Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
12.
Zasilki rodzinne
i inne swiadczenia
,
..
zmiany
i koncepcje
w sWlecle
12.1. Zasilki
rodzinne
Europa.
W krajach
europejskich
funkcjonuja
ubezpieczeniowy
lub zaopatrze-
niowy sposób zabezpieczenia
rodzinnego.
Zaden
z nich nie ma na celu dokony-
wania
redystrybucji
pionowej
od
zamozniejszych
grup
ludnosci
na
rzecz
ludnosci
biednej,
jak w przypadku
pomocy
spolecznej.
Chodzi
o redystrybucje
pozioma
w tych
samych
grupach
dochodowych.
Zadaniem
ich,
aczkolwiek
w ograniczonym
zakresie,
jest
wyrównywanie
poziomu
zycia rodzin
obarczo-
nych utrzymaniem
dzieci z poziomem
zycia rodzin
nieobarczonych
takim
obo-
wiazkiem.
Zasada
równej
placy za równa
prace
wymusza
korekty
realizowane
poprzez
system zasilków
rodzinnych.
Rozwiazanie
polegajace
na regulacji
po-
datku
dochodowego
jest
mniej
odpowiednie,
zarówno
ze
wzgledu
na
jego
sztywnosc, jak i zakres.
Systemy zasilków rodzinnych
i porodowych,
aczkolwiek bardzo zróznicowa-
ne, dzialaja we wszystkich krajach
Unii Europejskiej.
W latach
dziewiecdziesia-
tych w dziewieciu
z nich udzial
wydatków
na zasilki rodzinne
wzrastal
w sto-
sunku
do produktu
krajowego
brutto
i byl wyraznie
uzalezniony
od liczby uro-
dzen. Zasilki rodzinne
sa wyplacane
po urodzeniu
pierwszego
dziecka
(wyjatek
stanowi
Francja,
gdzie wyplacane
sa po urodzeniu
drugiego)
az do osiagniecia
przez
nie
18 lat, z mozliwoscia
przedluzenia
tego
okresu
w wiekszosci
krajów
w przypadku
dalszej nauki.
W skrajnym
przypadku
- w Austrii
i Niemczech
do
27 roku
zycia i sa traktowane
jako
srodek
lagodzacy
bezrobocie.
Natomiast
w krajach
anglosaskich
-
Anglii
i Irlandii
-
zasilki
te sa wyplacane
do
16 lat,
z mozliwoscia
przedluzenia
tego
czasu tylko o 3 lata. W biedniejszych
krajach
poludniowej
Europy
(Portugalia,
Hiszpania,
Wlochy,
Grecja)
sa uzaleznione
od dochodu
rodziny. W wielu przypadkach
wysokosc zasilków rodzinnych
zalezy
od liczby dzieci lub ich wieku. Podlegaja
one waloryzacji
w stosunku
do cen ar-
tykulów
konsumpcyjnych.
W krajach
o znacznej
liczbie
pracowników
cudzo-
ziemskich,
których
rodziny
odznaczaja
sie wieksza
dzietnoscia
niz ludnosc
ro-
152
dzima, mozna zaobserwowac
tendencje
(ze wzgledów politycznych)
do minima-
lizowania
roli tych swiadczen,
w celu ograniczenia
preferencji
w stosunku
do
tych
pracowników
kosztem
miejscowej
ludnosci.
Z
tego
powodu
doszlo
w 1978 r. do zmian
w zakresie
przyznawania
zasilków
rodzinnych
we Francji,
gdzie odtad
wykorzystuje
sie w tej mierze
elementy
o charakterze
pomocy
spo-
lecznej.
Na Wegrzech,
które
przeszly
od 1990 r. na system zasilków zaopatrze-
niowych
uzaleznionych
od
obywatelstwa,
obserwuje
sie ich wplyw na wzrost
przyrostu
naturalnego
wsród ludnosci
cyganskiej.
Rozwiazania
typu polskiego
Funduszu
Alimentacyjnego
(który zostal zlik-
widowany z dniem
1 maja 2004 r.), choc róznie zorganizowane,
istnieja
równiez
w Austrii,
Danii, Finlandii,
Francji,
Holandii
i Szwecji. Urlop wychowawczy, a w
niektórych
krajach
rodzicielski,
przysluguje
w wielu krajach
Unii Europejskiej
-
z wyjatkiem
Belgii, Irlandii,
Wielkiej
Brytanii,
zwykle z gwarancja
zachowania
miejsca
pracy,
a niekiedy
z uprawnieniem
do swiadczenia
pienieznego.
W Ho-
landii
role
urlopów
wychowawczych
spelnia
szeroko
rozpowszechniona
praca
kobiet
w niepelnym
wymiarze
czasu pracy.
W Rosji z budzetu
federalnego
sa finansowane
zasilki dla dzieci. Do 1993 r.
wyrózniano
ich az 17 rodzajów, nastepnie
uproszczono
ten system, wprowadzajac
zasilek rodzinny
w zaleznosci
od wieku dziecka
(do 6 lat i od 6 do 16 lat) o wy-
sokosci odpowiednio
70% i 60% placy minimalnej,
który jest wraz z nia walory-
zowany, oraz pewne inne swiadczenia
lacznie nazwane
rekompensatami.
Zasilek
wychowawczy nadal jest wyplacany z Funduszu
Ubezpieczen
Spolecznych.
Stany Zjednoczone.
Zupelnie
inaczej przedstawia
sie sytuacja w Stanach
Zjed-
noczonych
Ameryki,
gdzie do niedawna
nie istnialo
ani stanowe,
ani federalne
ustawodawstwo
pracy chroniace
macierzynstwo.
Nie bylo tez systemu
zasilków
rodzinnych
w rozumieniu
europejskim.
Dopiero
w 1993 r. weszla w zycie ustawa
federalna
o mozliwosci
korzystania
ze zwolnien
z wykonywania
pracy z powo-
dów rodzinnych
i medycznych.
Przewiduje
ona moznosc
uzyskania
urlopu
bez-
platnego
w razie
urodzenia
dziecka.
Natomiast
w ramach
pomocy
spolecznej
istnieje,
zgodnie
z doktryna
liberalna,
stosunkowo
dobrze
rozbudowany
system
pomocy
dla dzieci samotnych
matek
pozostajacych
bez dochodu.
Wywodzi
sie
on z ustawy o zabezpieczeniu
spolecznym
z 1935 r. Jest to rozwiazanie
najbar-
dziej kontrowersyjne
i dyskusyjne w zakresie
zabezpieczenia
spolecznego
w tym
kraju. Dotyczy ludnosci murzynskiej,
ale nie tylko, i ma charakter
polityczny. Po-
woduje
w istotnej
mierze
dziedzictwo
ubóstwa
z pokolenia
na pokolenie.
Od
1975 r. panstwo
zaangazowalo
sie w egzekwowanie
naleznosci
alimentacyjnych.
W polowie
lat dziewiecdziesiatych
co siódme
dziecko
otrzymywalo
zasilek,
co
wraz z ich opiekunami
daje 14 mln osób utrzymujacych
sie z zasilków. Za rzadów
prezydenta
Billa Clintona
doszlo na tym tle do zasadniczego
starcia miedzy par-
tia demokratyczna
i republikanska.
W rezultacie
zaostrzono
warunki
wyplaty
swiadczen,
zwlaszcza w stosunku
do matek
nieletnich,
ograniczono
swiadczenia
dla imigrantów,
podjeto
próby aktywizacji zawodowych
osób otrzymujacych
za-
silki. Sprawa
pozostaje
nadal
otwarta.
153
12.2. Zasilki chorobowe
W zakresie
zasilków chorobowych
warto
zwrócic uwage na pewne
charakterys-
tyczne
zmiany, jakie
nastapily
w okreslonych
krajach
europejskich.
W Niem-
czech
(w RFN)
w 1969 r. dokonano
podzialu
ponoszenia
ryzyka choroby
pra-
cownika.
Obok
ubezpieczenia
chorobowego
obciazono
nim
pracodawców,
a wiec podobnie
jak to uczyniono
w Polsce w 1995 r. Pracodawcy
zostali
obcia-
zeni
obowiazkiem
wyplaty
pelnego
wynagrodzenia
za pierwsze
6 tygodni
nie-
zdolnosci
do pracy robotnika
z powodu
choroby,
a tym samym odciazono
ubez-
pieczenie.
Z utrzymania
prawa
do wynagrodzenia
w takich
przypadkach
po-
przednio
korzystali
tylko
pracownicy
umyslowi
(podobnie
jak
w Polsce
do
1975 r., to jest do ostatecznego
zrównania
w uprawnieniach
obu tych grup pra-
cowniczych
przez kodeks
pracy).
Po tym okresie
przyslugiwal
pracownikom
za-
silek z ubezpieczenia
w wysokosci
80%
(ostatnio
obnizony
do 70%) wynagro-
dzenia do 78 tygodni zwolnienia
lekarskiego
z pracy w ciagu trzech lat z powodu
tej samej choroby.
Mimo trwajacego
nadal w Niemczech
rozróznienia
prawnego
obu tych grup najwazniejsze
ich uprawnienia
zostaly zrównane,
podobnie
jak to
sie stalo w tym kraju w ubezpieczeniu
emerytalno-rentowym.
Podzial
ryzyka
niezdolnosci
do
pracy
pracownika
miedzy
ubezpieczenie
a pracodawce
ma miejsce
w wielu
krajach.
Proporcje
w tym podziale
ulegaja
zmianom,
poniewaz
zwiazki zawodowe
uzyskuja w drodze
ukladów
zbiorowych
pracy zapewnienie
badz wyplaty wynagrodzenia
przez pracodawce
przez okres-
lony czas, badz doplat
do otrzymywanych
zasilków ubezpieczeniowych.
Inaczej przedstawia
sie sytuacja w Wielkiej Brytanii.
Tu zasilek chorobowy
przysluguje
przez
okres
do 28 tygodni w roku podatkowym,
w jednakowej
zry-
czaltowanej
kwocie
zaleznej
od
wysokosci
wynagrodzenia
mieszczacego
sie
w jednej
z trzech
grup
zarobkowych.
Wysokosc
zasilku
jest
wiec uzalezniona
od wysokosci wynagrodzenia,
ale nie w sposób proporcjonalny
jak w systemach
ubezpieczeniowych
na
kontynencie
europejskim.
Zasilku
nie
otrzymuje
sie
przez pierwsze trzy dni niezdolnosci
do pracy, a swiadectwo
lekarskie jest wyma-
gane w razie nieobecnosci
ponad
7 dni. Od 1983 r. zasilki chorobowe
z ubezpie-
czenia
spolecznego
sa wyplacane
przez
pracodawców
w ciezar
rozliczenia
pla-
conej przez nich skladki ubezpieczeniowej,
a wiec jak w systemie
dawno przyje-
tym w Polsce. Zasilek
macierzynski
od 1982 r. stal sie swiadczeniem
nieskladko-
wym i zryczaltowanym.
Interesujacy
i pouczajacy
jest przyklad
Szwecji. W kraju tym znacznie
rosla
liczba zwolnien
chorobowych.
Zaswiadczenie
lekarskie
nie bylo wymagane
przy
krótkiej
nieobecnosci
w pracy,
a wysokosc wyplaty
siegala zarobku.
W 1992 r.
zaostrzono
rygory, za pierwszy dzien zwolnienia
w ogóle przestala
przyslugiwac
zaplata,
za kolejne
dwa dni nieobecnosci
w wysokosci 75% wynagrodzenia,
a na-
stepnie
w wysokosci
90%. Efektem
zmian byl gwaltowny spadek
zwolnien.
System ubezpieczenia
chorobowego
obejmuje
równiez ubezpieczenie
w ra-
zie macierzynstwa.
W krajach
Unii Europejskiej
urlop macierzynski
z gwaranto-
wanym zasilkiem
wynosi 13-16 tygodni.
154
----oIIIIII
W Czechach
w wyniku transformacji
zasilek
chorobowy
ustalono
w wyso-
kosci 50% wynagrodzenia
za pierwsze 3 dni niezdolnosci
do pracy, a za nastepne
69% przy wprowadzeniu
analogicznego
do polskiego
ubezpieczenia
chorobowe-
go ze skladka
oplacana
przez pracodawce
w wysokosci 3,3% wyplat na wynagro-
dzenie
i 1,1% przez
pracownika.
Natomiast
na Wegrzech
zasilek wynosi 70%
wynagrodzenia
(dla pracowników
o okresie
zatrudnienia
krótszym
niz 2 lata -
60%) i w jednej
trzeciej
pokrywany
jest przez pracodawce.
Do
14 dni niezdol-
nosci do pracy pracodawca
wyplaca wynagrodzenie.
12.3. Ubezpieczenie
pielegnacyjne
Wbrew ogólnie
przyjetej
opinii, ze ubezpieczenie
spoleczne
zapewnia
swiadcze-
losowych, w 1995
L
w Niemczech
nia we wszystkich
znanych
przypadkach
zor-
ganizowano
odrebny,
nowy rodzaj ubezpieczenia
- ubezpieczenie
pielegnacyjne.
Zadaniem
jego
jest
finansowanie
kosztów
swiadczen
dla osób
wymagajacych
opieki w miejscu ich zamieszkania
ze wzgledu na stan zdrowia lub uposledzenie
funkcji organizmu.
Opieke
w tym zakresie
zapewnialy
gminy w ramach
pomocy
spolecznej,
niemniej jednak
koszty z nia zwiazane powaznie
rosly, przekraczajac
ich mozliwosci. Koszt przebywania
takich osób w domach
opieki, nie wspomina-
jac juz o szpitalach,
jest bardzo
wysoki, znacznie
wyzszy niz w miejscu zamiesz-
kania.
Dotyczy
to przede
wszystkim
opieki
nad
osobami
starszymi,
zwlaszcza
w wieku
powyzej
80 lat, ale równiez
nad
dziecmi.
Ubezpieczenie
to wlaczono
w struktury
kas chorych.
Okreslono
trzy stopnie
bezradnosci
w zaleznosci
od
czasu zapotrzebowania
na bezposrednia
opieke ze strony drugiej osoby. Skladka
zostala
ustalona
na 1,7% dochodu
osób czynnych zawodowo,
pracodawca
i pra-
cownik
pokrywaja
ja w równych
czesciach.
Wprowadzenie
tego
ubezpieczenia
spowodowalo
lawine
wniosków
o opieke.
W rezultacie
przyznano
ja
1,3 mln
osób, z których
80% znajduje
sie pod opieka
rodziny.
Proces
starzenia
sie
ludnosci
wsród
krajów
wysoko
uprzemyslowionych
tez w 2000
L
wprowadzono
przybiera
szczególne
rozmiary
w Japonii.
Dlatego
tam zblizony system opieki nad ludzmi
starymi.
12.4. Ubezpieczenie
inwalidzkie
i na wypadek
smierci zywiciela
Ubezpieczenie
inwalidzkie
z innych przyczyn niz wypadek
przy pracy i choroba
zawodowa,
zwane
czesto
w skrócie
z przyczyn
ogólnych,
stworzone
zostalo
w Niemczech
lacznie
z systemem
emerytalnym
w 1889
L,
a nastepnie
w 1911
L
rozszerzone
o ubezpieczenie
rentowe
wdowie
i sieroce.
W ten
sposób
zostalo
wtopione
w jeden
system
swiadczen
dlugookresowych
i przyjete
w innych kra-
jach,
miedzy innymi w Polsce.
Natomiast
w niektórych
krajach
swiadczenia
in-
walidzkie sa traktowane
jako swego rodzaju swiadczenia w razie przedluzajacej
sie
155
niezdolnosci
do pracy z powodu
choroby
i z tej racji traktowane
lacznie z ubez-
pieczeniem
chorobowym.
Ten system zostal przyjety we Francji,
Belgii i w Wiel-
kiej Brytanii. Do drugiego
rozwiazania
nawiazuje
w pewnej mierze system wpro-
wadzony
w Polsce w wyniku reformy
1999 r. jako wyodrebnione
ubezpieczenie
rentowe.
W wielu krajach wysokosc renty jest niezalezna
od okresu skladkowego
(zatrudnienia).
Taki system przyjeto
w Belgii, Hiszpanii,
Francji,
Irlandii,
Ho-
landii
i w Wielkiej
Brytanii.
W systemach
tych na ogól okreslony
jest
czas wy-
czekiwania
niezbedny
do uzyskania
prawa
do renty.
Natomiast
w innych
kra-
jach, takich jak Dania,
Niemcy, Wlochy, Austria,
Portugalia,
Szwecja, Finlandia
i Grecja
(z wyjatkiem
rolników),
wysokosc renty zalezy od okresu
skladkowego
(zatrudnienia), podobnie jak w Polsce.
W zwiazku z nowymi mozliwosciami
medycyny nastapil
rozwój rehabilitacji
leczniczej
finansowanej
ze srodków
ubezpieczenia
lub przez panstwowa
sluzbe
zdrowia, tam gdzie ona istnieje.
Liczba rent inwalidzkich
w znacznym
stopniu
zalezy od przyjetego
w danym
kraju systemu uprawnien.
Niezaleznie
od systemu uprawnien
liczba ta zwieksza
sie równiez
ze wzgledu na czynniki zewnetrzne,
co jest powszechnie
znane
i ob-
serwowane
w okresach
zwiekszajacego
sie bezrobocia.
Liczbe rent inwalidzkich
na tysiac ubezpieczonych
w 1998 r. w poszczegól-
nych krajach
przedstawia
tabela
12.1.
Tabela
12.1. Liczba
rent inwalidzkich
na tysiac
ubezpieczonych
(1998)
28,3
93,2
96,0
28,8
43,8
59,4
121,8
64,2
196,7
Mezczyzni
203,9
131,9
55,4
37,5
54,3
62,0
64,8
72,0
60,4
Kobiety
Brytania
Stany Zjednoczone
W Stanach
Zjednoczonych
system
rent
inwalidzkich
zostal
wprowadzony
w 1957 r., a w Japonii
dopiero
w 1986 r. We Wloszech
od 1984 r. przyznanie
prawa do renty powiazano
wylacznie ze zmniejszeniem
zdolnosci
do zarobkowa-
nia, a nie utrata
zdrowia,
co sprawilo, ze znacznie
zmniejszono
liczbe rentobior-
ców. W Szwecji, co charakterystyczne,
w zwiazku z reforma
emerytalna
z 1999 r.
ubezpieczenie
inwalidzkie
zostalo
wyodrebnione,
a jego
finansowanie
przejete
przez panstwo.
Renta
przysluguje
po roku pobierania
zasilku chorobowego.
Wy-
nosi 65% podstawy
obliczonej jako przecietne
wynagrodzenie
z czterech
lat z os-
156
-
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl
Zasilki rodzinne
i inne swiadczenia
,
..
zmiany
i koncepcje
w sWlecle
12.1. Zasilki
rodzinne
Europa.
W krajach
europejskich
funkcjonuja
ubezpieczeniowy
lub zaopatrze-
niowy sposób zabezpieczenia
rodzinnego.
Zaden
z nich nie ma na celu dokony-
wania
redystrybucji
pionowej
od
zamozniejszych
grup
ludnosci
na
rzecz
ludnosci
biednej,
jak w przypadku
pomocy
spolecznej.
Chodzi
o redystrybucje
pozioma
w tych
samych
grupach
dochodowych.
Zadaniem
ich,
aczkolwiek
w ograniczonym
zakresie,
jest
wyrównywanie
poziomu
zycia rodzin
obarczo-
nych utrzymaniem
dzieci z poziomem
zycia rodzin
nieobarczonych
takim
obo-
wiazkiem.
Zasada
równej
placy za równa
prace
wymusza
korekty
realizowane
poprzez
system zasilków
rodzinnych.
Rozwiazanie
polegajace
na regulacji
po-
datku
dochodowego
jest
mniej
odpowiednie,
zarówno
ze
wzgledu
na
jego
sztywnosc, jak i zakres.
Systemy zasilków rodzinnych
i porodowych,
aczkolwiek bardzo zróznicowa-
ne, dzialaja we wszystkich krajach
Unii Europejskiej.
W latach
dziewiecdziesia-
tych w dziewieciu
z nich udzial
wydatków
na zasilki rodzinne
wzrastal
w sto-
sunku
do produktu
krajowego
brutto
i byl wyraznie
uzalezniony
od liczby uro-
dzen. Zasilki rodzinne
sa wyplacane
po urodzeniu
pierwszego
dziecka
(wyjatek
stanowi
Francja,
gdzie wyplacane
sa po urodzeniu
drugiego)
az do osiagniecia
przez
nie
18 lat, z mozliwoscia
przedluzenia
tego
okresu
w wiekszosci
krajów
w przypadku
dalszej nauki.
W skrajnym
przypadku
- w Austrii
i Niemczech
do
27 roku
zycia i sa traktowane
jako
srodek
lagodzacy
bezrobocie.
Natomiast
w krajach
anglosaskich
-
Anglii
i Irlandii
-
zasilki
te sa wyplacane
do
16 lat,
z mozliwoscia
przedluzenia
tego
czasu tylko o 3 lata. W biedniejszych
krajach
poludniowej
Europy
(Portugalia,
Hiszpania,
Wlochy,
Grecja)
sa uzaleznione
od dochodu
rodziny. W wielu przypadkach
wysokosc zasilków rodzinnych
zalezy
od liczby dzieci lub ich wieku. Podlegaja
one waloryzacji
w stosunku
do cen ar-
tykulów
konsumpcyjnych.
W krajach
o znacznej
liczbie
pracowników
cudzo-
ziemskich,
których
rodziny
odznaczaja
sie wieksza
dzietnoscia
niz ludnosc
ro-
152
dzima, mozna zaobserwowac
tendencje
(ze wzgledów politycznych)
do minima-
lizowania
roli tych swiadczen,
w celu ograniczenia
preferencji
w stosunku
do
tych
pracowników
kosztem
miejscowej
ludnosci.
Z
tego
powodu
doszlo
w 1978 r. do zmian
w zakresie
przyznawania
zasilków
rodzinnych
we Francji,
gdzie odtad
wykorzystuje
sie w tej mierze
elementy
o charakterze
pomocy
spo-
lecznej.
Na Wegrzech,
które
przeszly
od 1990 r. na system zasilków zaopatrze-
niowych
uzaleznionych
od
obywatelstwa,
obserwuje
sie ich wplyw na wzrost
przyrostu
naturalnego
wsród ludnosci
cyganskiej.
Rozwiazania
typu polskiego
Funduszu
Alimentacyjnego
(który zostal zlik-
widowany z dniem
1 maja 2004 r.), choc róznie zorganizowane,
istnieja
równiez
w Austrii,
Danii, Finlandii,
Francji,
Holandii
i Szwecji. Urlop wychowawczy, a w
niektórych
krajach
rodzicielski,
przysluguje
w wielu krajach
Unii Europejskiej
-
z wyjatkiem
Belgii, Irlandii,
Wielkiej
Brytanii,
zwykle z gwarancja
zachowania
miejsca
pracy,
a niekiedy
z uprawnieniem
do swiadczenia
pienieznego.
W Ho-
landii
role
urlopów
wychowawczych
spelnia
szeroko
rozpowszechniona
praca
kobiet
w niepelnym
wymiarze
czasu pracy.
W Rosji z budzetu
federalnego
sa finansowane
zasilki dla dzieci. Do 1993 r.
wyrózniano
ich az 17 rodzajów, nastepnie
uproszczono
ten system, wprowadzajac
zasilek rodzinny
w zaleznosci
od wieku dziecka
(do 6 lat i od 6 do 16 lat) o wy-
sokosci odpowiednio
70% i 60% placy minimalnej,
który jest wraz z nia walory-
zowany, oraz pewne inne swiadczenia
lacznie nazwane
rekompensatami.
Zasilek
wychowawczy nadal jest wyplacany z Funduszu
Ubezpieczen
Spolecznych.
Stany Zjednoczone.
Zupelnie
inaczej przedstawia
sie sytuacja w Stanach
Zjed-
noczonych
Ameryki,
gdzie do niedawna
nie istnialo
ani stanowe,
ani federalne
ustawodawstwo
pracy chroniace
macierzynstwo.
Nie bylo tez systemu
zasilków
rodzinnych
w rozumieniu
europejskim.
Dopiero
w 1993 r. weszla w zycie ustawa
federalna
o mozliwosci
korzystania
ze zwolnien
z wykonywania
pracy z powo-
dów rodzinnych
i medycznych.
Przewiduje
ona moznosc
uzyskania
urlopu
bez-
platnego
w razie
urodzenia
dziecka.
Natomiast
w ramach
pomocy
spolecznej
istnieje,
zgodnie
z doktryna
liberalna,
stosunkowo
dobrze
rozbudowany
system
pomocy
dla dzieci samotnych
matek
pozostajacych
bez dochodu.
Wywodzi
sie
on z ustawy o zabezpieczeniu
spolecznym
z 1935 r. Jest to rozwiazanie
najbar-
dziej kontrowersyjne
i dyskusyjne w zakresie
zabezpieczenia
spolecznego
w tym
kraju. Dotyczy ludnosci murzynskiej,
ale nie tylko, i ma charakter
polityczny. Po-
woduje
w istotnej
mierze
dziedzictwo
ubóstwa
z pokolenia
na pokolenie.
Od
1975 r. panstwo
zaangazowalo
sie w egzekwowanie
naleznosci
alimentacyjnych.
W polowie
lat dziewiecdziesiatych
co siódme
dziecko
otrzymywalo
zasilek,
co
wraz z ich opiekunami
daje 14 mln osób utrzymujacych
sie z zasilków. Za rzadów
prezydenta
Billa Clintona
doszlo na tym tle do zasadniczego
starcia miedzy par-
tia demokratyczna
i republikanska.
W rezultacie
zaostrzono
warunki
wyplaty
swiadczen,
zwlaszcza w stosunku
do matek
nieletnich,
ograniczono
swiadczenia
dla imigrantów,
podjeto
próby aktywizacji zawodowych
osób otrzymujacych
za-
silki. Sprawa
pozostaje
nadal
otwarta.
153
12.2. Zasilki chorobowe
W zakresie
zasilków chorobowych
warto
zwrócic uwage na pewne
charakterys-
tyczne
zmiany, jakie
nastapily
w okreslonych
krajach
europejskich.
W Niem-
czech
(w RFN)
w 1969 r. dokonano
podzialu
ponoszenia
ryzyka choroby
pra-
cownika.
Obok
ubezpieczenia
chorobowego
obciazono
nim
pracodawców,
a wiec podobnie
jak to uczyniono
w Polsce w 1995 r. Pracodawcy
zostali
obcia-
zeni
obowiazkiem
wyplaty
pelnego
wynagrodzenia
za pierwsze
6 tygodni
nie-
zdolnosci
do pracy robotnika
z powodu
choroby,
a tym samym odciazono
ubez-
pieczenie.
Z utrzymania
prawa
do wynagrodzenia
w takich
przypadkach
po-
przednio
korzystali
tylko
pracownicy
umyslowi
(podobnie
jak
w Polsce
do
1975 r., to jest do ostatecznego
zrównania
w uprawnieniach
obu tych grup pra-
cowniczych
przez kodeks
pracy).
Po tym okresie
przyslugiwal
pracownikom
za-
silek z ubezpieczenia
w wysokosci
80%
(ostatnio
obnizony
do 70%) wynagro-
dzenia do 78 tygodni zwolnienia
lekarskiego
z pracy w ciagu trzech lat z powodu
tej samej choroby.
Mimo trwajacego
nadal w Niemczech
rozróznienia
prawnego
obu tych grup najwazniejsze
ich uprawnienia
zostaly zrównane,
podobnie
jak to
sie stalo w tym kraju w ubezpieczeniu
emerytalno-rentowym.
Podzial
ryzyka
niezdolnosci
do
pracy
pracownika
miedzy
ubezpieczenie
a pracodawce
ma miejsce
w wielu
krajach.
Proporcje
w tym podziale
ulegaja
zmianom,
poniewaz
zwiazki zawodowe
uzyskuja w drodze
ukladów
zbiorowych
pracy zapewnienie
badz wyplaty wynagrodzenia
przez pracodawce
przez okres-
lony czas, badz doplat
do otrzymywanych
zasilków ubezpieczeniowych.
Inaczej przedstawia
sie sytuacja w Wielkiej Brytanii.
Tu zasilek chorobowy
przysluguje
przez
okres
do 28 tygodni w roku podatkowym,
w jednakowej
zry-
czaltowanej
kwocie
zaleznej
od
wysokosci
wynagrodzenia
mieszczacego
sie
w jednej
z trzech
grup
zarobkowych.
Wysokosc
zasilku
jest
wiec uzalezniona
od wysokosci wynagrodzenia,
ale nie w sposób proporcjonalny
jak w systemach
ubezpieczeniowych
na
kontynencie
europejskim.
Zasilku
nie
otrzymuje
sie
przez pierwsze trzy dni niezdolnosci
do pracy, a swiadectwo
lekarskie jest wyma-
gane w razie nieobecnosci
ponad
7 dni. Od 1983 r. zasilki chorobowe
z ubezpie-
czenia
spolecznego
sa wyplacane
przez
pracodawców
w ciezar
rozliczenia
pla-
conej przez nich skladki ubezpieczeniowej,
a wiec jak w systemie
dawno przyje-
tym w Polsce. Zasilek
macierzynski
od 1982 r. stal sie swiadczeniem
nieskladko-
wym i zryczaltowanym.
Interesujacy
i pouczajacy
jest przyklad
Szwecji. W kraju tym znacznie
rosla
liczba zwolnien
chorobowych.
Zaswiadczenie
lekarskie
nie bylo wymagane
przy
krótkiej
nieobecnosci
w pracy,
a wysokosc wyplaty
siegala zarobku.
W 1992 r.
zaostrzono
rygory, za pierwszy dzien zwolnienia
w ogóle przestala
przyslugiwac
zaplata,
za kolejne
dwa dni nieobecnosci
w wysokosci 75% wynagrodzenia,
a na-
stepnie
w wysokosci
90%. Efektem
zmian byl gwaltowny spadek
zwolnien.
System ubezpieczenia
chorobowego
obejmuje
równiez ubezpieczenie
w ra-
zie macierzynstwa.
W krajach
Unii Europejskiej
urlop macierzynski
z gwaranto-
wanym zasilkiem
wynosi 13-16 tygodni.
154
----oIIIIII
W Czechach
w wyniku transformacji
zasilek
chorobowy
ustalono
w wyso-
kosci 50% wynagrodzenia
za pierwsze 3 dni niezdolnosci
do pracy, a za nastepne
69% przy wprowadzeniu
analogicznego
do polskiego
ubezpieczenia
chorobowe-
go ze skladka
oplacana
przez pracodawce
w wysokosci 3,3% wyplat na wynagro-
dzenie
i 1,1% przez
pracownika.
Natomiast
na Wegrzech
zasilek wynosi 70%
wynagrodzenia
(dla pracowników
o okresie
zatrudnienia
krótszym
niz 2 lata -
60%) i w jednej
trzeciej
pokrywany
jest przez pracodawce.
Do
14 dni niezdol-
nosci do pracy pracodawca
wyplaca wynagrodzenie.
12.3. Ubezpieczenie
pielegnacyjne
Wbrew ogólnie
przyjetej
opinii, ze ubezpieczenie
spoleczne
zapewnia
swiadcze-
losowych, w 1995
L
w Niemczech
nia we wszystkich
znanych
przypadkach
zor-
ganizowano
odrebny,
nowy rodzaj ubezpieczenia
- ubezpieczenie
pielegnacyjne.
Zadaniem
jego
jest
finansowanie
kosztów
swiadczen
dla osób
wymagajacych
opieki w miejscu ich zamieszkania
ze wzgledu na stan zdrowia lub uposledzenie
funkcji organizmu.
Opieke
w tym zakresie
zapewnialy
gminy w ramach
pomocy
spolecznej,
niemniej jednak
koszty z nia zwiazane powaznie
rosly, przekraczajac
ich mozliwosci. Koszt przebywania
takich osób w domach
opieki, nie wspomina-
jac juz o szpitalach,
jest bardzo
wysoki, znacznie
wyzszy niz w miejscu zamiesz-
kania.
Dotyczy
to przede
wszystkim
opieki
nad
osobami
starszymi,
zwlaszcza
w wieku
powyzej
80 lat, ale równiez
nad
dziecmi.
Ubezpieczenie
to wlaczono
w struktury
kas chorych.
Okreslono
trzy stopnie
bezradnosci
w zaleznosci
od
czasu zapotrzebowania
na bezposrednia
opieke ze strony drugiej osoby. Skladka
zostala
ustalona
na 1,7% dochodu
osób czynnych zawodowo,
pracodawca
i pra-
cownik
pokrywaja
ja w równych
czesciach.
Wprowadzenie
tego
ubezpieczenia
spowodowalo
lawine
wniosków
o opieke.
W rezultacie
przyznano
ja
1,3 mln
osób, z których
80% znajduje
sie pod opieka
rodziny.
Proces
starzenia
sie
ludnosci
wsród
krajów
wysoko
uprzemyslowionych
tez w 2000
L
wprowadzono
przybiera
szczególne
rozmiary
w Japonii.
Dlatego
tam zblizony system opieki nad ludzmi
starymi.
12.4. Ubezpieczenie
inwalidzkie
i na wypadek
smierci zywiciela
Ubezpieczenie
inwalidzkie
z innych przyczyn niz wypadek
przy pracy i choroba
zawodowa,
zwane
czesto
w skrócie
z przyczyn
ogólnych,
stworzone
zostalo
w Niemczech
lacznie
z systemem
emerytalnym
w 1889
L,
a nastepnie
w 1911
L
rozszerzone
o ubezpieczenie
rentowe
wdowie
i sieroce.
W ten
sposób
zostalo
wtopione
w jeden
system
swiadczen
dlugookresowych
i przyjete
w innych kra-
jach,
miedzy innymi w Polsce.
Natomiast
w niektórych
krajach
swiadczenia
in-
walidzkie sa traktowane
jako swego rodzaju swiadczenia w razie przedluzajacej
sie
155
niezdolnosci
do pracy z powodu
choroby
i z tej racji traktowane
lacznie z ubez-
pieczeniem
chorobowym.
Ten system zostal przyjety we Francji,
Belgii i w Wiel-
kiej Brytanii. Do drugiego
rozwiazania
nawiazuje
w pewnej mierze system wpro-
wadzony
w Polsce w wyniku reformy
1999 r. jako wyodrebnione
ubezpieczenie
rentowe.
W wielu krajach wysokosc renty jest niezalezna
od okresu skladkowego
(zatrudnienia).
Taki system przyjeto
w Belgii, Hiszpanii,
Francji,
Irlandii,
Ho-
landii
i w Wielkiej
Brytanii.
W systemach
tych na ogól okreslony
jest
czas wy-
czekiwania
niezbedny
do uzyskania
prawa
do renty.
Natomiast
w innych
kra-
jach, takich jak Dania,
Niemcy, Wlochy, Austria,
Portugalia,
Szwecja, Finlandia
i Grecja
(z wyjatkiem
rolników),
wysokosc renty zalezy od okresu
skladkowego
(zatrudnienia), podobnie jak w Polsce.
W zwiazku z nowymi mozliwosciami
medycyny nastapil
rozwój rehabilitacji
leczniczej
finansowanej
ze srodków
ubezpieczenia
lub przez panstwowa
sluzbe
zdrowia, tam gdzie ona istnieje.
Liczba rent inwalidzkich
w znacznym
stopniu
zalezy od przyjetego
w danym
kraju systemu uprawnien.
Niezaleznie
od systemu uprawnien
liczba ta zwieksza
sie równiez
ze wzgledu na czynniki zewnetrzne,
co jest powszechnie
znane
i ob-
serwowane
w okresach
zwiekszajacego
sie bezrobocia.
Liczbe rent inwalidzkich
na tysiac ubezpieczonych
w 1998 r. w poszczegól-
nych krajach
przedstawia
tabela
12.1.
Tabela
12.1. Liczba
rent inwalidzkich
na tysiac
ubezpieczonych
(1998)
28,3
93,2
96,0
28,8
43,8
59,4
121,8
64,2
196,7
Mezczyzni
203,9
131,9
55,4
37,5
54,3
62,0
64,8
72,0
60,4
Kobiety
Brytania
Stany Zjednoczone
W Stanach
Zjednoczonych
system
rent
inwalidzkich
zostal
wprowadzony
w 1957 r., a w Japonii
dopiero
w 1986 r. We Wloszech
od 1984 r. przyznanie
prawa do renty powiazano
wylacznie ze zmniejszeniem
zdolnosci
do zarobkowa-
nia, a nie utrata
zdrowia,
co sprawilo, ze znacznie
zmniejszono
liczbe rentobior-
ców. W Szwecji, co charakterystyczne,
w zwiazku z reforma
emerytalna
z 1999 r.
ubezpieczenie
inwalidzkie
zostalo
wyodrebnione,
a jego
finansowanie
przejete
przez panstwo.
Renta
przysluguje
po roku pobierania
zasilku chorobowego.
Wy-
nosi 65% podstawy
obliczonej jako przecietne
wynagrodzenie
z czterech
lat z os-
156
-