Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
//-->.pos {position:absolute; z-index: 0; left: 0px; top: 0px;}RECENZJE149имеется возмож�½ость поз�½акомиться с самим материалом. И честь и хвалаЛ. Спи�½оцци Мо�½аи, что о�½а взялась за такой материал, который касаетсятакой далекой, �½о по-преж�½ему и�½терес�½ой для �½ас«Италья�½скойСлавии».Алекса�½др Д. Дуличе�½коВjара М а л џ иjе в а, Зуза�½а Т о п о л и њ с к а, Маjа Ђ у к а �½ о в и ћ, ПредрагП и п е р,Jуж�½ослове�½ски jезици:граматичке структуре и фу�½кциje,ред.П. П и п е р, Београд: Београдска књига,2009, 552 c.1. Recenzowana książka pod redakcją P. Pipera zawiera opisy struktury gra-matycznej czterech południowosłowiańskich języków literackich — bułgarskie-go, macedońskiego, słoweńskiego i serbskiego. Współoprawna całość składasię z czterech autoryzowanych rozdziałów: rozdz. I:В. Малджиева,Българскиезик;rozdz. II:З. Топилињска,Македо�½скиjазик;rozdz. III: M.Ђука�½овић,П. Пипер,Slovenski jezik(autorstwa P. Pipera jest część poświęcona składni);rozdz. IV:П. Пипер,Српскиjезик.W uzupełnieniu zamieszczony jest tekstautorstwa P. Pipera, stanowiący charakterystykę podstawowych różnic grama-tycznych między językiem serbskim i chorwackim (Оприроди граматичкихразлика између српског и хрватскогjезика).Rozdziały uzupełniają wykazyskrótów, symboli i bibliografie cytowanej literatury. Każda z części pisana jestw języku, który stanowi przedmiot opisu.Celem pracy, zgodnie z deklaracją zawartą w przedmowie do książki, byłostworzenie kompendium, które miało zawierać przegląd gramatyk badanychwspółczesnych języków literackich opartych na analogicznych podstawach teore-tycznych. Podkreślony jest w przedmowie fakt czerpania podstaw teoretycznychz prac Z. Topolińskiej, m.in. z opisu gramatyki języka macedońskiego tej autorkiz 1994 r., opublikowanego w Krakowie jako skrypt dla studentów slawistyki (napodstawie opracowania powstałego w 1980–1981 r.). Tekst ten, z dodanym ko-mentarzem odautorskim, stanowi rozdział książki, poświęcony językowi mace-dońskiemu. We wstępie do tego rozdziału autorka wskazuje naGramatykę współ-czesnego języka polskiego. I. Składnia,(red. Z. Topolińska, Warszawa 1984) jakopodstawę teoretyczną swojej pracy. Podkreśla też fakt,żemimo upływu wielu latod opublikowania skryptu krakowskiego, wzbogacenia literatury językoznawczejdotyczącej języka macedońskiego oraz rozwoju teorii językoznawczych, decydu-je się na ponowny druk w omawianym tu tomie bez większych zmian.Zgodnie z zamysłem autorów pozycję należy przyjmować jako cztery opi-sy struktur gramatycznych, spojone ze sobą pod względem jednolitej podstawy150RECENZJEteoretycznej i klasyfikacyjnej. Jest nią model teoretyczny gramatyki opartej na se-mantycznej strukturze zdania, której trzonem jest predykat implikujący argumen-ty (jądro dyktalne propozycji), lokalizowany w sytuacji czasowo-przestrzennej(składnik temporalno-spacjalny dictum) i poszerzony o treści określające stosunekprawdziwościowy nadawcy komunikatu do orzekanej relacji (składnik modal-ny). Zarys podstawy teoretycznej opisów gramatycznych zawarty jest w każdymz czterech rozdziałów książki. Zakres problematyki ujętej dla każdego z językówjest podobny — w częściachsensu strictogramatycznych każdego rozdziału wy-dzielony jest podrozdział poświęcony morfologii oraz składni. Przedstawione zo-stały również systemy fonologiczne każdego z języków, a opisy te wzbogaconesą o podstawowe wiadomości z zakresu systemu graficznego i zasad pisowni.Zważywszy,żekażdy z opisów systemów językowych zawarty jest na około 120stronach, jasne jest,żeuwzględnione treści musiały być ujęte w sposób bardzosyntetyczny — dotyczy to zarówno części opisowych, jak i prezentowanego ma-teriału. Doceniając wagę celu, jaki postawili sobie autorzy omawianego kompen-dium, trzeba stwierdzić,żepodjęte zadanie przedstawienia cech systemów grama-tycznych czterech języków w sposób umożliwiający ich porównanie było bardzotrudne.Pozycję warto więc scharakteryzować, biorąc pod uwagę czytelnika, który po-szukuje w niej wiadomości na temat podobieństw i różnic między opisywanymijęzykami. Jeden z problemów ma charakter porządkowy i dotyczy ukształtowaniaposzczególnych części książki. Pewną niespodzianką jest to,żenie wszystkie roz-działy poświęcone poszczególnym językom powielają taki sam schemat. Rozdzia-łydotyczące języka bułgarskiego, słoweńskiego i serbskiego uporządkowane zostaływedług schematu: fonologia, gramatyka / morfologia, składnia. Z tego schematuwyłamuje się część poświęcona językowi macedońskiemu, która uporządkowanajest następująco: przegląd form leksemów odmiennych, podstawy składni syntag-my imiennej, krótki przegląd składni zdania, fonologia. Ważniejsze jest jednak to,żezauważa się różnice w zawartości poszczególnych podrozdziałów, a także —mimo wspólnych podstawowych ustaleń — różnice rozstrzygnięć teoretycznych,czegoźródłemjest niewątpliwie suma doświadczeń badawczych, którą wnosi każ-dy z autorów. Trudno jest autorce tego tekstu przyjmować postawę krytyczną wo-bec przyjmowanych postaw i rozstrzygnięć oraz wyrażać swoje preferencje. Waż-niejsza (zwłaszcza dla czytelnika tej książki) wydaje się analiza, w jakim stopniuposzczególne części opisów systemów gramatycznych są porównywalne i spójne.Poniżej scharakteryzuję pokrótce poszczególne partie książki, biorąc pod uwagęgłównie to kryterium.2. Opisy systemów fonologicznych stanowią pewien dodatek do części, któresą dla omawianej pozycji podstawowe, a dotyczą morfologii i składni. Poziomfonologiczny jest więc opisywany bardzo skrótowo i ograniczony jest do podsta-RECENZJE151wowych wiadomości. W każdej z części poświęconych fonologii podane zostałyinwentarze fonemów (wśród których wyróżnia się wokale, sonanty i obstruenty),warianty pozycyjne, podstawowe zjawiska dotyczące dystrybucji fonemów. Znaj-dujemy też skrótowo podane wiadomości o akcencie i intonacji oraz uwagi o sys-temach graficznych i pisowni. Mimo przyjętego jednolitego zakresu uwzględnia-nych zagadnień, opisy odnoszące się do każdego z języków różnią się. Dotyczy toich strony zewnętrznej, to znaczy sposobu prezentacji treści (grafy / tabele / tekst),istotniejsze jest jednak to,żestosowane przez poszczególnych autorów cechy kla-syfikacyjne nie są jednolite — na przykład inne są kryteria służące scharaktery-zowaniu fonemów samogłoskowych i obstruentów bułgarskich i macedońskich,kryteria stosowane dla języka serbskiego są podobne do tych, które uwzględnio-no w opisie języka bułgarskiego. Niezwykle lakoniczny jest opis poziomu fono-logicznego języka słoweńskiego, nie zostały w nim ustalone w sposób wyczer-pujący dystynktywne cechy fonemów i ukazana w sposób przejrzysty strukturatego poziomu. Mało zorientowany czytelnik nie jest w stanie ocenić jego cechszczególnych, które wyodrębniają ten język spośród pozostałych języków połu-dniowosłowiańskich, a dotyczy to zarówno wokali, jak i konsonantów. W opisieautorka nie stosuje znaków ustalonych dla fonemów — wyjątek stanowią uwagidotyczące wielofunkcyjności grafemówl, v, r, lj, nji zapisy ich realizacji w pew-nych kontekstach (dotyczy to realizacji niepalatalnej). W zapisie ortograficznympodane są również pary ilustrujące alternację niepalatalnych do palatalnych, typul: lj(beliti:belen), p: plj(topiti:topljen),itp. (s. 259) — w części poświęconejfonologii języka serbskiego takie opozycje są omówione bardziej szczegółowojako morfonologiczne.Opis poziomu fonologicznego języka macedońskiego uzupełnia część stano-wiąca bardzo syntetycznie podaną analizę rozwoju wokali i konsonantów, odnie-sionego do okresu prasłowiańskiego — w pozostałych rozdziałach takich opraco-wań brak.W częściach odnoszących się do poziomu fonologicznego języka słoweńskie-go i serbskiego zawarte są bardzo zwięzłe partie poświęcone skomplikowaneji istotnej dla tych języków problematyce akcentu dynamicznego i tonicznego.Konkludując: książka zawiera cztery odrębne opisy poziomu fonologicznego,które są bardzo zindywidualizowane; zakresowo, częściowo także metodologicznieróżnią się między sobą. Szkoda,żenie wypracowano jednolitego modelu prezen-tacji inwentarzy fonemów dla każdego języka, co ułatwiłoby czytelnikowi ichporównanie. Omawiane tu partie tekstu są trudne do porównania i wyciągnięciawniosków na temat podobieństw i różnic między systemami, a jak wiadomo, sąone dość istotne (na przykład dotyczy to cech różniących języki południowosło-wiańskie, takich jak zakres miękkości fonemów spółgłoskowych lub skład i struk-tura systemów fonemów wokalicznych).152RECENZJE3. Zastosowany model teoretyczny opisów gramatycznych scharakteryzowanyzostał w postaci wstępów w częściach odnoszących się do języka bułgarskiegoi macedońskiego. Autorki tych części tomu w sposób zwięzły i przejrzysty przed-stawiają budowę struktury semantycznej zdania, uściślając stosowaną w tekścieterminologię, zarysowują istotę poszczególnych kategorii semantycznych oraz wy-odrębniają klasy leksemów — części mowy (odmienne i nieodmienne). W czę-ścipoświęconej językowi serbskiemu wprowadzenie teoretyczne poprzedza opisform (morfologię) oraz składnię. Wstępy te, jakkolwiek osadzone we współcze-snych teoriach i wyróżniające poziom semantyczny i formalny struktury zdanio-wej, nie są treściowo tożsame z rozdziałami poświęconymi językowi bułgarskie-mu i macedońskiemu. Tak na przykład kryteria pozwalające dokonać klasyfikacjidychotomicznej zbioru części mowy są inne w opisie języka bułgarskiego niż te,które zastosowane zostały dla języka serbskiego (pomijając sposób prezentacji— w części bułgarskiej za pomocą dendrytu, w części serbskiej poprzez klasysformułowane tekstowo).Opisy morfologii języka bułgarskiego, macedońskiego i serbskiego zawierająprzeglądy kategorii i form przysługujących czasownikom, rzeczownikom, przy-miotnikom, liczebnikom i przysłówkom, ograniczając się do leksemów odmien-nych. W części słoweńskiej uwzględniono także nieodmienne części mowy, po-święcającim krótką charakterystykę.Model zastosowany dla opisu form bułgarskich, macedońskich i serbskich jestdość jednolity. Odróżniane są elementy budowy form, obejmujące w odniesie-niu do czasownikaPODSTAWĘ SŁOWOTWÓRCZĄ+SUFIKS TEMATYCZNY+FORMANT+KOŃCÓWKĘ, por. np. zapis bułg. 1. sg. praes.ход-ø-я;2. sg. praes.ход-и-ш,itp.;w przypadku rzeczownika: (PREFIKS) +RDZEŃ+ (SUFIKS/SZEREG SUFIKSÓW).3.1. Prezentacja form podporządkowana jest w przypadku czasownika rodza-jowi sufiksu tematycznego (temat praesentis — temat aorystu / infinitiwu). Z tegoteż powodu w omawianym szeregu form syntetycznych (niezłożonych) zasto-sowana jest np. w opisie materiału bułgarskiego (analogicznie macedońskiego)następująca kolejność: formy praesentis; formy imperatiwu; formy imperfectum;imiesłów -л odimperfektywny (tworzony od tematu praesentis); aoryst; imiesłów-л odaorystowy. Jednakże imiesłów przymiotnikowy współczesny (temat prae-sentis) oraz imiesłów przymiotnikowy bierny (temat aorystu), a także imiesłówprzysłówkowy omówione są w osobnym podrozdziale. Dość zaskakujące jestto,żew przeglądzie morfologii języka macedońskiego nie zostały uwzględnioneanalityczne formy werbalne, w odróżnieniu od części bułgarskiej, w której ta-kie formy przedstawione są w funkcji temporalnej i funkcji trybów. Kryteria ichuszeregowania jednak nie są jasne (np. przemieszane są formy, w których składwchodzi imiesłów -л od tematu aorystu, jak np. w przypadku perfectum, orazformy tworzone od tematu praesentis, jak w przypadku futurum). Osobno uka-RECENZJE153zane są całe zbiory form temporalnych conclusiwu oraz narratiwu (indirectiwu)(s. 51–57). Morfologia czasownika serbskiego mieści się w ogólnych ramach teo-retycznych przyjętych dla bułgarskiego i macedońskiego. Opis obejmuje zarównoformy syntetyczne, jak też analityczne, ale zawiera także przegląd paradygmatówklasyfikowanych według kryterium ilości wariantów tematycznych w nich wy-stępujących. Paradygmaty zawierające 16 form temporalnych, infnitiwu, formęimperatiwu, conditionalu, formy imiesłowów, formę bierną są ukazane w tabelachilustrujących czasowniki jedno-, dwu-, trzy-, cztero- i pięciotematowe. Słoweń-skie formy werbalne zostały przedstawione według tradycyjnego modelu. Opis niejest oparty na przyjętej dla pozostałych języków analizie budowy morfologicznejform, choć ich uszeregowanie jest podobne. Wykazom końcówek / przykładomform osobowych towarzyszą uwagi o pewnych alternacjach. Uwzględnione sąformy syntetyczne i analityczne. To, co zwraca uwagę, to ukazanie form biernychz uwzględnieniem perspektywy temporalnej (ta tematyka jako zgramatykalizo-wane jądro diatezy jest poruszana w pozostałych rozdziałach książki w ramachskładni, jednak bez wykazania składów inwentarzy form). Oprócz infinitiwuomówione zostało supinum i typ kontekstu, w którym występuje.3.2. Części poświęcone kategoriom imiennym zawierają analizę rzeczowni-ków i zaimków rzeczownych. Opis form rzeczownika bułgarskiego i macedoń-skiego podporządkowany jest kategoriom przysługującym rzeczownikowi w tychjęzykach, a więc kategorii rodzaju, liczby, apelu i określoności. W przejrzystysposób omówione zostały podkategorie w odniesieniu do każdej z wymienionychkategorii i ich wykładniki formalne, np. system kategorii liczby, a więc pojedyn-czośćvsmnogość, a w ramach mnogości podkategorie pluralis i tzw.brojnejfor-my, uzależnionej od kontekstu liczebnika. Oba opisy zawierają szczegóły dystry-bucyjne, np. końcówek pluralu, także z uwzględnieniem miejsca akcentu (jeślidana końcówka to narzuca) oraz pewnymi istotniejszymi zjawiskami alternacyjny-mi. Ukazane są zgramatykalizowane wykładniki kategorii apelu oraz określoności(formy z rodzajnikiem). Do opisu tej ostatniej kategorii wkradł się drobny błądw opisie bułgarskim: krótka forma rodzajnika (-a / -я) zgodnie z ortoepią językaliterackiego ma wartość [-ъ / -‘ъ], a nie, jak podano, [-a / -‘a].Wiadomości odnoszące się do słowotwórstwa są sprowadzone do minimumi ograniczają się do zasygnalizowania związku między ciągiem formant + koń-cówka a rodzajem gramatycznym. Część poświęcona rzeczownikowi serbskie-mu rozpoczyna również zarys problematyki słowotwórczej, po którym następujeprzegląd kategorii gramatycznych — rodzaju, liczby i przypadka. Tej ostatniejkategorii P. Piper poświęca szczególną uwagę i bardzo szczegółowy opis. Wy-różnionych zostaje 10 typów rzeczowników ze względu na realizację kategoriigramatycznych. Następnie w obrębie trzech deklinacji wyodrębnione są podtypycharakteryzujące się odmiennymi zjawiskami morfonologicznymi (alternacjami,zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl