Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
13. GATUNKI MIESZANE
Ballada – gatunek , łączący w sobie cechy (nastrojowość, emocjonalność), (fabuła, narrator)
i (dialogi, akcja), której tematem są niezwykłe wydarzenia. Jej forma romantyczna wyróżnia się śpiewnością wiersza, nastrojowością, tajemniczością niejasno zarysowanych zdarzeń z interwencją złowrogich sił nadzmysłowych. Uwydatnieniu sensacyjności sprzyja konstrukcja – zdziwionego światem – który przedstawia.
Cechy ballad romantycznych:
· ludowość (obecność ludu – mieszkańców wsi, symbolika ludowa),
· obecność postaci fantastycznych (, , ),
· przysłowia ludowe, złote myśli, które kształtują moralnie ludzi,
· przyroda jako żywy bohater,
· język stylizowany na język ludowy (elementy mowy potocznej i gwary),
· cały tekst ma charakter zwykłej, ludowej opowieści,
· autor (utożsamiony z narratorem) solidaryzuje się z ludem (mieszkańcy wsi),
· synkretyzm rodzajowy – utwór łączy w sobie elementy epiki, liryki i dramatu
Obecność przyrody :
· jest tłem dla wszystkich wydarzeń,
· tajemnicza, groźna i niesamowita, tworzy groźny nastrój,
· jest siłą sprawczą wydarzeń,
· jest surowym trybunałem osądzającym człowieka,
· stoi na straży wierności i lojalności, honoru i cnoty itp.,
· jest związana ze światem ludzkim,
Ballada romantyczna – , który czerpie tematy z kultury ludowej. ukazują świat rzeczywisty
z elementami fantastycznymi i zagadkową . Jej cechą jest także rodzajowy.
jest często niepewny i zdziwiony światem przedstawionym. Posługuje się ogólnikami, pytaniami i wykrzyknieniami, a nawet przyznaje się do niewiedzy. Ballada romantyczna wykazuje pewne związki z , poprzez typowe dla tego gatunku rekwizyty, scenerię oraz temat, jednak w przeciwieństwie do niej, zawiera elementy grozy. Związek ten jest uzasadniony, gdyż romantyzm we wczesnej fazie rozwoju nawiązywał do sentymentalnej koncepcji świata.
Dramat romantyczny – typ ukształtowany w okresie w opozycji do poetyki dramatu , a w nawiązaniu do twórczości , barokowego dramatu hiszpańskiego i dramaturgii mieszczańskiej, zwłaszcza . Typowymi przedstawicielami dramatu romantycznego byli np. , (np. Lorenzaccio), w Polsce (, ), (), ().
Kompozycja dramatu romantycznego była luźna, poszczególne epizody cechowała duża niezależność, utwór nie podlegał typowym zasadom poetyki , jak czy , sceny monumentalne przeplatały się z kameralnymi i lirycznymi, toteż kwalifikuje się go do . Typowe dla dramatu romantycznego było łączenie uważanych przez klasyków za wykluczające się kategorii estetycznych - i , i , i . Łączono także wszelkiego rodzaju przeciwstawne konwencje stylistyczne
i gatunkowe oraz techniki dramaturgiczne. Tego rodzaju i niedostosowanie kompozycji do wymogów technicznych sprawiło, że dramaty romantyczne miały charakter .
Satyra – lub publicystyczny łączący w sobie i (także inne formy wypowiedzi) wywodzący się ze (pisał je m.in. ), ośmiesza i piętnuje ukazywane w niej zjawiska, , . Prezentuje świat poprzez , ale nie proponuje żadnych rozwiązań pozytywnych. Cechą charakterystyczną satyry jest ukazanie postaci. Istotą satyry jest krytyczna postawa autora wobec rzeczywistości, ukazywanie jej
w krzywym zwierciadle.
Podział satyry ze względu na treść:
· polityczna
· społeczno-obyczajowa
· literacka
· przygodowa
· filozoficzna
Poemat dygresyjny – odmiana powstała w epoce . Utwór , o charakterze fabularnym, o luźnej, fragmentarycznej kompozycji, najczęściej związanej prowadzącym cały tekst motywem podróży bohatera, a czasem również wątkiem romansowym.
Szczątkowa, epizodyczna fabuła poematu dygresyjnego jest pretekstem do licznych wypowiedzi narratora, () na tematy aktualne, związane z literaturą (w tym , sztuką, polityką, historią oraz na tematy osobiste. często odchodzi od opowiadania głównej , na rzecz snucia refleksji na różnorodne tematy, np. natury społecznej, politycznej, artystycznej, zdawania relacji z własnych wspomnień, opisywania uwag, anegdot, rozważań, obaw, przypuszczeń. Narrator często posługuje się , żartem, bywa złośliwy, subiektywny, zachowuje dystans do utworu i jego bohaterów. Celowo akcentowana jest sztuczność i literackość fabuły, co służy uwypukleniu kreacyjności, jako podstawowej właściwości sztuki.
Poemat heroikomiczny – utwór literacki, opierający się na połączeniu podniosłego stylu wypowiedzi z błahą, przyziemną tematyką, co tworzy efekt . Nawiązuje do gatunku (dlatego bywa również nazywany antyepopeją), jednak nie ma zazwyczaj na celu ośmieszenia tego gatunku literackiego, a wykorzystanie jego formy ma jedynie służyć wzmocnieniu efektu komicznego i zwróceniu uwagi na poruszane problemy.
Powieść poetycka – powstały w , należący do gatunków , łączący w sobie elementy , i . Powstanie powieści poetyckiej wiąże się z popularną w romantyzmie opozycją do – młodzi twórcy chętnie naruszali jej surowe reguły. Powieść poetycka narodziła się w i dość szybko stała się popularna w całej . Za jej twórców należy uznać (utwór: The Lord of the Isles) i (utwory: , , ). Pisana jest , występuje w niej . Charakterystyczna dla niej jest fragmentaryczność fabuły, achronologiczność (), służące budowie tajemniczego nastroju.
W wielu przypadkach powieści dzieje się w , często na tle . Typowym bohaterem jest indywidualista targany sprzecznymi namiętnościami.
GATUNKI POGRANICZNE
Kronika - utwór dziejopisarski o charakterze literackim, typowy dla . Kronika nie zawiera analizy tych wydarzeń, może jednak zawierać podsumowania oraz komentarz autora. Wydarzenia te najczęściej dotyczą życia państwa, instytucji, organizacji itp. Zapis tych wydarzeń może odbywać się na bieżąco, w miarę ich dziania się, lub później. Kroniki zaliczane są do utworów , często łączą ze sobą cechy , oraz .
Kroniką nazywa się także odmianę , cykliczny utwór publicystyczno-dziennikarski, rejestrujący bieżące wydarzenia społeczno-obyczajowe, kulturalne, towarzyskie wraz z odautorskim komentarzem. W Polsce kroniki stały się popularne w XIX wieku, pisali je m.in. i .
Esej ( essai – „próba”) – forma literacka lub literacko-naukowa, prezentująca punkt widzenia autora. Esej może poruszać tematykę filozoficzną, społeczną lub artystyczną, być formą krytyki literackiej, manifestu politycznego lub też dotyczyć innych refleksji autora.
Osobą mówiącą w eseju jest zawsze sam autor, wyrażający swoje poglądy i przemyślenia. W związku z tym esej cechuje:
· – esej pokazuje świat przez pryzmat uczuć i filtr skojarzeń. Autor przede wszystkim ma okazję do wygłoszenia swoich przekonań.
· refleksyjność – esej to zapis toku rozmyślań autora nad danym problemem. Twórca nie moralizuje ani nie próbuje przekonać do swojego zdania, jedynie przedstawia własny punkt widzenia.
Esej jest gatunkiem niefikcjonalnym. Świat przedstawiony w eseju nie tworzy sam w sobie spójnej całości. Elementy świata przedstawionego można odnaleźć jedynie w tych fragmentach tekstu, które reprezentują cechy gatunków, kreujących własny świat przedstawiony (anegdota, przykład, wspomnienie, obrazek, itp.). Fabularność pozostaje elementem drugorzędnym
w stosunku do przekazywanej w eseju idei.
Hybrydyczność – esej jest gatunkiem synkretycznym, który czerpie wiele cech z innych gatunków. Często myli się go
z bądź , rzadziej z lub . Może zawierać cechy (np.: filozoficznego lub
o sztuce), czy . W tok wypowiedzi autor może wplatać czy zawierające np.: . Eseju nie da się także jednoznacznie zaklasyfikować do żadnego z istniejących , gdyż zależnie od konkretnej realizacji, może on skłaniać się zarówno ku liryce, epice jak i dramatowi.
· Esej dąży do stylu wysokiego, jest popisem kunsztu literackiego autora. Styl, pozornie lekki, powinien charakteryzować się pewnym poziomem wyrafinowania. Eseista często w swoich tekstach stosuje i .
· – eseista często stosuje , aforyzmy i do różnych dzieł literackich oraz kulturalnych, wplata w kompozycję tekstu aluzje historyczne i filozoficzne. Skutkiem takiej praktyki jest tekstu
· Dygresyjność – bardzo częstą cechą spotykaną w esejach jest pojawianie się różnego rodzaju wtrąceń, które przerywają tok myśli i kierują w zupełnie innym kierunku. Obrazują one to, co mówi autor, ponadto ubarwiają tekst, ale nie zawsze muszą wnosić do dzieła coś nowego.
Felieton ( feuilleton - zeszycik, odcinek powieści), specyficzny rodzaj ...