Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
12 Arianizm i Sobór Nicejski.
Ariusz
Z pochodzenia Libijczyk, urodzony około 256 roku. Około 280 – 285 pobierał nauki w Aleksandrii. Dalsze studia odbywał w Antiochii słuchając między innymi wystąpień Lucjana z Samostaty. Około roku 306 był wplątany w herezję Melecjusza. Nieco później został przyjęty na łono kościoła przez Piotra, biskupa Aleksandrii. On też wyświęcił Ariusza na diakona. Próbowano odsunąć go od nauczania (z powodu kontaktów z Melecjuszem) lecz pod naciskiem ludu powrócił do służby Słowa. W 312 roku biskup Aleksander nadał mu święcenia kapłańskie i zlecił naukę w jednej z dzielnic Aleksandrii.
Nauka Ariusza.
Był on uczniem szkoły, która utrzymywała, że Chrystus nie jest Bogiem, lecz stworzeniem wyposażonym w boską moc. Tak też zaczął nauczać Ariusz od roku 315 a swe poglądy spisał w dziele „Uczta”. Od tego zaczęły się błędy trynitarne Ariusza (błędy trynitarne – dotyczące osoby i istoty Trójcy Świętej).
· Bóg Ojciec – jedyny, niestworzony, niezrodzony, niezmienny, niewidzialny.
· Bóg Ojciec w celu stworzenia świata wydał Syna przed czasem.
· Tylko Syn otrzymał od Ojca istnienie. I w tym znaczeniu nie jest Syn jednym ze stworzeń.
· Syn nie otrzymał początku z substancji Ojca. Nie jest, więc homousios – współistotny, lecz jest tylko homoios – podobny do Ojca. Jeśli zatem Bóg Ojciec stworzył Syna z niczego (ex nihilo) to Syn miał swój początek.
· Synem Bożym jest w znaczeniu moralnym a nie metafizycznym. Jest niepodobny i zupełnie różny od Boga Ojca, nie zna doskonale Boga Ojca, jest stworzony a niezrodzony, Syn nie posiada ludzkiej duszy, bo jej miejsce zajął Logos.
· Duch Święty jest pierwszym ze stworzeń Logosu i jako taki jest jeszcze mniej Bogiem.
· Zatem Trójca Święta to trzy różne, zhierarchizowane i niepodobne Istoty.
Dalsze losy
Nauka Ariusza cieszyła się wielką popularnością gdyż była prostsza i łatwiejsza do zrozumienia. Przeciwko nowej nauce wystąpił biskup Aleksander. W 318 roku biskup Aleksander zwołał synod biskupów Libii i Egiptu do Aleksandrii. Ariusz i jego zwolennicy zostali objęci ekskomuniką. Z czasem Ariusz został zmuszony do opuszczenia Aleksandrii. Udał się do Palestyny gdzie przygarnął go Euzebiusz z Cezarei. Sława Ariusz i popularność jego nauki rosły tak bardzo, że na synodach w Nikomedii (320-321) oraz Palestynie (321-322) zrehabilitowano go. Wobec grożącego kościołowi rozbicia wewnętrznego zainterweniował sam cesarz Konstantyn.
Sobór Nicejski Sobór obradował w Nicei od 20 maja do 25 lipca 325 roku. Został zwołany przez samego cesarza (przybyłego osobiście) celem zażegnania konfliktu ariańskiego. Był pierwszym soborem powszechnym, na którym stawili się czołowi przedstawiciele Kościoła. Słabo reprezentowany był zachód (problem ariański nie zdążył się rozprzestrzenić na zachód) – przybyło jedynie 5 biskupów. Łącznie szacuję się liczbę biskupów na 318 (około bo różne źródła podają inne liczby), z przedstawicielami Persji i Gotów włącznie. Z uczestników wielu nosiło ślady prześladowań za czasów Dioklecjana. 19 VI 325 sobór zredagował wyznanie wiary, w którym określono naukę i stanowisko kościoła, co do Trójcy Świętej. (takie jak obecnie) Wielkanoc należy obchodzić w całym kościele w niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Utrzymano przywileje biskupów Aleksandrii, Rzymu i Antiochii. Przyznano tytuły honorowe biskupowi Jerozolimy. Wybór biskupa przy udziale 3 innych biskupów. Chrzest udzielany przez heretyków, ale heretyków wierzących w Trójcę Święta jest ważny.
Odrzucono celibat dla wyższego duchowieństwa (św. Pafnucy). Na heretyków wracających do wspólnoty nakłada się tylko pokutę.
Uchwał dogmatycznych nie podpisał Ariusz i 17 biskupów (w tym Euzebiusz z Cezarei). Pod wpływem cesarza ich liczba zmniejszyła się do 2 (Teofanes i Sekundus) Obaj wraz z Ariuszem poszli na wygnanie.
Atanazy Wielki, święty 295-373 Biskup, Ojciec i doktor Kościoła. W młodości przebywał na pustyni, gdzie zetknął się ze . Zawsze pociągało go życie pustelnicze.
Znał pisma klasyczne, jak również i pisma wielkich apologetów greckich, poznał język koptyjski i zapoznał się z prostymi wierzeniami ludu koptyjskiego. Zaczął karierę, jako pomocnik biskupa Aleksandra. 319 przyjął święcenia diakonatu. Od 328 metropolita Aleksandrii. Za sprawą działających m.in. na dworze cesarskim zwolenników , przeciw któremu wystąpił po raz pierwszy 325 na Soborze Nicejskim I. Pełnił swój urząd z przerwami, wielokrotnie usuwany zeń i wypędzany bądź zmuszany do ucieczki z Aleksandrii. Łącznie spędził 17 lat na 5 kolejnych wyznaniach. Całe życie poświęcił na walkę z herezją ariańską.
Pisma - związane w znacznej części z polemiką antyariańską, można zaszeregować w czterech grupach: dogmatyczne, polemiczne, ascetyczne, listy.
Pisma dogmatyczne.
Mowa przeciw poganom oraz Mowa o wcieleniu, traktowane są, jako jedno dzieło w dwóch częściach. Mowa przeciw poganom (Logos kata Hellenon), ze względu na układ i treść, przypomina apologię z II w. Autor zwalcza mitologię, kulty i wierzenia pogańskie; wskazuje na niemoralność i głupotę bałwochwalstwa. Trzy Mowy Przeciw arianom stanowią główne dzieło dogmatyczne Atanazego; w Mowie pierwszej - streszcza naukę Ariusza podaną w jego dziele Uczta (Thaleid} oraz broni nauki Soboru Nicejskiego; Syn Boży jest odwieczny, niestworzony, niezmienny, współistotny Ojcu; w Mowie drugiej i trzeciej interpretuje teksty Pisma św. dotyczące Syna Bożego, na które powoływali się arianie.
Pisma polemiczne. Mają wielką wartość historyczną, zawierają zbiór oficjalnych dokumentów dotyczących sporów ariańskich.
Apologia przeciw arianom, napisana po powrocie z drugiego wygnania (357), gdy euzebianie podnosili dawne zarzuty przeciw Atanazemu, zawiera akty poprzednich synodów i listy papieża Juliusza oraz cesarza Konstancjusza.
Apologia do Konstancjusza. Atanazy broni się przed zarzutem jakoby podburzał cesarza Konstansa przeciw współcesarzowi Konstancjuszowi; odpierając zarzut o nieposłuszeństwo wobec cesarza wyjaśnia, że mimo wezwania nie przybył na dwór cesarski, ponieważ wezwanie to było wyraźnie fałszywe.
Apologia własnej ucieczki, adresowana do całego Kościoła, należy do najznakomitszych pism Atanazego.
Dzieje arian spisane dla mnichów. W dziele tym, napisanym na prośbę mnichów egipskich, u których się ukrywał podczas trzeciego wygnania (356-361), przedstawia w formie popularnej historię arianizmu obejmującą okres od roku 335 do roku 358.
ListyAtanazy pisał także listy, które podzielić można na urzędowe jak chociażby w sprawie święcenia Wielkanocy jak i doktrynalne, w których potępia arianizm.
Pisma ascetyczneAtanazy spisał żywot świętego Antoniego, w którym zawarł zasady życia pustelniczego. Przypisuje się też Atanazemu pisma o dziewictwie, których autentyczność jest kwestionowana.
Nauka
Atanazy sformułował fundamentalne tezy nauki trynitamej i chrystologicznej Kościoła. Uchronił chrześcijaństwo przed niebezpieczeństwem hellenizacji, które kryło się w herezji Ariusza. Uznawał, że filozofia może pomóc w zrozumieniu prawd wiary, lecz nie potrafi do końca ich wyjaśnić.
Bóg - jest niematerialny, bezcielesny, wieczny, niezmienny, najprostszy, niepojęty i transcendentny; rządzi wszystkim poprzez swoje Słowo (Logos), wobec ludzi jest dobry i miłujący
Trójca Święta: Odrzuca wyraźnie naukę Sabeliusza, który twierdził, że istnieje tylko jedna Osoba Boża, która działa i objawia się w trzech różnych sposobach.
Syn Boży, Odwieczne Słowo (Logos) został zrodzony z Ojca przed wiekami i jest Mądrością i Potęgą Boga; jest tej samej istoty, co Ojciec, czyli jest współistotny (homousios) nie został stworzony, jak utrzymywał Ariusz, lecz zrodzony; Syn ma z Ojca wspólnie całą pełnię Bóstwa i tę samą naturę (fysis), co Ojciec.
Duch Święty, którego nazwano „Duchem Syna", jest również Duchem Ojca
Chrystus. Słowo Odwieczne, złączone zawsze z Ojcem, narodziło się z Maryi Dziewicy, stało się człowiekiem; natura Boska i ludzka połączyły się w jednej osobie Chrystusa; to, co Chrystus czyni, nie przynależy oddzielnie naturze ludzkiej lub Boskiej, lecz obydwu jednocześnie dzięki jednej osobie; cierpiał cały Chrystus; jedność osobowa Chrystusa pozwala adorować Go również w Jego ludzkiej naturze. Atanazy za mało podkreślał, że Chrystus przyjął całą ludzką naturę, to jest również ludzką duszę.
Cyryl Aleksandryjski.
(2. poł. IV w. - 444), teolog, ; odegrał ważną rolę w polemikach chrystologicznych i mariologicznych 1. poł. V w. Kształcił się najprawdopodobniej w Aleksandrii, której patriarchą został 412, zastępując swego stryja Teofila. Wcześniej przebywał przez pewien czas na pustyni wśród mnichów. Usunął z Aleksandrii nowacjan i Żydów, czym przyczynił się do wzniecenia niepokojów w mieście. Broniąc prawa Najświętszej Marii Panny do tytułu Bogarodzicy i nauki o (używał tego terminu, jako pierwszy) toczył spory z - doprowadził do potępienia go na Soborze Efeskim (431), gdzie z jego inicjatywy przyjęto też dogmat o macierzyństwie Bożym NMP. Po soborze nawiązał z patriarchą Janem z Antiochii dialog, w wyniku, którego doszło do wstępnego uzgodnienia stanowisk szkół teol. antiocheńskiej i aleksandryjskiej. 433 podpisał kompromisowy symbol wiary ułożony przez Teodoreta z Cyru.
Pisma. Dzieła Cyryla, objętościowo pokaźne, są bardzo ważne dla historii dogmatów. W twórczości można wyróżnić dwa okresy. W pierwszym (do 428 r.) powstały głównie dzieła egzegetyczne i antyariańskie; w drugim dzieła poświęcone w większości polemice antynestoriańskiej.
Ze względu na poruszaną problematykę, jego pisma można uszeregować w trzech grupach: egzegetyczne, dogmatyczno-polemiczne i pastoralno-praktyczne. Do pierwszej grupy można zaliczyć bogate komentarze do Starego Testamentu, w których Cyryl podtrzymuje alegoryczną metodę rozumowania. Komentując Nowy Testament Cyryl zwraca bardziej uwagę na treść literacką. Pisma dogmatyczno-polemiczne to teksty krytykujące najpierw arianizm a później nestorianizm. W drugiej grupie należy wyróżnić 12 Anatematyzmów przeciw Nestoriuszowi.
Pisał Cyryl też listy zarówno o charakterze urzędowym jak i doktrynalnym. Zachowało się około 90 jego listów.
Nauka.
Metoda. Cyryl położył wielkie zasługi w zakresie wypracowania metody teologicznej. Jako pierwszy, w sposób systematyczny i świadomy, stosował w dowodzeniu teologicznym trzy elementy: argumenty biblijne, argumenty patrystyczne i argumenty rozumowe.
Chrystus. Chrystologia Cyryla ulegała pewnemu rozwojowi. W okresie do 429 r. Cyryl wiemy był nauce Atanazego, który na wcielenie Syna Bożego stosował określenie Logos — Sarks (Słowo - Ciało), nie przywiązując wagi do ludzkiej duszy Chrystusa; przyjmował formułę atanazjańską: „Słowo nie zstąpiło na człowieka, lecz stało się człowiekiem". Nestorianie błędnie określali to zjednoczenie jako „przypadłościowe" albo, jako „połączenie" lub „zamieszkiwanie"
Unia hipostatyczna polega na rzeczywistym i wewnętrznym złączeniu obu natur w osobie Syna Bożego. Słowo Wcielone więc nie „przybrało" sobie człowieka, lecz stało się człowiekiem. Nie można więc uważać Chrystusa za „człowieka noszącego Boga". Przez wcielenie obie natury nie uległy „pomieszaniu" ani „stopieniu w jedno". Jest to zjednoczenie bez zmieszania (asynchutos henosis). Chrystus posiada całkowitą i doskonałą naturę ludzką oraz całkowitą i pełną naturę boską. Z racji unii hipostatycznej, można odnosić do Chrystusa, Boga-Człowieka, przymioty obu Jego natur. Jest to tzw. „współorzekanie przymiotów" (communicatio idiomatum). Możemy powiedzieć, że Bóg się narodził, cierpiał i umarł, lub że Jezus jest odwieczny i wszechmocny.
Maryja inna być nazywana Matką Boga — Bogurodzicą (Theotokos). Wynika to z konsekwentnej aplikacji zasady „orzekania przymiotów". Jeśli Maryja jest matką Chrystusa, Boga-Człowieka, w jednej osobie, to jest równocześnie i matką Boga, i matką człowieka. Cyryl uznawał określenie Theotokos, jako zawierające specyficzny rodzaj syntezy chrystologicznej.