Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
108
Przemysław BURY
Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa z siedzibą w Poznaniu
WYPADKI ZAWODOWE. SKALA ZAGROŻEŃ W ŚRODOWISKU PRACY
Wprowadzenie
Zdarzenia wypadkowe są zjawiskami nieuniknionymi, jednak o możliwym do
określenia prawdopodobieństwie ich wystąpienia w określonym przedziale czasu
oraz pod względem możliwych uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych.
Wszystkie rodzaje wypadków można przyporządkować do dwóch kategorii. Na
pierwszą z nich składają się
wypadki pozazawodowe
: są to zdarzenia mogące
powodować urazy i obrażenia przy czynnościach nie pozostających w związku z
pracą zawodową, np. przy pracach domowych, podczas wypoczynku. Drugą kate-
gorię tworzą
wypadki zawodowe
, które przyporządkowuje się (zgodnie z obowiązu-
jącymi w tym zakresie w naszym kraju przepisami) do jednej z następujących grup:
wypadek przy pracy; wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy;
wypadek przy innych czynnościach zawodowych, w tym wypadek przy pracy
świadczonej na innej podstawie niż umowa o pracę, np. umowa zlecenie, umowa
agencyjna, umowa o dzieło; wypadek w drodze do pracy i z pracy; wypadek przy
pracy rolniczej. W niniejszym opracowaniu podjęto problematykę wyłącznie wy-
padków zawodowych przy pracy.
Rycina nr 1.
Trójkąt zdarzeń wypadkowych.
Źródło
:
www.wypadek.pl.
109
Wypadek to zdarzenie powodujące wystąpienie szkody na osobie lub w mie-
niu, przy czym pojęcie to obejmuje wszystkie szkody będące następstwem tego
samego zdarzenia albo wynikające z tej samej przyczyny. Relacje pomiędzy zda-
rzeniami wypadkowymi w zależności od ich następstw najczęściej przedstawiane
są w postaci
trójkąta
wydarzeń wypadkowych
(rycina nr 1).
Wypadki przy pracy to zdarzenia niepożądane, których skutki dotykają nie tyl-
ko bezpośrednio osób poszkodowanych, ale ze względu na powszechne ryzyko
ich występowania mają wymiar społeczny i makroekonomiczny. Obowiązek zgło-
szenia wypadku przy pracy ma każdy poszkodowany pracownik, a także pracownik
będący świadkiem takiego zdarzenie w zakładzie pracy. Pracodawca w celu wyja-
śnienia wszelkich okoliczności zdarzenia zobowiązany jest wszcząć
dochodzenie
powypadkowe
, na które składają się kolejno: zabezpieczenie miejsca wypadku,
zawiadomienie o wypadku, powołanie zespołu powypadkowego, przeprowadzenie
postępowania przez zespół powypadkowy, sporządzenie dokumentacji powypad-
kowej, zatwierdzenie protokołu powypadkowego, zarejestrowanie wypadku,
sporządzenie karty statystycznej GUS.
Zasadniczą część prezentowanego opracowania stanowi problem wypadko-
wości w miejscu pracy w naszym kraju, z punktu widzenia ryzyka jego występowa-
nia, ujmowanego odpowiednimi wskaźnikami względnymi i bezwzględnymi.
Wypadkowość w miejscu pracy
Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO) szacuje, że co roku na świecie do-
chodzi do ok. 270 milionów wypadków przy pracy - 350.000 z nich to wypadki
śmiertelne (prawie 1.000 dziennie). Szacuje się, że w wyniku wypadków przy pracy
co roku życie traci ok. 22.000 osób przed 18 rokiem życia. Ogółem w wyniku nie-
odpowiednich warunków pracy (tj. na skutek wypadków przy pracy i chorób zawo-
dowych), co roku umiera prawie 2 miliony pracowników (5.000 dziennie).
1
W Pol-
sce w roku 2004 wypadkom przy pracy uległo ponad 87 tys. osób, co daje średnio
238 osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy każdego dnia. Ponad 1.000
osób uległo wypadkom ciężkim, a 490 poniosło śmierć. Samo zbieranie danych o
wypadkach przy pracy i prowadzenie ich statystyk nie jest działaniem prewencyj-
nym, ale odpowiednio zebrane i przeanalizowane dane powinny być podstawą
planowania takich działań zarówno na poziomie przedsiębiorstwa jak i całego pań-
stwa.
2
Poniżej wyszczególniono podstawowe pojęcia oraz ich definicje związane z
tematyką artykułu.
Wypadek przy pracy.
Definicja pojęcia
wypadek przy pracy
zawarta została w
ustawie z dnia 30 października 2002 r.
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz. U. nr 199, poz. 1673 ze zm.). Artykuł
3 ust. 1 w/w ustawy stanowi, że „za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie
wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w
związku z pracą”. Aby można było dane zdarzenie uznać za wypadek przy pracy
wymienione elementy sytuacyjne, tzn. nagłość, przyczyna zewnętrzna i związek z
pracą muszą wystąpić jednocześnie.
Nagłość
- zaistnienie zdarzenia ograniczone
jest ramami czasowymi. Jeżeli zdarzenie nastąpiło w czasie nie dłuższym niż jedna
dniówka robocza to należy uznać, że miało ono charakter nagły. Przykładem może
być sytuacja ostrego zatrucia pracownika jednym ze składników lakieru, którym
1
www.ilo.org/
2
www.ciop.pl
110
zabezpieczał elementy pomieszczenia w czasie 6 godzin. Nie można natomiast
uznać za nagłe zdarzenie zatrucia, którego objawy ujawniły się po tygodniu co-
dziennej pracy w tym pomieszczeniu. Takie zdarzenie kwalifikuje się jako choroba
zawodowa.
Przyczyna zewnętrzna
- istnieje wówczas, jeżeli czynnik inicjujący zda-
rzenie był poza organizmem człowieka. Wszelkie obrażenia, których doznaje pra-
cownik są wywołane przyczynami zewnętrznymi. Jednoznaczne określenie przy-
czyny zewnętrznej komplikuje się w sytuacji, gdy istnieje ona w bezpośrednim po-
wiązaniu z przyczyną wewnętrzną, tzn. istniejącą już w chwili zdarzenia dysfunkcją
organizmu pracownika (np. chorobą w początkowej fazie, która nie daje jeszcze
klinicznie uchwytnych objawów). W takiej sytuacji można uznać zaistnienie przy-
czyny zewnętrznej, pod warunkiem, że miała ona wpływ na wystąpienie objawów
schorzenia, np. dopuszczenie pracownika chorego na przepuklinę do dźwigania
może spowodować na skutek nadmiernego wysiłku zaistnienie ostrego stanu cho-
robowego (uwięźnięcie przepukliny). W tym przypadku należy uznać, że przyczyna
zewnętrzna spowodowała zaistnienie wypadku przy pracy. Sytuacja taka może
nastąpić również w razie zawału serca czy udaru mózgu. W każdym wątpliwym
przypadku, kiedy zespół powypadkowy nie jest pewny w zakresie określenia po-
wiązania przyczyny zewnętrznej z wewnętrzną należy posłużyć się orzeczeniem
lekarza (specjalisty medycyny pracy) stwierdzającym, czy czynniki zewnętrzne
oraz rodzaj i sposób wykonywania pracy przyczyniły się do nasilenia istniejącego
już schorzenia. Państwowa Inspekcja Pracy dokonuje corocznych analiz w zakre-
sie występowania tzw. nagłych przypadków medycznych uznanych jako wypadki
przy pracy.
Uraz
- definicja tego pojęcia również została zawarta w ustawie z dnia
30 października 2002r.
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy
i chorób zawodowych
(Dz.U. nr 199, poz. 1673 ze zm.). Zgodnie z nią uraz to
„uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika
zewnętrznego”.
Pojęcie urazu występuje nie tylko w ubezpieczeniu wypadkowym.
Ustalenie urazu podlega przede wszystkim ocenie lekarskiej. Z tego względu jest
to pojęcie najbardziej znane w medycynie sądowej, w której uraz określa się jako
działanie czynników szkodliwych o różnym charakterze, jak czynnik mechaniczny,
chemiczny (np. zatrucie), wysoka lub niska temperatura, energia elektryczna. Ura-
zem jest także doznanie uszkodzenia ciała, np. uraz czaszki, uraz zadany narzę-
dziem tępym, uszkodzenie urazowe głowy. Uraz jest zatem określany jako przy-
czyna uszkodzenia ciała
.
Związek z pracą
- trwa od momentu przekroczenia bramy
zakładu (wejścia na jego teren), aż do momentu opuszczenia go. Pojęcie to obej-
muje wykonywanie czynności w związku z zajmowanym stanowiskiem (w tym wy-
konywanie poleceń służbowych) niezależnie od tego, czy wykonywane są one w
czasie normalnym czy w godzinach nadliczbowych a nawet tuż przed godziną for-
malnego rozpoczęcia pracy. Sprawy podejmowane w miejscu pracy, ale nie zwią-
zane bezpośrednio z wykonywaniem zadań służbowych (np. korzystanie z bufetu,
załatwianie spraw kadrowych) nie przerywają związku z pracą. Określenie
w
związku z wykonywaną pracą
oznacza ponadto, że związek z pracą istnieje rów-
nież w każdym przypadku wykonywania działań powiązanych pośrednio z realiza-
cją przez pracowników jego obowiązków, tzn. z wykonywaniem czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez jego polecenia. Z okolicznością taką mamy do czynienia
m.in. w sytuacji udzielania pomocy innym pracownikom, w sytuacji ratowania
współpracowników w miejscu zdarzenia czy w czasie ochrony mienia podejmowa-
nej w związku z awarią, a także w wielu innych zdarzeniach, w których pracownik
111
uczestniczył wykonując zadania w przeświadczeniu dobrego służenia pracodawcy.
Z praktycznego punktu widzenia zatem uznanie związku z pracą przy czynno-
ściach wykonywanych na rzecz pracodawcy (w szczególności tych bez polecenia)
powinno być poprzedzone dokonaniem pogłębionej oceny intencji pracownika.
Do grupy zdarzeń uznanych za wypadki przy pracy należą też wypadki w po-
dróży służbowej i delegacji, które nastąpiły podczas lub w związku z wykonywa-
niem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń, podczas wykonywania
czynności w interesie pracodawcy, nawet bez polecenia i w czasie pozostawania
pracownika do dyspozycji pracodawcy w drodze do miejsca wykonywania obo-
wiązków. Sytuacje zaistniałe w czasie podróży służbowej będące wynikiem innych
zdarzeń losowych, np. poparzenie gorącą wodą w łazience hotelowej, zatrucie
pokarmowe, kwalifikowane są jako wypadki zrównane z wypadkami przy pracy.
Ustawa z dnia 30 października 2002 r.
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. nr 199, poz. 1673 ze zm.) w art.3
ust.3 wymienia enumeratywnie inne niż powyżej opisane sytuacje, które jeżeli za-
istniały w okresie ubezpieczenia wypadkowego mogą zostać uznane za wypadek
przy pracy.
Wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy.
Pojęcie to określa zdarzenie na-
głe, wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, jakiemu uległ
pracownik:
a) w czasie trwania podróży służbowej w okolicznościach innych niż
- podczas wykonywania przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń
służbowych;
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w in-
teresie pracodawcy, nawet bez polecenia;
- w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze
między siedzibą firmy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego
ze stosunku pracy;
chyba, że wypadek został spowodowany postępowaniem pracownika, które nie
pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań (np. nie zosta-
nie uznane za wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy utonięcie w czasie pry-
watnej przejażdżki kajakiem osoby będącej w podróży służbowej).
b) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
c) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organi-
zacje związkowe.
Rodzaj wypadku.
Biorąc pod uwagę kryterium skutków zdrowotnych oraz licz-
by poszkodowanych wypadki są kwalifikowane jako śmiertelne, ciężkie, lekkie oraz
zbiorowe.
Wypadek śmiertelny
- to zdarzenie, w wyniku którego poszkodowany
doznał obrażeń doprowadzających do śmierci na miejscu wypadku. Za wypadek
śmiertelny uznaje się również sytuację, kiedy śmierć osoby poszkodowanej nastą-
piła w okresie do 6 miesięcy po wypadku – ale w związku z nim, np. złamanie nogi
w wyniku którego po pewnym czasie powstał skrzep wędrujący i zejście śmiertelne.
Śmierć nie jest pojęciem zdefiniowanym w
ustawie z dnia 30 października 2002 r.
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. nr 199, poz. 1673 ze zm.)
, należy więc w tym zakresie odwołać się do przy-
jętego jej określenia klinicznego, jako trwałego i nieodwracalnego ustania funkcji
pnia mózgu
.
Wypadek ciężki
- sposób rozumienia pojęcia ciężkiego uszkodzenia
ciała został określony w piśmie Głównego Inspektora Pracy z dnia 31 stycznia
112
1975 r. (sygnatura GIP Pr/313/42/75). Zgodnie z tym dokumentem za wypadek
ciężkiego uszkodzenia ciała uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła utrata
wzroku, słuchu, mowy albo inne ciężkie kalectwo, choroba nieuleczalna lub długo-
trwała choroba zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, trwała całkowita lub
znaczna niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, poważne zeszpecenie lub
widoczne zniekształcenie ciała lub ustalone do czasu sporządzenia w obowiązują-
cym terminie sprawozdania GUS urazy. Przykładowo: uszkodzenie mózgu, wstrząs
mózgu, krwotok wewnętrzny, utrata lub ciężkie zranienie gałki ocznej, złamanie
podstawy czaszki lub kości czaszki, złamanie żuchwy lub kości twarzoczaszki,
rozległe zranienie, oparzenie termiczne i chemiczne twarzy, zranienie szyi z
uszkodzeniem krtani i przełyku, zranienie klatki piersiowej, ciężkie uszkodzenie i
zgniecenie klatki piersiowej, rozległe rany brzucha, uszkodzenie narządów we-
wnętrznych, uszkodzenie kręgosłupa, złamanie miednicy, utrata kończyny, rozległe
rany kończyn, otwarte i ukryte złamania, oparzenia termiczne/chemiczne II i III
stopnia, znaczne porażenie prądem elektrycznym. Ponadto określenie
ciężkiego
wypadku przy pracy
znajdujemy w ustawie z dnia 30 października 2002 r.
o ubez-
pieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U.
nr 199, poz. 1673 ze zm.). Artykuł 3 ust. 5 ustawy wskazuje, że za taki wypadek
należy uznać zdarzenie, „w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała,
takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie
ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także
choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita
lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie
lub zniekształcenie ciała”.
Wypadek lekki
- to zdarzenie, którego nie można zakwa-
lifikować do kategorii w/w.
Wypadek zbiorowy
- jest to wypadek, któremu w wyniku
tej samej przyczyny uległy co najmniej dwie osoby. Po wypadku zbiorowym postę-
powanie powypadkowe prowadzi się dla każdego poszkodowanego oddzielnie.
Państwowa Inspekcja Pracy dokonuje systematycznych analiz w zakresie okolicz-
ności i przyczyn poszczególnych rodzajów wypadków przy pracy.
3
Obowiązki pracodawcy
Wypadki przy pracy to zdarzenia niepożądane, których skutki bezpośrednie
powodują poszkodowanie zatrudnionych, a skutki pośrednie mogą nawet długofa-
lowo wpłynąć na funkcjonowanie całego przedsiębiorstwa. Ze względu na po-
wszechne ryzyko występowania wypadków przy pracy a zarazem obserwowane
istotne luki w zakresie informacji na temat zachowania się stron (pracownika i pra-
codawcy), systematyczne propagowanie zagadnień bhp jest istotnym elementem
przełamywania barier niewiedzy. Obowiązek zgłoszenia wypadku przy pracy ma
każdy poszkodowany pracownik, a także pracownik będący świadkiem takiego
zdarzenie w zakładzie pracy. Zgłoszenie wypadku powinno wpłynąć do przełożo-
nego osoby poszkodowanej. Dla celów dowodowych zgłoszenie wypadku powinno
być dokonane w formie pisemnej (por. załącznik nr 1). Pracodawca w celu wyja-
śnienia wszelkich okoliczności zdarzenia zobowiązany jest wszcząć
dochodzenie
powypadkowe
, na które składają się kolejno następujące, opisane poniżej etapy:
zabezpieczenie miejsca wypadku, zawiadomienie o wypadku, powołanie zespołu
powypadkowego, przeprowadzenie postępowania przez zespół powypadkowy,
3
L. Skuza:
Wypadki przy pracy.
Gdańsk 2005
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl
Przemysław BURY
Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa z siedzibą w Poznaniu
WYPADKI ZAWODOWE. SKALA ZAGROŻEŃ W ŚRODOWISKU PRACY
Wprowadzenie
Zdarzenia wypadkowe są zjawiskami nieuniknionymi, jednak o możliwym do
określenia prawdopodobieństwie ich wystąpienia w określonym przedziale czasu
oraz pod względem możliwych uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych.
Wszystkie rodzaje wypadków można przyporządkować do dwóch kategorii. Na
pierwszą z nich składają się
wypadki pozazawodowe
: są to zdarzenia mogące
powodować urazy i obrażenia przy czynnościach nie pozostających w związku z
pracą zawodową, np. przy pracach domowych, podczas wypoczynku. Drugą kate-
gorię tworzą
wypadki zawodowe
, które przyporządkowuje się (zgodnie z obowiązu-
jącymi w tym zakresie w naszym kraju przepisami) do jednej z następujących grup:
wypadek przy pracy; wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy;
wypadek przy innych czynnościach zawodowych, w tym wypadek przy pracy
świadczonej na innej podstawie niż umowa o pracę, np. umowa zlecenie, umowa
agencyjna, umowa o dzieło; wypadek w drodze do pracy i z pracy; wypadek przy
pracy rolniczej. W niniejszym opracowaniu podjęto problematykę wyłącznie wy-
padków zawodowych przy pracy.
Rycina nr 1.
Trójkąt zdarzeń wypadkowych.
Źródło
:
www.wypadek.pl.
109
Wypadek to zdarzenie powodujące wystąpienie szkody na osobie lub w mie-
niu, przy czym pojęcie to obejmuje wszystkie szkody będące następstwem tego
samego zdarzenia albo wynikające z tej samej przyczyny. Relacje pomiędzy zda-
rzeniami wypadkowymi w zależności od ich następstw najczęściej przedstawiane
są w postaci
trójkąta
wydarzeń wypadkowych
(rycina nr 1).
Wypadki przy pracy to zdarzenia niepożądane, których skutki dotykają nie tyl-
ko bezpośrednio osób poszkodowanych, ale ze względu na powszechne ryzyko
ich występowania mają wymiar społeczny i makroekonomiczny. Obowiązek zgło-
szenia wypadku przy pracy ma każdy poszkodowany pracownik, a także pracownik
będący świadkiem takiego zdarzenie w zakładzie pracy. Pracodawca w celu wyja-
śnienia wszelkich okoliczności zdarzenia zobowiązany jest wszcząć
dochodzenie
powypadkowe
, na które składają się kolejno: zabezpieczenie miejsca wypadku,
zawiadomienie o wypadku, powołanie zespołu powypadkowego, przeprowadzenie
postępowania przez zespół powypadkowy, sporządzenie dokumentacji powypad-
kowej, zatwierdzenie protokołu powypadkowego, zarejestrowanie wypadku,
sporządzenie karty statystycznej GUS.
Zasadniczą część prezentowanego opracowania stanowi problem wypadko-
wości w miejscu pracy w naszym kraju, z punktu widzenia ryzyka jego występowa-
nia, ujmowanego odpowiednimi wskaźnikami względnymi i bezwzględnymi.
Wypadkowość w miejscu pracy
Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO) szacuje, że co roku na świecie do-
chodzi do ok. 270 milionów wypadków przy pracy - 350.000 z nich to wypadki
śmiertelne (prawie 1.000 dziennie). Szacuje się, że w wyniku wypadków przy pracy
co roku życie traci ok. 22.000 osób przed 18 rokiem życia. Ogółem w wyniku nie-
odpowiednich warunków pracy (tj. na skutek wypadków przy pracy i chorób zawo-
dowych), co roku umiera prawie 2 miliony pracowników (5.000 dziennie).
1
W Pol-
sce w roku 2004 wypadkom przy pracy uległo ponad 87 tys. osób, co daje średnio
238 osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy każdego dnia. Ponad 1.000
osób uległo wypadkom ciężkim, a 490 poniosło śmierć. Samo zbieranie danych o
wypadkach przy pracy i prowadzenie ich statystyk nie jest działaniem prewencyj-
nym, ale odpowiednio zebrane i przeanalizowane dane powinny być podstawą
planowania takich działań zarówno na poziomie przedsiębiorstwa jak i całego pań-
stwa.
2
Poniżej wyszczególniono podstawowe pojęcia oraz ich definicje związane z
tematyką artykułu.
Wypadek przy pracy.
Definicja pojęcia
wypadek przy pracy
zawarta została w
ustawie z dnia 30 października 2002 r.
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz. U. nr 199, poz. 1673 ze zm.). Artykuł
3 ust. 1 w/w ustawy stanowi, że „za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie
wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w
związku z pracą”. Aby można było dane zdarzenie uznać za wypadek przy pracy
wymienione elementy sytuacyjne, tzn. nagłość, przyczyna zewnętrzna i związek z
pracą muszą wystąpić jednocześnie.
Nagłość
- zaistnienie zdarzenia ograniczone
jest ramami czasowymi. Jeżeli zdarzenie nastąpiło w czasie nie dłuższym niż jedna
dniówka robocza to należy uznać, że miało ono charakter nagły. Przykładem może
być sytuacja ostrego zatrucia pracownika jednym ze składników lakieru, którym
1
www.ilo.org/
2
www.ciop.pl
110
zabezpieczał elementy pomieszczenia w czasie 6 godzin. Nie można natomiast
uznać za nagłe zdarzenie zatrucia, którego objawy ujawniły się po tygodniu co-
dziennej pracy w tym pomieszczeniu. Takie zdarzenie kwalifikuje się jako choroba
zawodowa.
Przyczyna zewnętrzna
- istnieje wówczas, jeżeli czynnik inicjujący zda-
rzenie był poza organizmem człowieka. Wszelkie obrażenia, których doznaje pra-
cownik są wywołane przyczynami zewnętrznymi. Jednoznaczne określenie przy-
czyny zewnętrznej komplikuje się w sytuacji, gdy istnieje ona w bezpośrednim po-
wiązaniu z przyczyną wewnętrzną, tzn. istniejącą już w chwili zdarzenia dysfunkcją
organizmu pracownika (np. chorobą w początkowej fazie, która nie daje jeszcze
klinicznie uchwytnych objawów). W takiej sytuacji można uznać zaistnienie przy-
czyny zewnętrznej, pod warunkiem, że miała ona wpływ na wystąpienie objawów
schorzenia, np. dopuszczenie pracownika chorego na przepuklinę do dźwigania
może spowodować na skutek nadmiernego wysiłku zaistnienie ostrego stanu cho-
robowego (uwięźnięcie przepukliny). W tym przypadku należy uznać, że przyczyna
zewnętrzna spowodowała zaistnienie wypadku przy pracy. Sytuacja taka może
nastąpić również w razie zawału serca czy udaru mózgu. W każdym wątpliwym
przypadku, kiedy zespół powypadkowy nie jest pewny w zakresie określenia po-
wiązania przyczyny zewnętrznej z wewnętrzną należy posłużyć się orzeczeniem
lekarza (specjalisty medycyny pracy) stwierdzającym, czy czynniki zewnętrzne
oraz rodzaj i sposób wykonywania pracy przyczyniły się do nasilenia istniejącego
już schorzenia. Państwowa Inspekcja Pracy dokonuje corocznych analiz w zakre-
sie występowania tzw. nagłych przypadków medycznych uznanych jako wypadki
przy pracy.
Uraz
- definicja tego pojęcia również została zawarta w ustawie z dnia
30 października 2002r.
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy
i chorób zawodowych
(Dz.U. nr 199, poz. 1673 ze zm.). Zgodnie z nią uraz to
„uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika
zewnętrznego”.
Pojęcie urazu występuje nie tylko w ubezpieczeniu wypadkowym.
Ustalenie urazu podlega przede wszystkim ocenie lekarskiej. Z tego względu jest
to pojęcie najbardziej znane w medycynie sądowej, w której uraz określa się jako
działanie czynników szkodliwych o różnym charakterze, jak czynnik mechaniczny,
chemiczny (np. zatrucie), wysoka lub niska temperatura, energia elektryczna. Ura-
zem jest także doznanie uszkodzenia ciała, np. uraz czaszki, uraz zadany narzę-
dziem tępym, uszkodzenie urazowe głowy. Uraz jest zatem określany jako przy-
czyna uszkodzenia ciała
.
Związek z pracą
- trwa od momentu przekroczenia bramy
zakładu (wejścia na jego teren), aż do momentu opuszczenia go. Pojęcie to obej-
muje wykonywanie czynności w związku z zajmowanym stanowiskiem (w tym wy-
konywanie poleceń służbowych) niezależnie od tego, czy wykonywane są one w
czasie normalnym czy w godzinach nadliczbowych a nawet tuż przed godziną for-
malnego rozpoczęcia pracy. Sprawy podejmowane w miejscu pracy, ale nie zwią-
zane bezpośrednio z wykonywaniem zadań służbowych (np. korzystanie z bufetu,
załatwianie spraw kadrowych) nie przerywają związku z pracą. Określenie
w
związku z wykonywaną pracą
oznacza ponadto, że związek z pracą istnieje rów-
nież w każdym przypadku wykonywania działań powiązanych pośrednio z realiza-
cją przez pracowników jego obowiązków, tzn. z wykonywaniem czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez jego polecenia. Z okolicznością taką mamy do czynienia
m.in. w sytuacji udzielania pomocy innym pracownikom, w sytuacji ratowania
współpracowników w miejscu zdarzenia czy w czasie ochrony mienia podejmowa-
nej w związku z awarią, a także w wielu innych zdarzeniach, w których pracownik
111
uczestniczył wykonując zadania w przeświadczeniu dobrego służenia pracodawcy.
Z praktycznego punktu widzenia zatem uznanie związku z pracą przy czynno-
ściach wykonywanych na rzecz pracodawcy (w szczególności tych bez polecenia)
powinno być poprzedzone dokonaniem pogłębionej oceny intencji pracownika.
Do grupy zdarzeń uznanych za wypadki przy pracy należą też wypadki w po-
dróży służbowej i delegacji, które nastąpiły podczas lub w związku z wykonywa-
niem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń, podczas wykonywania
czynności w interesie pracodawcy, nawet bez polecenia i w czasie pozostawania
pracownika do dyspozycji pracodawcy w drodze do miejsca wykonywania obo-
wiązków. Sytuacje zaistniałe w czasie podróży służbowej będące wynikiem innych
zdarzeń losowych, np. poparzenie gorącą wodą w łazience hotelowej, zatrucie
pokarmowe, kwalifikowane są jako wypadki zrównane z wypadkami przy pracy.
Ustawa z dnia 30 października 2002 r.
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. nr 199, poz. 1673 ze zm.) w art.3
ust.3 wymienia enumeratywnie inne niż powyżej opisane sytuacje, które jeżeli za-
istniały w okresie ubezpieczenia wypadkowego mogą zostać uznane za wypadek
przy pracy.
Wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy.
Pojęcie to określa zdarzenie na-
głe, wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, jakiemu uległ
pracownik:
a) w czasie trwania podróży służbowej w okolicznościach innych niż
- podczas wykonywania przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń
służbowych;
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w in-
teresie pracodawcy, nawet bez polecenia;
- w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze
między siedzibą firmy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego
ze stosunku pracy;
chyba, że wypadek został spowodowany postępowaniem pracownika, które nie
pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań (np. nie zosta-
nie uznane za wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy utonięcie w czasie pry-
watnej przejażdżki kajakiem osoby będącej w podróży służbowej).
b) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
c) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organi-
zacje związkowe.
Rodzaj wypadku.
Biorąc pod uwagę kryterium skutków zdrowotnych oraz licz-
by poszkodowanych wypadki są kwalifikowane jako śmiertelne, ciężkie, lekkie oraz
zbiorowe.
Wypadek śmiertelny
- to zdarzenie, w wyniku którego poszkodowany
doznał obrażeń doprowadzających do śmierci na miejscu wypadku. Za wypadek
śmiertelny uznaje się również sytuację, kiedy śmierć osoby poszkodowanej nastą-
piła w okresie do 6 miesięcy po wypadku – ale w związku z nim, np. złamanie nogi
w wyniku którego po pewnym czasie powstał skrzep wędrujący i zejście śmiertelne.
Śmierć nie jest pojęciem zdefiniowanym w
ustawie z dnia 30 października 2002 r.
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. nr 199, poz. 1673 ze zm.)
, należy więc w tym zakresie odwołać się do przy-
jętego jej określenia klinicznego, jako trwałego i nieodwracalnego ustania funkcji
pnia mózgu
.
Wypadek ciężki
- sposób rozumienia pojęcia ciężkiego uszkodzenia
ciała został określony w piśmie Głównego Inspektora Pracy z dnia 31 stycznia
112
1975 r. (sygnatura GIP Pr/313/42/75). Zgodnie z tym dokumentem za wypadek
ciężkiego uszkodzenia ciała uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła utrata
wzroku, słuchu, mowy albo inne ciężkie kalectwo, choroba nieuleczalna lub długo-
trwała choroba zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, trwała całkowita lub
znaczna niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, poważne zeszpecenie lub
widoczne zniekształcenie ciała lub ustalone do czasu sporządzenia w obowiązują-
cym terminie sprawozdania GUS urazy. Przykładowo: uszkodzenie mózgu, wstrząs
mózgu, krwotok wewnętrzny, utrata lub ciężkie zranienie gałki ocznej, złamanie
podstawy czaszki lub kości czaszki, złamanie żuchwy lub kości twarzoczaszki,
rozległe zranienie, oparzenie termiczne i chemiczne twarzy, zranienie szyi z
uszkodzeniem krtani i przełyku, zranienie klatki piersiowej, ciężkie uszkodzenie i
zgniecenie klatki piersiowej, rozległe rany brzucha, uszkodzenie narządów we-
wnętrznych, uszkodzenie kręgosłupa, złamanie miednicy, utrata kończyny, rozległe
rany kończyn, otwarte i ukryte złamania, oparzenia termiczne/chemiczne II i III
stopnia, znaczne porażenie prądem elektrycznym. Ponadto określenie
ciężkiego
wypadku przy pracy
znajdujemy w ustawie z dnia 30 października 2002 r.
o ubez-
pieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U.
nr 199, poz. 1673 ze zm.). Artykuł 3 ust. 5 ustawy wskazuje, że za taki wypadek
należy uznać zdarzenie, „w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała,
takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie
ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także
choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita
lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie
lub zniekształcenie ciała”.
Wypadek lekki
- to zdarzenie, którego nie można zakwa-
lifikować do kategorii w/w.
Wypadek zbiorowy
- jest to wypadek, któremu w wyniku
tej samej przyczyny uległy co najmniej dwie osoby. Po wypadku zbiorowym postę-
powanie powypadkowe prowadzi się dla każdego poszkodowanego oddzielnie.
Państwowa Inspekcja Pracy dokonuje systematycznych analiz w zakresie okolicz-
ności i przyczyn poszczególnych rodzajów wypadków przy pracy.
3
Obowiązki pracodawcy
Wypadki przy pracy to zdarzenia niepożądane, których skutki bezpośrednie
powodują poszkodowanie zatrudnionych, a skutki pośrednie mogą nawet długofa-
lowo wpłynąć na funkcjonowanie całego przedsiębiorstwa. Ze względu na po-
wszechne ryzyko występowania wypadków przy pracy a zarazem obserwowane
istotne luki w zakresie informacji na temat zachowania się stron (pracownika i pra-
codawcy), systematyczne propagowanie zagadnień bhp jest istotnym elementem
przełamywania barier niewiedzy. Obowiązek zgłoszenia wypadku przy pracy ma
każdy poszkodowany pracownik, a także pracownik będący świadkiem takiego
zdarzenie w zakładzie pracy. Zgłoszenie wypadku powinno wpłynąć do przełożo-
nego osoby poszkodowanej. Dla celów dowodowych zgłoszenie wypadku powinno
być dokonane w formie pisemnej (por. załącznik nr 1). Pracodawca w celu wyja-
śnienia wszelkich okoliczności zdarzenia zobowiązany jest wszcząć
dochodzenie
powypadkowe
, na które składają się kolejno następujące, opisane poniżej etapy:
zabezpieczenie miejsca wypadku, zawiadomienie o wypadku, powołanie zespołu
powypadkowego, przeprowadzenie postępowania przez zespół powypadkowy,
3
L. Skuza:
Wypadki przy pracy.
Gdańsk 2005