18 Pisarze Italscy, Studia, Patrologia

18        Pisarze Italscy: Ambroży z Mediolanu, Rufin z Akwilei, Hieronim, Leon

Wielki.

Ambroży z Mediolanu. Urodzony około 339 roku, jego ojciec był wysoko postawionym urzędnikiem państwowym, po jego śmierci przeniósł się wraz z matką i siostrą do Rzymu. Na jego życie największy wpływ wywarła siostra, (która przyjęła dziewictwo) i matka. Około roku 370 Ambroży zostaje zarządcą prowincji z siedzibą w Mediolanie. W 374 roku dochodzi do sporów po śmierci biskupa Mediolanu Auksencjusza. Autorytet Ambrożego był tak wielki, że lud zapragnął, aby on zajął siedzibę biskupią (Ambroży był wtedy tylko katechumenem). Za namową cesarza Walentyniana II zgodził się przyjąć sakrę biskupią (30 listopada został ochrzczony, 7 grudnia wyświęcony na biskupa). Swój majątek rozdał ubogim. Do dotychczasowego klasycznego wychowania dodał studia nad pismami chrześcijańskimi i Biblią. Wierni mieli do niego ustawiczny dostęp. Zaczął praktykować ascezę. Sprzeciwiał się i walczył mocno z arianizmem, miał duży wpływ na cesarzy. Za jego namową Gracjan usunął w 382 roku z sali posiedzeń pomnik bogini Viktorii.

Uważał, że cesarz jest w kościele a nie ponad nim. Mocno ograniczał wpływy świeckie w kościele. Walczył z heretykami i żydami, ale zabraniał używania siły, potępił wyrok śmierci na Pryscylianie. Walczył z regentką Justyną, która chciała wprowadzić do Mediolanu ariańskiego biskupa. Zamknął się wraz z wiernymi w kościele i śpiewał wraz z nimi psalmy i hymny (był to zwyczaj praktykowany w kościele wschodnim, który od tej pory wszedł także do obyczajowości zachodu). Kościół pomimo oblężenia armii cesarskiej pozostał w rękach chrześcijan.  Był także Ambroży wybitnym kaznodzieją. Jego kazania miały wpływ na przemianę duchowną świętego Augustyna. Uważał, że przestrzeganie prawa moralnego obowiązuje wszystkich, nawet cesarzy. Zmusił cesarza Teodozjusza do publicznej pokuty za rzeź na Tesaloniczanach. Zapewne taka postawa Ambrożego uchroniła kościół zachodni przed cezaropapizmem (przewagą cesarza nad papieżem), który miał miejsce na wschodzie. Ambroży umarł w 397 roku, 4 kwietnia w Wielki Piątek. W jego pogrzebie uczestniczyły nie tylko rzesze wiernych, ale także poganie i żydzi, bowiem Ambroży swoim działaniem duszpasterskim oddziaływał na wszystkich, bez wyjątku.

Dzieła.

Ambroży pozostawił po sobie sporą spuściznę literacką, która w większości dotrwała do naszych czasów. W większości jego tekstów występuje tematyka moralno-ascetyczna i katechetyczna. W sporej mierze korzysta także Ambroży z dorobku pisarzy wschodu, przez co ukazuje ich dzieła kościołowi zachodniemu.

Jego działa podzielić możemy na:

1.       Pisma dogmatyczne. Wykłada zasady wiary, piętnuje błędy arian, apolinarystów i nowicjan. Z tej grupy najważniejsze są „Misteria”, „Sakramenty” zawierające przykazy dla nowo ochrzczonych, przy jednoczesnym głębokim uzasadnieniu obrzędów chrztu i Eucharystii.

2.       Pisma moralno – ascetyczne. Ambroży jest autorem pierwszego, do Tomasza z Akwinu opracowanie etyki chrześcijańskiej. Ulubionym jego ideałem, któremu poświęca szereg traktatów jest dziewictwo. „Obowiązki duchownych” zaliczane są do najważniejszych tekstów w dorobku Ambrożego. Wzorując się na traktatach Cycerona próbuje on przełożyć ideały stoickie na „język” chrześcijaństwa.

3.       Pisma egzegetyczne.  Powstałe w większości z wygłoszonych homilii, poszerzonych i literacko opracowanych, ich tematyka zaczerpnięta jest ze Starego Testamentu oraz Ewangelii świętego Łukasza. Wyróżnić możemy w tej grupie „O Izaaku i duszy ludzkiej”(odsłania mistyczne nauczanie Ambrożego), „Historia Nabota”, „O Tobiaszu”, „Wykłady Ewangelii według świętego Łukasza”. Ogólnie Ambroży wykorzystywał tekst Starego Testamentu żeby potępiać ludzki wady i przywary.

4.       Mowy. Skomponowane wedle zasad retoryki, wysoko cenione, stawiane za wzór mowy klasycznej. Zachowało się 5 mów Ambrożego. Były one wygłaszane z okazji pogrzebów cesarzy Walentyniana II i Teodozjusza Wielkiego, a także przy okazji oblężenie przez wojska cesarskie bazyliki w Mediolanie (jak chcieli wprowadzić biskupa ariańskiego.

5.       Listy. Do naszych czasów dotrwały 92 listy Ambrożego. Są one ważnymi źródłami do poznania osoby Ambrożego, jego działalności a także sytuacji politycznej i religijnej epoki mu współczesnej.

6.       Hymny. Przyjmuje się, że Ambroży jest autorem 4 listów. Uważa się, że to dzięki Ambrożemu został wprowadzony zwyczaj śpiewania hymnów w czasie liturgii w kościele zachodnim.

Nauka.

W swych poglądach Ambroży jest wierny ortodoksji nicejskiej. Przyswajał zachodowi pisma greckich apologetów i myślicieli. Uprawiał z predylekcją egzegezę alegoryczną (Ambroży uprawiał z uwielbieniem (fascynacją) tłumaczenie Pisma Świętego na zasadzie porównań).

W Chrystologii odrzuca tezy doketów – uważa, że Chrystus miał dwie natury i dwie wole, pozostając jedną osobą. Jest także równym we wszystkim Bogu Ojcu i tak jak on prawdziwym bogiem. Narodził się zaś z Maryi Dziewicy i został prawdziwym człowiekiem.

Duch Świętego jest prawdziwym Bogiem całkowicie równym Ojcu i Synowi. Zstąpił na Maryję, jako stwórcza moc Boga. Podobnie zstępuje w czasie chrztu dokonując prawdziwego odrodzenia.

Maryja jest niezwykle umiłowana przez swego Syna. Dzięki Chrystusowi otrzymaliśmy szczególną pomoc w osobie Maryi. Ma ona być wzorem matczynej miłości a stosunek doń Chrystusa wzorem miłości syna do matki.

Rufin z Akwilei.  Urodził się w 345 roku w Concordii koło Akwilei. Jego chrześcijańska rodzina wysłała go na studia do Rzymu gdzie poznał i zaprzyjaźnił się z Hieronimem. W 368 roku powrócił do Akwilei gdzie oddał się życiu mniszemu. Następnie udał się na wschód i lata 373 – 380 spędził w Egipcie. Tutaj poznał teksty Orygenesa i zaczął je tłumaczyć.  Udał się w podróż do Jerozolimy gdzie został kierownikiem duchownym klasztoru żeńskiego (na Górze Oliwnej). W 386 roku przyjął święcenia kapłańskie z rąk biskupa Jerozolimy, Jana. W tym samym czasie niedaleko Betlejem klasztor założył Hieronim, z którym Rufin utrzymywał ciągłe, przyjazne stosunki. W 394 roku przybył do Jerozolimy Epifaniusz, biskup Salaminy. Rozpoczął on kampanie przeciw biskupowi Janowi, podejrzewając go o sprzyjanie poglądom Orygenesa. Między Rufinem a Hieronimem powstał spór, mianowicie Rufin stanął w obronie Jana, Hieronim zaś popierał Epifaniusza. Spór został złagodzony. Rufin w 397 roku powrócił do Rzymu. Wtedy też wydał swoje tłumaczenia tekstów Orygenesa usuwając z oryginałów błędne stwierdzenia uczonego. Tymczasem Hieronim również wydał własne tłumaczenia dzieł tego samego autora, w których ujawnił wszystkie błędy doktrynalne Orygenesa. Spór rozgorzał na nowo. Zwaśnionych próbował pogodzić nadaremno nawet święty Augustyn. W latach 400-407 Rufin przebywał w Akwilei, aby następnie udać się na południe Italii, a potem na Sycylię gdzie zmarł w roku 410.

Dzieła.

To głównie przekłady na łacinę tekstów greckich Ojców Kościoła. Wyliczyć w tej grupie należy znamienita liczbę dzieł Orygenesa, Pamfila, „Historii Kościelnej” Euzebiusza z Cezarei, przekłady Historii mnichów w Egipcie, Reguły świętego Bazylego Wielkiego, dzieł Grzegorza z Nazjanzu. Zaś z pism samodzielnych wyróżnić należy dwie apologie (w tym jedną przeciw Hieronimowi). Rufin w znacznej mierze przyczynił się do zapoznania zachodu z myślami kościoła wschodniego. Jego przekłady nie były dosłownym tłumaczeniem, lecz jedynie oddaniem myśli autorów, dlatego cieszyły się tak wielką popularnością i uznaniem. Mimo to pozostał on w cieniu Hieronima.

Hieronim.

Urodził się w 347 roku w Strydomie w Dalmacji. Studiował w Rzymie gdzie nabył znajomość retoryki a także literatury klasycznej. Przyjął chrzest w 366 roku z rąk papieża Liberiusza. Udał się do Trewiru na dwór monarszy. Zapoznał się wtedy z ruchem monastycznym i porzucił karierę urzędniczą, aby w 370 roku udać się do Akwilei, aby wraz z grupą przyjaciół prowadzić życie ascetyczne. Po kilku latach udał się do Antiochii gdzie kształcił się w grece pod okiem Apolinarego z Laodycei. Następnie udał się na pustynię gdzie przez 3 lata prowadził życie pustelnicze. W tym czasie miał niezwykły sen, który zmienił jego życie. Porzucił całkowicie pisma klasyczne na rzecz studiów biblijnych i nauki hebrajskiego. W 378 roku wrócił do Antiochii, gdzie przejął święcenia kapłańskie. Został wtedy przyjacielem Grzegorza z Nazjanzu. W roku 382 udał się do Rzymu, aby objąć posadę sekretarza papieża Damazego. W 384 roku po śmierci papieża udał się do Palestyny oraz Aleksandrii gdzie zapoznawała się z tamtejszym życiem monastycznym. W 386 roku osiadł na stałe w Betlejem gdzie organizował życie mnisze. Zmarł w roku 419 lub 420 w Betlejem.

Dzieła.

Zyskał największą sławę dzięki tłumaczeniu tekstu Biblii „Wulgacie”, oraz przekładami na język łaciński pism Ojców Kościoła (Euzebiusz z Cezarei, Orygenes, Dydym Aleksandryjski), reguła świętego Pachomiusza. Teksty własne to przede wszystkim komentarze do różnych dzieł przeważnie Starego Testamentu. Pisał także Hieronim prace historyczne opiewające życie mnichów. Spod jego pióra wyszły także pisma dogmatyczno – polemiczne broniące jakiś racji np. słuszności chrztu udzielanego przez arian, albo dziewictwa Maryi. Napisał także 73 homilie o Księdze Psalmów, Homilie związane z rokiem liturgicznym i Homilie i Ewangelii świętego Marka. Z zachowanych 154 listów najważniejsze dotyczą listów w sprawach sporów orygenesowskich, oraz inne, dotyczące dziewictwa, życia kleru wdowieństwa, życia mniszego. Jego listy są pisane starannie, z myślą o publikacji.

Leon Wielki. Urodził się pod koniec IV wieku w Rzymie. Otrzymał staranne wykształcenie w zakresie retoryki, filozofii, literatury łacińskiej i greckiej. Około 430 roku został archidiakonem Kościoła rzymskiego. Był żarliwym obrońcą nauki ortodoksyjnej. W roku 440 został biskupem Rzymu. Walczył z błędnowierstwem – manichejczykami, pryscylianami, i monofizytami. Gdy w 452 roku wódz Hunów, Attyla, zagrażał Rzymowi, papież wyszedł mu na spotkanie i nakłonił do odstąpienia od oblężenia. Gdy trzy lata później pod murami wiecznego miasta stanął wraz ze swą armią Genzeryk, udało się Leonowi uprosić łaskę dla ludu rzymskiego. Miasto było trzy dni plądrowane, ale nie doszło do rzezi.

Pisma.

Zachowały się listy i mowy Leona Wielkiego. Ze 173 listów, 20 uważa się za falsyfikaty.

Najważniejszy jest list napisany do biskupa Konstantynopola, Flawiana, datowany na 13 czerwca 449 roku, „Epistula ad Flavianum”, w którym Leon pisze o dwóch naturach w Chrystusie. List ten został odczytany na soborze w Chalcedonie w 451 roku i entuzjastycznie przyjęty przez ojców soborowych. Jego treść stała się podstawą definicji soborowej.

W swoich 97 mowach Leon również często traktuje o nauce chrystologicznej. Większość mów napisana została w związku z rokiem liturgicznym np. na Wielki Post. Leon często powraca w nich do jedności wiary, jedności kościoła, a także do spraw stricte liturgicznych.

Nauka.

Syn Boży, odwieczny Bóg, został zrodzony z Ojca oraz narodził się z Ducha Świętego i Maryi Dziewicy.

W jednej osobie Chrystusa zostały połączone prawdziwie dwie natury: boska i ludzka.

Obie natury połączone w jednej osobie Syna Bożego i Syna Człowieczego, pozostają niezmieszane i niezmienione. Do Chrystusa możemy, zatem odnosić właściwości obu natur.

Przyjmuje na siebie służebną postać, osłaniając swój majestat niezmierzony. Jako człowiek zaczyna istnieć w czasie, staje się widzialny i możliwy do objęcia, podlega prawom śmierci.

Prymat.

Piotr, z Chrystusem szczególnie zjednoczony, sprawuje prymat nad wszystkimi Kościołami.

Biskup Rzymu, dziedzic i sukcesor Piotra, sprawuje ten prymat w Kościele.

Dobroczynność chrześcijańska obejmuje swym zakresem wszelkie dobro duchowe i fizyczne.

Powinna być powszechna i obejmować wszystkich ludzi bez wyjątków.

Post to postawa wstrzemięźliwości obejmująca całego człowieka, tj. zarówno jego sferę moralną, intelektualną i fizyczną. Post zaś powinien łączyć się ściśle z miłością bliźniego w szczególności z jałmużną. Wstrzemięźliwość fizyczna jest ważnym elementem postu, ale nie aż tak, aby bez niej post nie mógł zaistnieć. Dlatego Leon dyspensuje, zwalnia od obowiązku postu fizycznego osoby chore i słabej kondycji.  Dzięki czynnej miłości bliźniego osiąga się to oczyszczenie, które daje post.