12. wykład XVII, Pedagogika UKSW

WYKŁAD XVII              05.03.2013r.

Pedagogika francuskiego naturalizmu

PRAWO NATURALNE

W okresie Oświecenia zaczęto wyrażać przekonanie, że każdy człowiek ma w swoim sercu wyryte zasady, których powinien się trzymać, żeby dobrze postępować. Zbiór tych zasad nazwano prawem naturalnym, Miało to być prawo, które Bóg narzuca wszystkim ludziom i które mogą oni poznać, kierując się tylko  rozumem – rozważając swą naturę i swoje położenie.

Prawo naturalne pozwala na szukanie przyjemności i dóbr doczesnych, własnego szczęścia i interesu pod warunkiem, że nie krzywdzi innych. Moralność powinna być oparta na rozumie, świecka, nie oparta o religię, Jej podstawą miał być humanitaryzm, tolerancja, dobroczynność.

WYCHOWANIE NATURALNE

Wychowanie naturalne miało swoje korzenie w koncepcji Johna Locke’a. Oznaczało rozwijanie naturalnych właściwości człowieka. Podkreślało konieczność rozwoju fizycznego dziecka, stawiało wyłącznie na rozum, nazywany często naturą – uważaną za jedyne źródło wiedzy i nauki. Proces wychowania powinien łączyć się z procesem rozwoju naturalnego. Należy zaczynać od tego, co zmysłowe, a następnie wznosić się do tego co umysłowe, od faktów do wiedzy abstrakcyjnych – a nie odwrotnie. Odrzucało kary fizyczne – Nowemu wychowaniu miała towarzyszyć miłość, Wychowanie jest ważniejsze od wykształcenia.

DWA NURTY WYCHOWANIA NATURALNEGO

1.      Nurt odwołujący się do racjonalizmu, którego przedstawicielami byli francuscy encyklopedyści.

2.      Nurt odwołujący się do uczucia, którego wyrazicielem był Jan Jakub Rousseau.

ENCYKLOPEDIA I ENCYKLOPEDYŚCI

Według grona ówczesnych uczonych francuskich, natura nie zna podziału na część duchową i materialną. Wszystkie nauki stanowią części jednej nauki – nauki o naturze. Uczeni ci, zwani encyklopedystami, zaczęli wydawać od 1751r. Encyklopedię, mającą zawierać całość wiedzy ludzkiej. Kryterium porządkujące treść Encyklopedii było odniesienie nie do Boga, a do człowieka – konkretnie do jego trzech zasadniczych władz: pamięci (historia), rozumu (filozofia) i wyobraźni (sztuki piękna).

GŁÓWNI TWÓRCY ENCYKLOPEDII – Jean d’Alembert i Denis Diderot

ZNACZENIE ENCYKLOPEDII

Celem Encyklopedii było ukazanie Wszechświata, a więc na plan pierwszy wysunięto nauki matematyczno-przyrodnicze a na dalszy plan zeszły: teologia, filozofia i retoryka. Miało to duże znaczenie dla wychowania bowiem za człowieka wykształconego uznawać zaczęto adepta nauk przyrodniczych, a nie formalnych – takich jak logika czy gramatyka. Encyklopedia uwzględniała także rzemiosło, a więc tzw. wiedzę stosowaną, Oddziałała mocno na całą Europę. Przyczyniła się do ostrej krytyki dotychczasowego wychowania szkolnego i stworzenie nowego programu szkolnego opartego na zasadach wskazanych przez Encyklopedię.

Jan Jakub Rousseau (1712 – 1778)

Szwajcar, samouk, związany z encyklopedystami, autor Wyznań, Umowy społecznej, Emila czyli o wychowaniu. Autor naturalnej koncepcji wychowania.

POGLĄY FILOZOFICZNE J.J. ROUSSEAU

Potępienie cywilizacji – bo wytwarza nierówności między ludźmi i stoi na przeszkodzie moralności.

Uwielbienie natury – konsekwencją potępienia cywilizacji. Natura dla Rousseau to stan pierwotny. Pisał: „Wszystko jest dobre, gdy wychodzi z rąk Stwórcy, wszystko paczy się w rękach człowieka”

Potępienie ustroju społecznego bowiem wytwarza nierówności między ludźmi, a według Rousseau równość jest najwyższym prawem ludzkim, więc nierówność najwyższym złem. Władza w społeczeństwie nie pochodzi od Boga, ale jest wynikiem umowy społecznej.

Wroga postawa wobec intelektualizmu – istotę człowieka widział Rousseau nie w rozumie, ale w uczuciu, Umysł jest oświecony przez to, co dyktuje serce. Stąd wroga postawa Rousseau wobec nauki i filozofii. Rousseau był wrogiem zwłaszcza filozofii panującej w jego czasach: racjonalistycznej, materialistycznej i sensualistycznej.

Był więc także przeciwny materialistycznemu ateizmowi i czystemu deizmowi, przyjmując teistyczny kult Rozumu jako istoty istniejącej poza materią, ożywiającą ją i nią kierującą.

POGLĄDY PEDAGOGICZNE J.J. ROUSSEAU

Filozofia Rousseau, obca wszystkiemu, co można nazwać nauką i metodą, była podstawą jego poglądów pedagogicznych. Według niego wychowanie jest sztuką, do której potrzeba szczęścia, aby osiągnąć jego cel, polegający na wyrobieniu w wychowanku przyzwyczajeń zgodnych z naturą. W przeciwieństwie do wychowania społecznego, które usiłuje zapewnić każdemu człowiekowi odpowiednie miejsce w panującym układzie społecznym, wychowanie naturalne przygotowuje ludzi całkowicie sobie równych. Wspólnym ich powołaniem będzie „stan człowieczeństwa” – ponieważ natura przeznacza przede wszystkim do życia ludzkiego. Według Rousseau bycie człowiekiem to najistotniejsza umiejętność i ten jest najlepiej wychowany, kto najlepiej potrafi znieść zło i dobro, które życie przynosi.

Wychowanie powinno być naturalne – powinno więc tylko to rozwijać, co leży w psychice ludzkiej. Natura każdego jest indywidualna, więc też i wychowanie powinno być indywidualne, bez schematu. Natura człowieka jest nie tylko duchowa, ale i cielesna, więc wychowanie powinno objąć również cielesny rozwój człowieka. Rola tak pojętego wychowania jest negatywna: faktycznie sprowadza się ona do pomocy przy samowychowaniu: nie kieruje rozwojem, lecz usuwa przeszkody, aby natura rozwijała się we właściwym kierunku.

Filozofia wychowania Rousseau zawarta jest w jego głośnym dziele Emil czyli o wychowaniu (1762), które jest równocześnie powieścią i traktatem pedagogicznym.

Według Rousseau obowiązek naturalnego wychowania dziecka spoczywa na rodzicach, a przede wszystkim na matce. Dziecko powinno mieć i kochać swój dom rodzinny. Zależy to od matki. Ważny jest również wychowawca, przyjaciel, który jednocześnie byłby nauczycielem dziecka, a uczyłby go jednego – wiedzy o obowiązkach człowieka. To odnajdywanie celów i obowiązków jest różne w różnych okresach życia.

OKRESY W WYCHOWANIU DZIECKA WEDŁUG J.J. Rousseau

Po okresie niemowlęctwa, w którym główną rolę w wychowaniu powinni odgrywać oboje rodzice, następuje okres dzieciństwa (do 12 roku życia), który według Rousseau miał szczególne znaczenie. W tym okresie zalecał wychowywać dziecko z dala od zgiełku świata i jego złych wpływów – na wsi, na łonie przyrody, bez obowiązku nauki, a rozwijając siły fizyczne, hartując, przy grach i zabawach. Radził budzić w wychowanku poczucie zależności nie od wychowawcy lecz od sił natury, wpajać podstawy moralności za pomocą przykładów. Zasadą powinno być aby nigdy nikomu nie robić krzywdy.

Okres chłopięcy (12-15 rok życia) miał być okresem bardziej systematycznego wychowania umysłowego, opartego na poznawaniu wiedzy użytecznej. Według Rousseau należało budzić w Emilu ciekawość i zainteresowania, a przede wszystkim wdrażać do samodzielnego myślenia. Rousseau przestrzegał, żeby nie uczyć niczego w oparciu jedynie o słowa i autorytet wychowawcy, a także żeby wychowanek widział własną korzyść z tej nauki. Niechętnie odnosił się do nauki z podręczników, był natomiast za opanowaniem jakiegoś rzemiosła, które mogło pomóc Emilowi poznać świat, ludzi, obowiązek pracy.

Okres młodzieńczy (od 16 roku życia do zawarcia małżeństwa) to okres, w którym Emil miał być wychowywany zgodnie z  obiektywną oceną otaczającej rzeczywistości. Celem wychowawcy miało być otwarcie wychowanka na drugiego człowieka. Miał się on stawać istotą coraz bardziej pragnącą przyjaźni i miłości, darzącą innych przyjaźnią, miłością i współczuciem. W ten sposób miał przejść niejako ze stanu naturalnego do stanu obywatelskiego. W tym okresie, obok uczuć do innych ludzi, ważną dziedziną do poznania i opanowania jest religia.

ZNACZENIE RELIGII W WYCHOWANIU

Rousseau jest zdania, że religii należy uczyć jak najpóźniej – kiedy wychowanek jest na tyle dojrzały, że może poznać jej istotę. Emil powinien poznać religię naturalną, a nie religię konkretną, którą może sobie wybrać w późniejszym okresie życia.

Religia naturalna to deistyczna religia rozumu, a jednocześnie religia uczucia. Boga można poznać analizując siebie oraz otaczającą człowieka naturę. Takie postawienie sprawy wywołało zrozumiałą reakcję i prześladowania Rousseau nie tylko przez Kościół katolicki.

ROLA ESTETYKI W WYCHOWANIU

Trzecią dziedziną wychowania w okresie młodzieńczym obok uczucia i religii – było budzenie w Emilu dobrego smaku. Powinien on – zdaniem Rousseau – poznać zasady zachowania się w towarzystwie, teatr, muzykę, literaturę, języki obce.

WYCHOWANIE DZIEWCZĄT

W piątej księdze swej powieści Emil Rousseau przedstawił wychowanie przyszłej żony Emila – Zofii. Na temat wychowania dziewcząt poglądy Rousseau były bardzo tradycyjne. Wg niego, kobieta i mężczyzna nie powinni mieć takiego samego wychowania bowiem w życiu odgrywają różne role. Celem wychowania kobiety powinno być przygotowanie jej do roli, jaką ma odgrywać w życiu mężczyzny. Powinno się w niej wyrabiać wdzięk, łagodność i posłuszeństwo, a także praktyczne umiejętności, np. szycia czy haftowania. Powinna umieć jasno myśleć, potrafić wychowywać władne potomstwo oraz spędzać czas w zaciszu domowym.

ZNACZENIE POGLĄDÓW J.J. Rousseau

Mimo licznych błędów i niekonsekwencji poglądy Rousseau na wychowanie miały olbrzymie znaczenie społeczne. Pod wpływem Emila, który wywarł olbrzymi wpływ na wykształcone środowiska całego świata, wychowanie w drugiej połowie XVIIIw. Staje się jednym z głównych tematów rozmów. Postulat Rousseau uwzględnienia w wychowaniu natury człowieka, poszanowanie praw dziecka ustalonych przez naturę, oparcie zasad pedagogiki na antropologii i psychologii, podkreślenie wagi wychowania fizycznego, niezależnego wychowania moralnego i umysłowego – wszystko to, chociaż znane, teraz dopiero zostało przedstawione tak kompleksowo i komunikatywnie.