Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
PiU 13 - Wolpe – Terapia behawioralna
I. Eksperymenty:
1. Eksperyment Pawłowa z psami:
-Warunkował na koło i elipsę ( koło= pokarm, elipsa= brak pokarmu) Miarą warunkowania była ilość kropli wydzielanej śliny.
-Po wyuczeniu tych reakcji wytwarzał sytuacje konfliktową: zmniejszał różnicę między kształtem elipsy a koła, aż do momentu, gdy pies nie był w stanie dostrzec już różnicy między nimi.
-Konflikt ten wywołał duży niepokój. Pies spokojny zazwyczaj, zachowuje się agresywnie.
-Lęk przeniósł się na pomieszczenie eksperymentalne, a badacz stał się bodźcem warunkowym wyzwalającym strach.
-Lęk ten okazał się być bardzo trwały i gdyby nie odpowiednie działania został by do końca życia. Stan ten to nerwica eksperymentalna( nazwa Pawłowa).
2. Eksperyment Julesa Massermana:
-Uczył koty reakcji pokarmowej na dźwięk dzwonka.
-Pewnego dnia razem z dźwiękiem podał szok elektr. Powtórzył to kilka razy.
-Kot zaczął trwale reagować lękiem, kiedy przebywał w klatce eksperymentalnej.
-Powstały lęk spowodowany został przez konflikt między reakcją pokarmową a reakcją na szok.
· Masserman opisał pierwszą skuteczną terapie behawioralną nerwicy eksperymentalnej:
- W środku klatki umieścił ruchomą ściankę
- Następnie, kiedy w pojemniku umieścił pokarm, przesuwał ściankę, zmuszając kota do podejścia do pojemnika
-Kot zjada pokarm najpierw pośpiesznie, potem coraz wolniej.
3. Eksperymenty Wolpe:
- Najpierw powielał eksperyment Massermana.
- Potem modyfikacje, by sprawdzić czy nerwice rzeczywiście wywołuje konflikt:
> Podaje szok bez pokarmu.
-Odkrywa, że sam szok też wywołuje nerwicę, czyli nerwicę można wywołać nie tylko poprzez sytuację konfliktową.
· Techniki leczenia (Wolpe):
SKĄD POMYSŁ TECHNIKI:
Umieszczał kota w klatce eksperymentalnej i podawał szok. Klatka znajdowała się w pokoju z drewnianymi meblami. Kot reaguje większym lękiem na umieszczenie w klatce niż na umieszczenie w pokoju. Nie odczuwał lęku w swojej klatce o odmiennych rozmiarach niż klatka eksp. Kot nie był karmiony w klatce eksperymentalnej.
Nawet po 48h głodowania, gdy umieszczony w klatce eksperymentalnej z pokarmem nie tknął pokarmu. Siła strachu była więc większa niż popęd do jedzenia.
POMYSŁ:
Gdyby popęd do jedzenia dominował nad siłą strachu, to zwierzę zaczęłoby jeść i reakcja lękowa zostałaby zahamowana.
REALIZACJA:
Zwierzę było umieszczane w pomieszczeniach coraz to bardziej przypominających pomieszczenie eksperymentalne i tam podawano mu pokarm.
Zwierzę uczy się jeść stopniowo w końcu i w klatce eksperymentalnej. Wymaga to jednak dużo cierpliwości i pożywienia: kilka dni= około 200 porcji mięsa.
REZULTAT:
-Jest możliwe przezwyciężenie nawyku strachu przez stopniowe dawki lęku i usuwanie strachu przez podawanie pokarmu.
- Ważne jest tu wzajemne hamowanie reakcji:
> kiedy strach był silniejszym impulsem, to reakcja pokarmowa uległa zahamowaniu
>kiedy reakcja pokarmowa była silniejsza, to zahamowany jest lęk.
TECHNIKI DLA LUDZI:
- Techniki wyżej opisane nie nadają się do stosowania dla dorosłych ludzi, ponieważ reakcje pokarmowe człowieka w trakcie dorastania tracą swą emocjonalną siłę, która w przypadku dzieci pozwala współzawodniczyć ze strachem.
-Wolpe używa technikę aktywnej realizacji E. Jacobsona (relaksacja) do przeciwdziałaniu lęku ® technika desensytyzacji:
> Proszono pacjenta wyobrażanie sobie sceny, która wywołuje umiarkowany lęk. Początkowo tylko jedna scena w jeden dzień, bo myślał, że odtwarzając 2 razy tą samą scenę spowoduje dodanie strachu i zniweczy cel relaksacji, podnosząc poziom lęku.
> Później odkrył, że, jeżeli scena wywołująca lekki niepokój była prezentowana kilkakrotnie, to kolejne prezentacje wywoływały coraz mniej i mniej niepokoju, aż w końcu znikał on zupełnie.
II. SYSTEMATYCZNA DESENSYTYZACJA
1. Początki techniki:
· Już Watson zaproponował wprowadzenie w obecności reakcji strachu innych reakcji, które mogłyby ze strachem współzawodniczyć.
· Mary Cover Jones wykorzystała później ten pomysł w leczeniu lęku u dzieci (3-letni Piotruś i króliki)
2. Technika systematycznej desensytyzacji:
·Systematyczna desensytyzacja to najczęściej używana technika w terapii behawioralnej
· Desensytyzacja dotyczy tego, co dzieje się z pacjentem =staje się coraz mniej wrażliwy na bodziec, który wyzwala strach.
· Systematyczna oznacza, że terapeuta stosuje określoną zasadę; tylko wtedy, gdy osiągnie desensytyzację na jednym poziomie lęku przechodzi do następnego poziomu.
·Polega na podawaniu małej,, dawki” czegoś, co wywołuje strach pacjenta w czasie, gdy znajduje się on w stanie emocjonalnego wyciszenia.
· To,, wyciszenie” =spokój, który zastępuje tu współzawodniczący z lękiem pokarm, osiąga się zazwyczaj poprzez głębokie rozluźnienie mięśni pacjenta,
· A bodziec wywołujący strach jest obecny nie w rzeczywistości, ale w wyobraźni pacjenta. Dzięki temu:
>możliwa prezentacja praktycznie nieograniczonego zbioru przedmiotów i sytuacji
>możliwa kontrola początku i końca takiej prezentacji.
3. Pomiar strachu.
· Ważne w terapii behawioralnej jest ustalenie tzw. subiektywnej skali strachu, dzięki której będzie można dokonywać ilościowego pomiaru siły uczucia strachu.
· Pacjent będzie określał swój poziom lęku na skali o przykładowych wartościach mieszczących się w przedziale między 100 (strach o maksymalnym natężeniu)- 0 (całkowity brak lęku).
4. Wykrywanie źródeł strachu:
● przeanalizowanie skarg pacjenta
●(w przypadku, gdy niewystarczająca jest analiza) rozmowa z pacjentem (jak,, zgadywanka”, terapeuta= pszczoła uwijająca się wokół kwiatu); ważna jest współpraca między terapeutą a pacjentem.
5. Szeregowanie źródeł strachu- hierarchia.
● Terapeuta i pacjent szukają zbioru sytuacji znanych pacjentowi, które wywołują u niego lęk
●Pacjent zapisuje je w formie listy ( list- bo może być kilka kategorii sytuacji wywołujących strach)
●Terapeuta i pacjent szeregują pozycje na liście wg natężenia strachu
Tak uszeregowana lista to hierarchia:
♦listy proste - gdyż tworzące je pozycje wzrastają w jednym,, wymiarze”, jednowymiarowe
np. lęk przed wysokością, lęk przed zamkniętą przestrzenią (klaustrofobia), ciemnością i łagodnymi zwierzętami, strach przed pająkami.
♦ listy wielowymiarowe, w których lęk jest charakteryzowany w więcej niż jednym tylko wymiarze
np. lęk przed pająkami (może tak być, że nie tylko odległość pająka od danej osoby, ale i jego kolor, rodzaj ruchów, rozmiar się liczą), lęk Fay =dwuwymiarowa hierarchia (siła lęku zależy od zakładanej negatywnej oceny i osoby, która rzekomo tę opinię wyrażała).
♦ listy, w których hierarchia ustalana jest nie przez zew fiz cechy, ale przez konkretne odczucia, jakie wywołują one w człowieku, np. jeśli zarówno obcisły pierścionek jak i winda wywołują u osoby to samo ograniczenie, to umieszcza się je w obrębie tej samej listy (uczucie ograniczenia).
Zalety hierarchii: pozwala terapeucie zmniejszać strach, rozkładając go na jednorazowe mniejsze ,,dawki”.
●Cechy hierarchii:
♦ sąsiadujące pozycje mają być mniej więcej tak samo odległe od siebie
♦ odległość zwykle obejmuje 10 jednostek numerycznych
6. Głęboka relaksacja mięśni:
● Osłabienie nawyków lękowych wymaga występowania innych reakcji, które mogłyby współzawodniczyć ze strachem. W przypadku kotów była to reakcja pokarmowa, natomiast w systematycznej desensytyzacji jest to spokój osiągnięty zazwyczaj przez głęboką relaksację mięśni.
●Głęboka relaksacja mięśni ma skutki fizjologiczne i emocjonalne przeciwne do tych, jakie powoduje strach:
♦fizjologiczne ( puls spowalnia, ciśnienie krwi obniża się, oddech staje się wolniejszy i równy, czynności trawienne bardziej wzmożone, potliwość dłoni zmniejsza się)
♦emocjonalne - spokój
●Jeśli występują one w tym samym czasie, co niski poziom lęku, to mogą mu się przeciwstawić (zmniejszyć go).
●Podczas każdej sesji relaksacja dotyczy innych partii mięśni
● Trening relaksacja trwa 10-15 min, a reszta czasu przeznaczona jest na omówienie ostatnich doznań, trening asertywności i układanie hierarchii.
●Istotne jest by uświadomić sobie, że celem relaksacji nie jest kontrola mięśni, ale wyciszenie emocjonalne.
●Wiele osób osiąga wyciszenie maksymalne w ciągu 3 lub 4 sesji ( nie trzeba więc w większości wychodzić poza górną część ciała).
● To, czego wymaga się przy desensytyzacji, to aktywna relaksacja- odprężenie o wiele bardziej głębokie i skoncentrowane na mięśniach, niż to które towarzyszy zajęciom rekreacyjnym.
● Każdy może się nauczyć aktywnej relaksacji, a praktyka jedynie zwiększa jego umiejętności.
7. Procedura desensytyzacji
●Kiedy hierarchia lęków jest ustalona a pacjent umie się rozluźniać, to można przystąpić do systematycznej desensytyzacji:
♦ Pacjent ma zamknąć oczy i zacząć się rozluźniać tak jak zwykle.
♦Kiedy pacjent określi poziom lęku jako zerowy, to ma wyobrazić sobie najsłabszą scenę z hierarchii.
♦Zwykle wtedy poziom lęku wzrasta do lekkiego niepokoju, więc pacjent ma przerwać wyobrażanie.
♦Powrót do stanu uspokojenia przez ponowne skupienie uwagi na rozluźnianiu mięśni. Zwykle trwa 15-30s. Po czym pacjent sygnalizuje umówionym słowem np. ,,teraz” gotowość do wyobrażania.
● W kolejnych próbach poziom niepokoju maleje, tak że po kilkakrotnym wyobrażeniu (zwykle 3 lub 4) dana scena w ogóle nie wywołuje już żadnego lęku.
●Wprowadza się wtedy kolejną scenę z hierarchii.
●Istnieje silna zależność między pomiędzy zmniejszeniem reakcji lękowych czł na sytuację wyobrażoną i odpowiadającą jej sytuacje występującą w rzeczywistości.
● Po zlikwidowaniu lęku najsłabszego, kolejna scena z hierarchii ma o dziwo lęk już na
wstępie niższy np. na poziomie tego pierwszej sceny dzięki czemu może być usunięta poprzez relaksacje.
●Procedura skuteczna:
♦ jeśli, wywoła i we właściwym czasie połączy zdarzenia, które są niezbędne do spowodowania zmiany
♦ Relaksacja musi rzeczywiście obniżać niepokój do zera.
♦ Wyobrażenie musi być żywe – tzn, że pacjent musi rzeczywiście reagować na nie lękiem.
● Jeśli wyobrażana scena nie wywołuje lęku można:
- dodać szczegóły
- poprosić pacjenta, by sam opisał ją lub stworzył zamiast biernie odtwarzać
-zmienić ją w scenę realną np. pokazać pacjentowi pająka w słoiku
8. Odmiany desensytyzacji:
PROBLEMY DESENSYTYZACJI
ODMIANY DESENSYTYZACJI
Niemożność reagowania lękiem na wyobrażone sytuacje
♦pokazywanie przedmiotów prawdziwych lub ich fotografii
♦modelowanie ( przypadku leków przed łatwo dostępnymi obiektami np. zwie...