasie z EFTA wystąpiły Dania i Wielka Brytania (1973) oraz Portugalia (1986), stając się członkami EWG. W 1995r. uczyniły to samo Austria, Finlandia i Szwecja. Pozostały więc w EFTA: Norwegia, Szwajcaria, Islandia i Lichtenstein. Organami EFTA są: Rada, komitety i grupy wyspecjalizowane.

Bibliografia

M. Borucki, Historia powszechna do 2004 roku, Warszawa 2004.

M. Bankowicz, Powstanie EWG, w: Historia Polityczna Świata XX wieku, red. M. Bankowicz, Kraków 2004, s. 232.

J. Polit, Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, w: Historia Polityczna Świata XX wieku, red. M. Bankowicz, Kraków 2004, s. 73.

M. Bankowicz, Integracja Europejska, w: Historia Polityczna Świata XX wieku, red. M. Bankowicz, Kraków 2004, s. 142.

A. Jenik, Unia Europejska-struktura instytucjonalna i zasady funkcjonowania, w: Polityka Gospodarcza, Warszawa1999, s. 550.

Strona | 3