Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
„W poszukiwaniu widza”
- dla krytyki filmowej – widz jest przede wszystkim kimś rzeczywistym, czyjej egzystencji nie trzeba dowodzić
- krytyk akceptujący dany film może pragnąć, aby odniósł on sukces – upatruje on w widzu kogoś, kogo należy dopiero powołać do istnienia
1916 – Hugo Munsterberg – istnienie więzi między filmem a widzem; nieodzowność widza,
który musi wykonać określone zadania, by film mógł w ogóle oddziaływać
Borys Eichenbaum – pojęcie „mowy wewnętrznej” do wyjaśnienia, jak seria sygnałów pojawiająca się na ekranie znajduje swoje określenie i uzupełnienie w umyśle widza
Lata 30 – Walter Benjamin – możliwość reprodukcji mechanicznej zmienia zarówno charakter dzieła sztuki, jak i profil jego adresata (to widz samym swym sposobem istnienia sankcjonuje odejście od rytuału recepcji na rzecz konsumpcji wykorzystującej efekt dystansu)
Lata 50 – Edgar Morin – definiuje kino jako „symbiozę”, czyli maszynę łączącą i integrującą czynniki lingwistyczne i psychiczne
Lata 60 – zmienia się rama odniesienia: definiowanie w kategoriach „esencji” zostaje zastąpione posługiwaniem się „modelami”, podejście syntetyczne prowadzi do badań o charakterze systematycznym; preferuje się metodologiczny rygor; zmienia się charakter teorii;
- zmienia się koncepcja widza – staje się tematem do analizy włączonym w pole badań, gdzie bierze się pod uwagę wyniki eksperymentów i rozpatruje istotne cechy zjawiska w relacji narzędzi badawczych
à każdy typ badań wyłania swego własnego widza
- dla psychologii – widz stanowi centrum, wokół którego obraca się sytuacja filmowa
- dla socjologii – jest jednym ze składników instytucji kinematograficznej
- dla psychoanalizy – jest częścią aparatu filmowego
- dla ekonomii – połączeniem potrzeb i konsumpcji
- dla semiotyki – jednym z biegunów obiegu mowy
- kolejno wypracowywane postawy mogą prowadzić do sprzecznych ze sobą poglądów
- widz stał się postacią pluralną gdy uznano jego złożoność, a zakwestionowano jedność
è widz jako DEKODUJĄCY
- ten, kto może i powinien rozszyfrować zbiór obrazów i dźwięków; tłumacz zakodowanego sygnału
- postulowała semiologia strukturalna w latach 60 – rozpoznawano widza jako kogoś określonego, lecz marginesowego, pełniącego specyficzną, niemniej ograniczoną funkcję
è widz jako INTERLOKUTOR
- uczestnik komunikacji
- od którego oczekuje się zrozumienia, kierując do niego propozycje
- partner wykonujący własne zadanie
Lata 70 – zaczęto przywiązywać większą wagę do samego procesu odbioru; rozpoczęło się badanie śladów obecności widza w przeznaczonym dlań przedmiocie
- czytać to tyle, co pisać na nowo (Barthes) lub interpretować
- pojęcie czytelnika implikowanego
- Christian Metz wzywa do maksymalnie kompletnej i obiektywnej rekonstrukcji struktur filmowych
- albo bierze się pod uwagę aktywność, której domaga się samo dzieło albo ujawnia wzór, który ono zawiera; widz jest w pełni kontrolowany
- odbiorca zostaje zastąpiony przez interlokutora, semiotyka strukturalna przez semiotykę „tekstualną”
- początkowo widz lokalizowany był poza przedstawieniem i uznawany za przypadkowego gościa czy użytkownika dzieła, podczas gdy obecnie jest on odpowiedzialny za splatanie nici tkaniny dlań przeznaczonej
- staje się świadomym partnerem rozpoznającym postawione mu zadanie
- kiedyś opanowanie kodu uznawano za wystarczające dla obrazów i dźwięków; dziś panuje powszechna zgoda co do tego, że nieodzowna jest ROZUMIEJĄCA WIEDZA, która pozwala panować nad całą sytuacją, umożliwia ocenę dokonanych wyborów, śledzenie konwencji è WIEDZA OTWARTA łącząca encyklopedię ze składnią i leksykonem
- zmienia się także koncepcja przestrzeni, w której pojawia się aktywność widza
- obecnie widzi się organizm podlegający wpływom kontekstu i mający ze swej strony wpływ na ów kontekst
- nie chodzi już dłużej o struktury, lecz o grę
- transformacja widza znalazła swoje odzwierciedlenie we właściwościach obrazu i współdziałając z innymi zmianami kształtuje samo pojęcie filmu
- znaczące są zmiany samej terminologii à nikt nie mówi już o dziele czy przekazie, lecz o TEKŚCIE = nowy kierunek badań (semiotyka „tekstualna”); włączenie w definicję kogoś, czyim zadaniem jest odbiór obrazów i dźwięków
- DYSTANS – w przestrzeni lub w czasie, między składnikami gry; ale więzi są bardziej ścisłe, a odległości możliwe do pokonania – zanim film zostanie uchwycony i odtworzony, oznacza się rodzajem wewnętrznej dyspozycyjności
- Film nie oferuje się do oglądania ustanawiając swoje przeznaczenie jako cel do osiągnięcia lub punkt ponownego odbicia
- odbiorca żyje wraz z filmem = żyje wówczas, gdy znajduje miejsce w obrębie procesu widzenia, ściśle związanego z przepływem obrazów i dźwięków; widz sam oddaje się widzeniu: odpowiada na dyspozycyjność świata na ekranie, przyjmując na siebie odpowiedzialność w odpowiedzi na propozycję sformułowaną przez film
à zagadnienie podmiotowości w języku
- sposób w jaki manifestuje się tekst, wskazuje nie tylko na jego zdolność kierowania znaków do kogoś, ale także na fakt, iż tekst potrzebuje odbiorcy
- albo interlokutor pomyślany jest jako partner, którego tekst znajduje na swoim skraju (polegamy na umiejętnościach i na kompetencji, których wymaga tekst) albo jego kontur zostaje wyznaczony przez sam tekst i mieści się w obrębie tego tekstu (pozwala odsłonić maskowane, lecz wyraźne ślady i wzory pragnienia ekspresji, które oczekuje zrozumienia)
- fakt, iż tekst potrzebuje interlokutora, należy rozumieć albo, że potrzebna mu jest czyjaś obecność, którą mógłby wchłonąć, albo ofiarowuje wzór zdolny widza prowadzić
à zagadnienie interpretacji
- wkład widza w konstrukcję sensu dyskursu, pamiętając o wkładzie dyskursu w konstruowanie widza
- tekst nigdy nie jest dany per se, lecz zawsze ukierunkowany na innych
- tekst nie jest dany od razu i na zawsze, lecz podatny na przeformułowania
- konfrontacja między wnętrzem a zewnętrzem nie tylko umożliwia refleksję nad sprawami podstawowymi, lecz także zabezpiecza szansę rozwoju i wzrostu – zabezpiecza podstawę interpretacji
- tekst – z samej swej natury – jest miejscem dialogu; interlokutor gdziekolwiek zostanie ulokowany pełni funkcję majeutyczną