Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
12. Wykład z językoznawstwa ogólnego - 30.01.2015
25.02.2015 - godz. 17.00 - egzamin poprawkowy
1. Jeden określony typ wypowiedzeń, który może być scharakteryzowany z punktu widzenia modalności - pytania
Dlaczego pytania?
ü Dość duży stopień zróżnicowania pytań.
ü Pytania są pod względem modalności w sposób najlepszy opracowany.
2. Intonacja - najistotniejsza cecha pytań
· Pytanie - takie wypowiedzenie, które ma intonację wznoszącą i fakultatywny wykładnik leksykalny w postaci operatora bądź zaimka.
o Takim zasadniczym typem operatora w odniesieniu do polszczyzny jest słowo czy.
o To słowo nie musi być użyte, jego istnienie w wypowiedzeniu nie jest warunkiem istnienia pytania.
3. Zasadniczy cel pytań
· Wola uzyskania informacji na dany temat.
· Z tego nie wynika, że wszystkie typy wypowiedzeń, które mają intonację wznoszącą mają taki cel.
· Są liczne inne takie pytania, które nie funkcjonują jako pytania w ścisłym sensie.
Konsekwencją tego jest podział na:
a) pytania właściwe
b) i niewłaściwe
ad. a) celem pytań właściwych jest uzyskanie informacji na ten określony temat, którego pytanie dotyczy
ad. b) niewłaściwe - zbiór otwarty, nie ma ustabilizowanych podziałów, to co jest najbardziej znane to są trzy typy wypowiedzeń: pytania deliberatywne, ekspresywne i retoryczne .
· Retoryczne - nie służą do zadawania pytań, tylko do wypowiadania sądów o charakterze ogólnym, które po opuszczeniu wykładnika pytania tworzą te sądy), np. Któż nie kocha własnej matki.
· Deliberatywne i ekspresywne służą uzmysławianiu różnych postaw, postaw mówiącego lub stosunku mówiącego do interlokutora,
o pytania deliberatywne - są kategorią najmniej znaną, najsłabiej opracowaną, można powiedzieć, że tyle mogłoby być pytań deliberatywnych ile różnych stanów psychicznych, stanów woli mówiącego, np. Co dalej z tym a tym będzie?, Cóż ona teraz zrobi (wszelkie myśli o nieznanym stanie rzeczy)
o ekspresywne - wypowiada się, wyraża pewien bieżący, aktualny stan emocjonalny, który zależy od określonej chwili i stosunku do odbiorcy, np. A chcesz w łeb?, Musisz ciągle wchodzić pod stół?
ad. a) Właściwe
· Związane ze ściśle określoną postawą modalną mówiącego - wola uzyskania informacji na dany temat.
· Dla pytań właściwych jest charakterystyczne to, że mogą mieć z góry przyjęty schemat budowy, pod ten schemat można dokonywać podstawień, są takie, których kształt może być różny
· Jest przyjęty podział pytań właściwych
1) pytania zamknięte - pytania 2 podstawowych kategorii, najbardziej znane
2) pytania otwarte - mogą mieć różną budowę, np. Co wiesz o tym i o tym?, Jak wygląda X?, Co sądzisz o tym i o tym?
ad. 1) Zamknięte:
· Pytania wyboru/ rozstrzygnięcia
o Możliwa jest odpowiedź tylko tak lub nie.
o Wyznaczają one dwie wykluczające się odpowiedzi.
o Wybór musi być jasny. Pytanie musi być sformułowany w sposób taki, by jedną z możliwości wybrać.
o np. Czy Toruń leży nad Wisłą?
Czy Toruń leży nad Wisłą czy nad Wartą? - nie ma takiej możliwości, by udzielić odpowiedzi tak lub nie (czy dublowane)
· Pytania uzupełnienia
o Mają ściśle określoną strukturę.
o Można by powiedzieć, ze to są pytania typu: kto i analogiczne, które są wprowadzane przez zaimki pytajne, dla których jest charakterystyczne to, że mają swoje tzw. datum questionis (pewnego rodzaju presupozycje, założenie pytania, które jest prawdziwe bez względu na to jakiej się udziela na dane pytanie odpowiedzi)
o np. Kto to zrobił? Kto przyjechał? (założenie: istnieje ktoś, kto to zrobił, istnieje ktoś, kto przyjechał)
o Istota odpowiedzi na to pytanie polega na zastąpieniu zaimka takim członem, który ze strukturalnego punktu widzenia mu odpowiada
np. Piotr przyjechał.
* Inne zaimki pytajne, pod które można podstawić także określone wyrażenie językowe funkcjonują na takiej właśnie zasadzie. formy przypadków zależnych, kto i co, a także takie nieodmienne słowa: kiedy, gdzie, skąd, dokąd.
4. Jest znana pewna liczba typów pytań, które są poza wszelką kategoryzacją, tzn. nie da się ich ująć w ogólny, charakterystyczny schemat budowy. Trzeba uświadamiać sobie możliwość ich istnienia, a przede wszystkim fakt, że tak wielopoziomowy podział pytań na właściwe i niewłaściwe itd., mimo charakterystycznej dla tego podziału dychotomii nie wyczerpuje wszystkich możliwych zjawisk.
1) Kilkadziesiąt lat temu została zauważona taka kategoria - tzw. a-pytania.
· Pytanie musi się zaczynać od A.
· Opuszczenie A prowadzi do tego, ze dana sekwencja jest niewłaściwa.
· A-pytania - struktury wplecione w strukturę dialogu
np. X: Ewa wyjeżdża w poniedziałek.
Y: A Stefan?
Na to musi paść jakaś odpowiedź, np. A Stefan w piątek.
· Niemożliwe jest podstawienie tego rodzaju konstatacji bez słowa A. Konieczne jest nawiązanie do tej konstatacji.
2) Drugi rodzaj pytań, który jest także poza kategoryzacjami, to są tzw. pozorne pytania rozstrzygnięcia,
· dla których jest charakterystyczne, to, że struktura wypowiedzenia jest spokrewniona z pytaniami wyboru.
· Pytanie jest tak sformułowane, że jednoznaczny wybór jest niemożliwy.
· Istnieje więcej niż jedna możliwość odpowiedzi na tak sformułowane pytania.
· np. Czy ktoś z was zna się na ptakach?, Czy ktoś z was tam był?
· Pytanie jest kierowane do więcej niż jednego interlokutora i możliwych jest wiele odpowiedzi nie da się tego zaliczyć do pytań wyboru.
3) Są takie pytania, które w pewnym sensie nawiązują do pytań wyboru, ale mają charakter pytań dysjunktywnych
· jako że twierdzenie i przeczenie jest częścią pytania.
· Jeśli się odpowiedziało tak albo nie to nie da się stwierdzić na który człon pada odpowiedź,
· np. Czy Adam śpi czy nie śpi?
· Nie można odpowiedzieć ani tak ani nie.
· Jedyna możliwość - powtórzenie twierdzenia z negacją lub bez negacji.
4) Tzw. pytania wielokrotne,
· w których są minimum dwie zmienne, bądź jakaś większa liczba zmiennych niż 2
· i chce się uzyskać przy okazji jednego pytania min. 2, czy 3 czy więcej odpowiedzi.
· A jedna odpowiedź, która może paść nie pokrywa tego, co jest oczekiwane poprzez dane pytanie.
· np. Kto z kim i kiedy tańczył na balu?, Kto z czego kogo wygryzł?
5. Pytania mogą mieć charakter bezkontekstowy bądź kontekstowy.
1) Powyżej pytania bezkontekstowe, czyli pytania niezależne.
2) Istota pytania zależnego, czy kontekstowego, jest zbliżona do struktury wypowiedzenia oznajmującego.
· Wprowadzane przez czasownik mówienia, pytanie wypełnia pozycję, którą otwiera czasownik mówienia
· np. czym innym jest Czy przyjdziesz?, a czym innym: On mnie zapytał, czy przyjdę
· […] czy przyjdę - umieszczone na pozycji, którą otwiera czasownik - taka sekwencja staje się wypowiedzeniem oznajmującym
· Kiedy wrócisz? - pytanie niezależne; Nie powiedziałeś mi, kiedy wrócisz - pytanie zależne
W języku polskim problem struktury wewnętrznej pytań zależnych jest mniej skomplikowany w porównaniu z licznymi innymi językami, jako ze nie istnieje możliwość posługiwania się różnymi wykładnikami kategorii czasu, trybu, osoby (polszczyzna pozwala na wiele możliwości w tym zakresie).
Zagadnienia ogólne z zakresu pragmatyki
1. Ch. Morris 1938 - Podstawy teorii znaków
· Wprowadza podział semiotyki na syntaktykę, semantykę i pragmatykę.
o Jest to znane w humanistyce jako tzw. triada Morrisa.
o Jest to przyjęte jako rodzaj wiedzy klasycznej.
· Przedmiot tych wszystkich 3 dyscyplin jest charakteryzowany przez Morrisa w sposób uproszczony:
o każda z tych 3 dyscyplin obejmuje zakres wyznaczony przez stosunek do znaku
§ relacje znak-znak
§ znak-rzeczywistość
§ znak-użytkownik znaku (w szerokim sensie, nie koniecznie musi to być mówiący, znaki nie muszą być znakami językowymi)
· Warto zwrócić uwagę na to, że ta tradycja ma charakter bardziej ogólno-humanistyczny, logiczno-filozoficzny niż językoznawczy.
· Pragmatyka jako dyscyplina językoznawcza zaczyna być wyłaniana dopiero w latach 70. XX w.
2....