Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
Wykład 13.12.11
T:Wybrane typy obrzędów.
1) Rytuał ofiarny- złożenie daru istotom. Kiedyś próbowano je wyprowadzać z jednej, pierwotnej postaci. Nie należy sprowadzać ofiary do transakcji z bóstwem (i tak wszystko zależy od niego, więc jak można mu cos ofiarować)
Ofiara prowadzi do komunii z bóstwem (uczestniczymy w jego życiu). Komunia z bóstwem i komunia współuczestników może prowadzić do wspólnej uczty.
Szczególna forma ofiary to ofiara pokutna. Jest próbą ponownego zjednoczenia ze sferą sacrum.
Mauss, Hubert- wskazywali, że ofiara to sposób przez który święte obiekty są tworzone, bo pewne obiekty są wyłączane ze sfery profanum np. przez spalenie i wprowadzane do sfery sacrum.
W ofierze często składane są zwierzęta. Zaznacza się przez to nieodwracalność ofiary.
W chrześcijaństwie mamy rodzaj ofiary w której Bóg jest odpowiedzialny za ofiarę, a człowiek ją tylko powtarza.
Jako ofiara może być interpretowany post i dar tego rodzaju często uznaje się za najcenniejszy.
Rytuał kozła ofiarnego- raz do roku kapłani w Jerozolimie wypędzali kozła na pustynię. Była to ofiara składana Azazelowi(?). Na kozła składano grzechy narodu. Była to ofiara oczyszczająca z grzechów.
Ofiara prymicjarna- ofiara z pierwoci roślinnych lub zwierzęcych znana w społeczeństwach zbieracko łowieckich
1. 2) ryty przejścia- obrzędy związane z rytuałami przejścia np. obrzędy inicjacji- w społeczeństwach tradycyjnych umożliwiają wkroczenie w dorosłość. Odrębne dla obu płci. Młodzi poznają mity. Obrzęd może być skuteczny dzięki temu, że czerpie z mocy istot nadprzyrodzonych. Skupia się wokół symbolu śmierci i zmartwychwstania. Śmierć odpowiada powrotowi do pierwotnego chaosu; symbolizowana przez ciemności, jamę w ziemi, malowanie ciał na biało. Często występuje okaleczenie ciał inicjowanych (funkcja i symbolika tych zabiegów jest złożona.
Przy analizie powinno wziąć się pod uwagę:
-symbolikę śmierci
- cierpienie- stanowi test kompetencji, blizny trwale oznaczają przynależność do wspólnoty -potrzeba wstrząsu psychosomatycznego, który pozwala sobie uświadomić
odpowiedzialność za wspólnotę
-aspekt wychowawczy- nauka posłuszeństwa
-symbolika krwi- symbol życia
obrzezanie- operacja chirurgiczna na narządach płciowych. Tu w grę wchodzi symbolika seksualna, bo jest to przejście od seksualności naturalnej do seksualności kontrolowanej przez grupę
-u dziewczat- zwykle usunięcie łechtaczki
-u chłopców- zwykle usunięcie napletka ale również np. jądra
Formy obrzezania są bardzo zróżnicowane.
Wyjaśniając je trzeba uwzględnić następujące fakty:
-usunięta część ciała jako ofiara
-czasem organy u dzieci upodabniane z organami dorosłych (przyspieszenie dojrzewania)
-życie seksualne rozumiane jako cyrkulacja płodności i trzeba ujście tej sile
-obrzezanie często utożsamiane z ponownymi narodzinami (ostateczne zerwanie więzi z matką)
-w Australii rozcięcie pochwy rozumiane jako wejście przodków w ciało kobiety. Bez tego niemożliwy poród.
Teoria Freuda- obrzezanie to pozostałość kastracji, wywodzi się ze zwyczajów chordy pierwotnej, w której ojciec miał kastrować nieposłusznych synów; obrzezanie to pokazanie, że jest się gotowym podporządkować regułom społecznym
Według Freuda najważniejsze jest zaspakajanie potrzeb seksualnych.
Teoria Betlerheima- obrzezanie to sposób na wyrównanie dysproporcji mężczyzn i kobiet. Według niego ludzie są psychicznie biseksualni. Mężczyźni zazdroszczą kobietom możliwości rodzenia, więc upodabniają się do nich
Funkcjonuje szerokie pojęcie inicjacji- obejmuje rytuały związane z wstąpieniem do tajemnych stowarzyszeń (członkowie szukają pogłębionych relacji z bóstwami)
Zdaniem Eliadego obrzędy inicjacyjne odnajdziemy we wszystkich religiach, ale uniwersalny charakter symboli nie wyklucza częściowej zmiany ich znaczenia.
3) rytuały periodyczne/ sezonowe- zwiazane z: trwaniem i cyklicznym odnawianiem się kosmosu oraz zdarzeniami historycznymi. Oznaczają ważne zmiany roku agrarnego. Mają charakter zbiorowy, porządkują czas.
4) Rytuały kryzysowe- praktykowane w sytuacjach kryzysowych (zagrożenie życia, porządku) Mają na celu zmianę biegu zdarzeń (np. rytuały lecznicze, rytuały sprowadzenia
deszczu)
5) rytuały konsekracji (uświęcenia) przestrzeni- pewne miejsce może być uznane za święte z różnych powodów. Obszar święty to obszar chroniony przed złymi siłami przez istoty nadprzyrodzone np. świątynia.
W miejscach szczególnie uświęconych znajduje się axis mundi (oś świata). Łączy się tam
świat podziemny, ludzki i niebiański.
6) Rytuały świąteczne- święto to rezultat przemiany czasu świeckiego w swięty za pomocą rytuału.
Cechy:
-aspekt zabawowy
-promieniowanie okresu na dłuższy niż okres odprawiania obrzędu
-rytuały świąteczne są rzadkie w skali roku
Religie historyczne nie zdołały całkiem odrzucić rytuałów dawnych kultur, ale nadawano im nowe znaczenie
W rytuałach często narusza się zakazy które obowiązują na co dzień. Służy to podkreśleniu, tego że świat jest stwarzany na nowo.
Rytuały negatywne- działania związane z przestrzeganiem zakazów tabu.
Podstawowe funkcje rytuału:
1) umożliwia kontakt z tym co nadprzyrodzone
2) umożliwia panowanie nad strachem
3) obrzędy religijne umożliwiają panowanie nad czasem
4) funkcja ekspresywna- wyróżniają określone stosunki społeczne
5) rytuał tworzy kontekst sprzyjający akceptacji przekonań religijnych
6) wzmacnianie struktury społecznej
7) rytuały umożliwiają zmiany społeczne
T: Mistyka.
Doświadczenie mistyczne a religijne- różne podejścia:
-posługiwanie się zamiennie pojęciami
-2 rodzaje doświadczeń religijnych:
a) właściwe- występuje częsciej; mieszczą się w systemie znaczeń religii. Przeżycie spotkania z własnym bogiem
b) mistyczne- charakteryzują się intensywnością i ponadwyznaniowością; osłabienie poczucia własnego ja
Studia nad mistyką sięgają XIX w.
William James- doświadczenie mistyczne to poczucie bezpośredniej łączności z bóstwem
4 cechy doświadczenia mistycznego:
-niewysłowioność
-posiadają jakość neotyczną (mają wartość poznawczą)
-krótkotrwałość
-wierność- nie ma możliwości ich kontroli
We współczesnej psychologii ważną rolę odgrywają kryteria W. Stace'a.
Wartości doświadczeń mistycznych:
-wartość poznawcza- przeżywane jako realne źródło informacji
-niewyrażalność
-odczuwane jako święte
-wywierają pozytywny wpływ na człowieka
-mają charakter paradoksalny
2 postaci mistyki według Stace'a:
-introwertywna- doświadczenia poza czasem i przestrzenią. Są to doświadczenia w doskonałej jedności świadomości pozbawionej treści. Zanika poczucie odrębności własnej osoby
-ekstrawertywna- poczucie wewnętrznego życia wszystkich przedmiotów i poczucie fundamentalnej jedności wszystkich wartości
Odmienne stanowisko: R. Zaehrer- 3 typy mistycyzmu:
-panenchemiczna- związana z doświadczeniem fundamentalnej jedności wszystkich rzeczy
-monistyczna- mistyka duszy
-teistyczna- najwyższa forma mistyki
Ta typologia krytykowana bo bezpodstawnie wywyższa bezpodstawność teistyczną.
Smart- mistyka wszędzie taka sama, różnice na poziomie autointerpretacji.
Mistyka to albo doświadczenie jedności wszystkich rzeczy albo przytomność bez uświadamiania sobie jakichkolwiek treści
S. Katz- nie ma żadnych czystych przeżyć mistycznych. Przekonania religijne wpływają na kształt przeżywania przeżyć mistycznych.
W różnych tradycjach wypracowano wiele technik wywoływania przeżyć mistycznych:
-medytacja- przygotowani do kontemplacji; aktywność skupiania uwagi
rozumiana wąsko: fazy intelektualne bez emocji
rozumiana szeroko: formy dewocyjne o rozwiniętej formie uczuciowości
-kontemplacja- cel medytacji- bezpośrednie ujęcie pewnego stanu rzeczy