Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
SKAŁY OSADOWE
Skały osadowe
stanowi
ą
5% wagowych skorupy ziemskiej
(do głębokości 16 km).
Pozostałe 95% przypada na skały magmowe i metamorficzne.
Skały
osadowe
pokrywaj
ą
75%
powierzchni
Ziemi
–
dzięki
temu
wydają
się
powszechniejsze niŜ są rzeczywiście.
Skały osadowe powstają w wyniku sedymentacji.
SEDYMENTACJA –
to proces gromadzenia się materiału okruchowego, organicznego lub
chemicznego w zbiornikach wodnych lub rzadziej w środowisku lądowym.
Osady te podlegają następnie procesowi
diagenezy
, podczas której okruchy skał ulegają
cementacji
Ś
rodowiska sedymentacji
Ś
rodowisko l
ą
dowe
to środowisko rzeczne, limniczne (jeziorne), glacjalne, pustynne,
bagienne.
Ś
rodowisko morskie
– oceaniczne jest bardziej zróŜnicowane głównie z uwagi na głębokość
morza i odległość od brzegu: środowisko lagunowe, litoralne, nerytyczne, batialne i abisalne.
Facje osadowe
W zaleŜności od środowiska sedymentacji w tym samym czasie powstają osady róŜnej genezy
i o róŜnym składzie mineralnym.
Zmienność osadów powstających w tym samym czasie określa pojęcie
facji.
FACJA
to
zespół cech litologicznych, paleontologicznych i ekologicznych osadu. Facja
odzwierciedla warunki, w jakich nastąpiła sedymentacja osadu.
Facje osadowe
powstałe w określonych środowiskach sedymentacyjnych mają identyczne jak
środowisko nazwy: facja lądowa, morska, pustynna, litoralna, rafowa, okruchowa itp.
Litofacja
– facja wyróŜniona na podstawie cech litologicznych (skład mineralny, struktura i
tekstura) np. osady piaszczyste i węglanowe, wapienie rafowe i iły wapienne.
Biofacja
– facja wyróŜniona na podstawie zawartych w osadach szczątków organicznych.
Rodzaj skamieniałości znajdujących się w danym osadzie świadczy o środowisku
sedymentacji, tzn. o głębokości zbiornika, oddaleniu od brzegu, temperaturze i zasoleniu
wody
.
Zmienno
ść
facjalna osadów w oceanie – Ryc. z podr. W. Mizerskiego „Geologia dynamiczna dla geografów”
W pewnych warunkach geologicznych na duŜych obszarach mogą tworzyć się grube osady
podobnego rodzaju. Takie osady wyodrębniane są jako
formacja osadowa
.
Formacja solono
ś
na
– w jej skład wchodzą sole, ale równieŜ gipsy oraz osady węglanowe i
okruchowe, które powstały w wysychającym zbiorniku morskim.
Formacja fliszowa
– zespół osadów tworzących się u podnóŜa stoku kontynentalnego, na
skutek działania prądów zawiesinowych (spływ grawitacyjny podwodny – z
osadem ilastym).
Formacja pustynna
– obejmuje osady w warunkach klimatu suchego, gorącego i przy
niedoborze wody.
Formacja molasowa
– zespół osadów okruchowych (lądowych) powstałych w skutek
niszczenia wypiętrzanego łańcucha górskiego.
Formacja w
ę
glowa
– obejmuje pokłady węgla i przewarstwiające je skały okruchowe
(zlepieńce, piaskowe, łupki ilaste)
Pokłady węgla tworzą się z akumulacji organicznej pochodzenia roślinnego, współcześnie
najczęstszymi przykładami takiej akumulacji są
torfowiska
.
Większość torfowisk tworzy się na obszarach zabagnionych, w miejscach dawnych jezior i
dolin rzecznych. Występują najczęściej na obszarach niedawno zlodowaconych, chłodnym i
wilgotnym klimacie.
Rośliny wodne zarastające brzeg zbiornika
obumieraj
ą, na tych osadach zaczyna rosnąć
mech
a później
małe drzewa
. Strefa roślinności przesuwa się do środka zbiornika. Przy
słabym dopływie tlenu z osadów
przy brzegu tworzy si
ę
torf
.
Jezioro wypełnia się torfem i zarasta lasem – tworzy się
torfowisko niskie
Kiedy wyczerpie się woda zawarta w torfie , będąca pozostałością wód jeziora, wówczas las
obumiera i tworzy się
torf drzewny
.
Torfowisko szybko
zarasta mchami
i wznosi się ponad otaczający teren. Powstaje
torfowisko wysokie
.
Powstanie torfowiska wysokiego (wg M Ksi
ąŜ
kiewicza)
a,b – stadia pocz
ą
tkowe, c – torfowisko niskie, d – etap po
ś
redni, e – torfowisko wysokie
Luźny osad złoŜony najczęściej w środowisku wodnym ulega zwykle
lityfikacji
–
konsolidacji
czyli zestaleniu.
Prowadzą do tego
procesy diagenezy osadu
:
1. Twardnienie koloidów
– koloidy występujące na dnie i wypełniające pory w osadzie
z biegiem czasu tracą wodę i twardnieją (woda jest wyciskana przez cięŜar nadległych
warstw). W efekcie miękki osad zawierający początkowo 80 % wody, przechodzi w
twardą skałę, w której ilość wody jest niewielka.
2. Kompakcja
– zmniejszenie objętości porów i porowatości osadu pod wpływem
ciśnienia (cięŜaru) nadległych warstw. ŚwieŜo złoŜony ił ma porowatość n=70% na
głębokości 2 km około 10%. Wskutek kompakcji utwory luźne i miękkie takie
jak iły czy muły ulegają sprasowaniu – złupkowaniu, polegającym na powstaniu
równoległych do warstwowania powierzchni rozdzielczości.
3. Rekrystalizacja
– zmiana warunków fizyko-chemicznych w osadzie moŜe
doprowadzić do przesycenia roztworów i w konsekwencji do powtórnego
wykrystalizowania się z roztworu związków mineralnych, najczęściej węglanu wapnia
i krzemionki. Rekrystalizacja prowadzi do spajania ziaren i do zwiększania wielkości
ziaren mineralnych.
4. Cementacja -
w wyniku procesów diagenezy zmniejsza się odległość pomiędzy
poszczególnymi składnikami osadu, a ziarna osadu zlepiają się ze sobą – ulegają
cementacji. Substancjami cementującymi -
SPOIWEM
są zwykle węglan wapnia,
krzemionka, związki Ŝelaza, dolomit, gips czy minerały ilaste.
W zaleŜności od składu i genezy skały osadowe dzielimy na:
•
skały okruchowe (klastyczne, detrytyczne)
•
ilaste
•
(r
ezydualne)
•
skały
organogeniczne i chemiczne
SKAŁY OKRUCHOWE
SKAŁY OKRUCHOWE
są to nagromadzenia okruchów skalnych i ziaren mineralnych
powstałych w wyniku wietrzenia skał.
WyróŜnia się skały okruchowe luźne i zwięzłe (poszczególne ziarna są związane spoiwem).
CECHY STRUKTURALNE
określają wygląd okruchów i ziaren w skałach osadowych.
Obtoczenie –
stopień zaokrąglenia krawędzi pierwotnie kanciastego okruchu lub ziarna.
Stopień obtoczenia zaleŜy od długości drogi transportu i odporności materiału na ścieranie:
kanciaste, słabo obtoczone, obtoczone i dobrze obtoczone.
Stopie
ń
selekcji
(wysortowania) dostarcza informacji o warunkach i długości transportu
materiału oraz sposobie jego sedymentacji. Stopień selekcji rośnie wraz z długością drogi
transportu.
Kształt okruchów –
kuliste, wrzecionowate, płasko-wydłuŜone, dyskoidalne
Charakter powierzchni –
matowe, porysowane, gładkie; pozwala wnioskować o środowisku
transportu
Frakcja t
o wielkość materiału okruchowego, z którego zbudowana jest skała. WyróŜnia się 4
główne frakcje:
Frakcja
Nazwa
składników
Skała
Wymiary
składników
luźna
zwięzła
blok
(kanciasty)
głaz
(obtoczony)
blokowisko,
głazowisko
>100 mm
Ŝwirowa
-psefitowa
okruch
(kanciasty)
otoczak
(obtoczony)
gruz,
Ŝwir
brekcja,
zlepieniec
2-100 mm
piaskowa
-psamitowa
ziarno
piasek
grubo-
piaskowiec
grubo-
1-2
0,1-2
mm
średnio-
średnio-
0,5-1
drobno-
ziarnisty
drobno-
ziarnisty
0,1-0,5
mułowa lub
pyłowa
-aleurytowa
ziarno
muł
mułowiec
0,01-0,1 mm
iłowa –
pelitowa
ziarno
ił
iłowiec
<0,001 mm
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl
Skały osadowe
stanowi
ą
5% wagowych skorupy ziemskiej
(do głębokości 16 km).
Pozostałe 95% przypada na skały magmowe i metamorficzne.
Skały
osadowe
pokrywaj
ą
75%
powierzchni
Ziemi
–
dzięki
temu
wydają
się
powszechniejsze niŜ są rzeczywiście.
Skały osadowe powstają w wyniku sedymentacji.
SEDYMENTACJA –
to proces gromadzenia się materiału okruchowego, organicznego lub
chemicznego w zbiornikach wodnych lub rzadziej w środowisku lądowym.
Osady te podlegają następnie procesowi
diagenezy
, podczas której okruchy skał ulegają
cementacji
Ś
rodowiska sedymentacji
Ś
rodowisko l
ą
dowe
to środowisko rzeczne, limniczne (jeziorne), glacjalne, pustynne,
bagienne.
Ś
rodowisko morskie
– oceaniczne jest bardziej zróŜnicowane głównie z uwagi na głębokość
morza i odległość od brzegu: środowisko lagunowe, litoralne, nerytyczne, batialne i abisalne.
Facje osadowe
W zaleŜności od środowiska sedymentacji w tym samym czasie powstają osady róŜnej genezy
i o róŜnym składzie mineralnym.
Zmienność osadów powstających w tym samym czasie określa pojęcie
facji.
FACJA
to
zespół cech litologicznych, paleontologicznych i ekologicznych osadu. Facja
odzwierciedla warunki, w jakich nastąpiła sedymentacja osadu.
Facje osadowe
powstałe w określonych środowiskach sedymentacyjnych mają identyczne jak
środowisko nazwy: facja lądowa, morska, pustynna, litoralna, rafowa, okruchowa itp.
Litofacja
– facja wyróŜniona na podstawie cech litologicznych (skład mineralny, struktura i
tekstura) np. osady piaszczyste i węglanowe, wapienie rafowe i iły wapienne.
Biofacja
– facja wyróŜniona na podstawie zawartych w osadach szczątków organicznych.
Rodzaj skamieniałości znajdujących się w danym osadzie świadczy o środowisku
sedymentacji, tzn. o głębokości zbiornika, oddaleniu od brzegu, temperaturze i zasoleniu
wody
.
Zmienno
ść
facjalna osadów w oceanie – Ryc. z podr. W. Mizerskiego „Geologia dynamiczna dla geografów”
W pewnych warunkach geologicznych na duŜych obszarach mogą tworzyć się grube osady
podobnego rodzaju. Takie osady wyodrębniane są jako
formacja osadowa
.
Formacja solono
ś
na
– w jej skład wchodzą sole, ale równieŜ gipsy oraz osady węglanowe i
okruchowe, które powstały w wysychającym zbiorniku morskim.
Formacja fliszowa
– zespół osadów tworzących się u podnóŜa stoku kontynentalnego, na
skutek działania prądów zawiesinowych (spływ grawitacyjny podwodny – z
osadem ilastym).
Formacja pustynna
– obejmuje osady w warunkach klimatu suchego, gorącego i przy
niedoborze wody.
Formacja molasowa
– zespół osadów okruchowych (lądowych) powstałych w skutek
niszczenia wypiętrzanego łańcucha górskiego.
Formacja w
ę
glowa
– obejmuje pokłady węgla i przewarstwiające je skały okruchowe
(zlepieńce, piaskowe, łupki ilaste)
Pokłady węgla tworzą się z akumulacji organicznej pochodzenia roślinnego, współcześnie
najczęstszymi przykładami takiej akumulacji są
torfowiska
.
Większość torfowisk tworzy się na obszarach zabagnionych, w miejscach dawnych jezior i
dolin rzecznych. Występują najczęściej na obszarach niedawno zlodowaconych, chłodnym i
wilgotnym klimacie.
Rośliny wodne zarastające brzeg zbiornika
obumieraj
ą, na tych osadach zaczyna rosnąć
mech
a później
małe drzewa
. Strefa roślinności przesuwa się do środka zbiornika. Przy
słabym dopływie tlenu z osadów
przy brzegu tworzy si
ę
torf
.
Jezioro wypełnia się torfem i zarasta lasem – tworzy się
torfowisko niskie
Kiedy wyczerpie się woda zawarta w torfie , będąca pozostałością wód jeziora, wówczas las
obumiera i tworzy się
torf drzewny
.
Torfowisko szybko
zarasta mchami
i wznosi się ponad otaczający teren. Powstaje
torfowisko wysokie
.
Powstanie torfowiska wysokiego (wg M Ksi
ąŜ
kiewicza)
a,b – stadia pocz
ą
tkowe, c – torfowisko niskie, d – etap po
ś
redni, e – torfowisko wysokie
Luźny osad złoŜony najczęściej w środowisku wodnym ulega zwykle
lityfikacji
–
konsolidacji
czyli zestaleniu.
Prowadzą do tego
procesy diagenezy osadu
:
1. Twardnienie koloidów
– koloidy występujące na dnie i wypełniające pory w osadzie
z biegiem czasu tracą wodę i twardnieją (woda jest wyciskana przez cięŜar nadległych
warstw). W efekcie miękki osad zawierający początkowo 80 % wody, przechodzi w
twardą skałę, w której ilość wody jest niewielka.
2. Kompakcja
– zmniejszenie objętości porów i porowatości osadu pod wpływem
ciśnienia (cięŜaru) nadległych warstw. ŚwieŜo złoŜony ił ma porowatość n=70% na
głębokości 2 km około 10%. Wskutek kompakcji utwory luźne i miękkie takie
jak iły czy muły ulegają sprasowaniu – złupkowaniu, polegającym na powstaniu
równoległych do warstwowania powierzchni rozdzielczości.
3. Rekrystalizacja
– zmiana warunków fizyko-chemicznych w osadzie moŜe
doprowadzić do przesycenia roztworów i w konsekwencji do powtórnego
wykrystalizowania się z roztworu związków mineralnych, najczęściej węglanu wapnia
i krzemionki. Rekrystalizacja prowadzi do spajania ziaren i do zwiększania wielkości
ziaren mineralnych.
4. Cementacja -
w wyniku procesów diagenezy zmniejsza się odległość pomiędzy
poszczególnymi składnikami osadu, a ziarna osadu zlepiają się ze sobą – ulegają
cementacji. Substancjami cementującymi -
SPOIWEM
są zwykle węglan wapnia,
krzemionka, związki Ŝelaza, dolomit, gips czy minerały ilaste.
W zaleŜności od składu i genezy skały osadowe dzielimy na:
•
skały okruchowe (klastyczne, detrytyczne)
•
ilaste
•
(r
ezydualne)
•
skały
organogeniczne i chemiczne
SKAŁY OKRUCHOWE
SKAŁY OKRUCHOWE
są to nagromadzenia okruchów skalnych i ziaren mineralnych
powstałych w wyniku wietrzenia skał.
WyróŜnia się skały okruchowe luźne i zwięzłe (poszczególne ziarna są związane spoiwem).
CECHY STRUKTURALNE
określają wygląd okruchów i ziaren w skałach osadowych.
Obtoczenie –
stopień zaokrąglenia krawędzi pierwotnie kanciastego okruchu lub ziarna.
Stopień obtoczenia zaleŜy od długości drogi transportu i odporności materiału na ścieranie:
kanciaste, słabo obtoczone, obtoczone i dobrze obtoczone.
Stopie
ń
selekcji
(wysortowania) dostarcza informacji o warunkach i długości transportu
materiału oraz sposobie jego sedymentacji. Stopień selekcji rośnie wraz z długością drogi
transportu.
Kształt okruchów –
kuliste, wrzecionowate, płasko-wydłuŜone, dyskoidalne
Charakter powierzchni –
matowe, porysowane, gładkie; pozwala wnioskować o środowisku
transportu
Frakcja t
o wielkość materiału okruchowego, z którego zbudowana jest skała. WyróŜnia się 4
główne frakcje:
Frakcja
Nazwa
składników
Skała
Wymiary
składników
luźna
zwięzła
blok
(kanciasty)
głaz
(obtoczony)
blokowisko,
głazowisko
>100 mm
Ŝwirowa
-psefitowa
okruch
(kanciasty)
otoczak
(obtoczony)
gruz,
Ŝwir
brekcja,
zlepieniec
2-100 mm
piaskowa
-psamitowa
ziarno
piasek
grubo-
piaskowiec
grubo-
1-2
0,1-2
mm
średnio-
średnio-
0,5-1
drobno-
ziarnisty
drobno-
ziarnisty
0,1-0,5
mułowa lub
pyłowa
-aleurytowa
ziarno
muł
mułowiec
0,01-0,1 mm
iłowa –
pelitowa
ziarno
ił
iłowiec
<0,001 mm