Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
Geologiczna działalno
ść
wiatru
OdróŜnia się dwojakiego rodzaju geologiczna działalność wiatru:
-
niszczącą (erozja eoliczna)
-
budującą (akumulacja eoliczna)
Pr
ę
dko
ść
wiatru zwi
ę
ksza si
ę
z wysoko
ś
ci
ą. W
wysokich górach wiatry są tak
silne, Ŝe wywiewają wszelki drobny materiał ze zwietrzelin. Dlatego w wysoko
połoŜonych obszarach obserwuje się tylko grubszy gruz.
Prędkość wiatru jest większa nad morzami, gdyŜ tarcie między powietrzem a wodą
jest znacznie mniejsze niŜ między powietrzem a lądem.
RównieŜ nad bezleśnymi równinami prędkość wiatru jest większa, gdyŜ brak jest
lasów które wskutek tarcia zmniejszają jego prędkość. Jako czynnik erozyjny, wiatr
najsilniej działa w obszarach suchych – stepy, pustynie), gdzie duŜe róŜnice
temperatur w ciągu doby, brak zachmurzenia i wegetacji sprzyjają jego działalności
Wiatr w zaleŜności od swej prędkości jest zdolny unosić mniejsze lub większe cząstki
mineralne. Prędkości te większe są wyŜej, a mniejsze w pobliŜu ziemi.
Prędkość wiatrów określa się za pomocą 12
o
skali Beauforta.
oznaczenie
słowne
siła wiatru
m/s
km/h
działanie wiatru na l
ą
dzie
0
0-0,2
0-1
cisza
dym wznosi się pionowo
niŜsze
1
0,3-1,7
2-6
powiew
dym lekko zbacza
2
1,8-3,3
7-12
słaby wiatr
ledwie odczuwalny podmuch
stopnie
3
3,4-5,2
13-18
łagodny wiatr
poruszają się liście
średnie
umiarkowany
wiatr
4
5,3-7,4
19-26
poruszają się małe gałązki
stopnie
poruszają się gałęzie, ostre
podmuchy
5
7,5-9,8
27-35 świeŜy wiatr
6
9,9-12,4
36-44
silny wiatr
poruszają się konary
1
bardzo silny
wiatr
mniejsze drzewa poruszają się
z pniami
7
12,5-15,2 45-54
poruszają sie duŜe drzewa,
utrudnione chodzenie
8
15,3-18,2 55-65
gwałtowny wiatr
wiatr zrywa dachy, łamie silne
pnie
9
18,3-21,5 66-77
wichura
wiatr wyrywa drzewa z
korzeniami
10
21,6-25,1 78-90
silna wichura
sztormowe
gwałtowna
wichura
stopnie
11
25,2-29,0 91-104
silne niszczące działanie wiatru
ponad
104
12
ponad 29
huragan
druzgocące działanie wiatru
Siła wiatru zaleŜy od prędkości i masy przemieszczanego powietrza. Najsłabszy
wiatr, prędkość do 1 m/s moŜe unosić tylko pyły, wiatry wiejące z prędkością 4 – 8
m/s mogą transportować ziarna piasku. Huragany, powyŜej 30 m/s mogą przenosić
drobny Ŝwir.
Tabela : Transport osadów przez wiatr
Prędkość wiatru [m/s]
Cząstki skalne
Średnica ziarn [mm]
0,25
pył
0,03
0,5
Piasek pylasty
0,04
1,5
Piasek b. drobny
0,12
3
Piasek drobny
0,25
7,4
Piasek średni
0,6
11,4
Piasek gruby
1,04
13
Piasek b. gruby
1,5
Przed wywiewaniem ziarn mineralnych z powierzchni ziemi skutecznie chroni
powłoka roślinna. Zatem działalność wiatru jako czynnika geologicznego jest
ograniczona głównie do obszarów pozbawionych szaty roślinnej i obszarów
suchych. Przede wszystkim uwidacznia się na pustyniach.
Działalno
ść
niszcz
ą
ca
wiatru przejawia się w dwóch procesach.
Jest to:
-
deflacja
– wywiewanie drobnych ziarn luźnego osadu na obszarach
pozbawionych roślinności
-
korazja
– niszczenie powierzchni zwięzłych skał przez piasek niesiony
wiatrem
Deflacja
zaleŜy od siły wiatru i od wielkości cząstek mineralnych. Przy tej samej
wielkości ziarn ilość transportowanego materiału jest wprost proporcjonalna do
sześcianu prędkości wiatru.
zaleŜy od siły wiatru i od wielkości cząstek mineralnych.
Unoszenie cząstek przez wiatr zaleŜy nie tylko od prędkości, ale od turbulencji
wiatru. Wiatry silne, ale o stałej prędkości nie podnoszą z terenu piaszczystego ziarn
piasku, natomiast słabsze wiatry o niestałej prędkości (porywiste) wprawiają w ruch
duŜe ilości piasku.
2
Deflacja na obszarach pozbawionych roślinności prowadzi do obniŜania powierzchni
terenu; często powstają zagłębienia róŜnych rozmiarów -
nisze deflacyjne
.
Deflacja sięga czasem tak głęboko, jak sięga wietrzenie, a więc do poziomu wód
podziemnych. Przypuszcza się, Ŝe część oaz pustynnych powstała w ten sposób.
Odnosi się to szczególnie do oaz w depresji Qattara w Egipcie.
Wywiewanie lŜejszych ziarn zwietrzeliny z piasków rzecznych lub plaŜ nadmorskich
prowadzi do koncentracji minerałów cięŜkich. Powstają
zło
Ŝ
a eoliczne
, np. złoŜa
piasku złotonośnego w Australii.
Tak teŜ powstają kamieniste pustynie (
hamady)
– drobne cząstki są wywiewane a
pozostaje
bruk deflacyjny
.
3
Bruk deflacyjny
Wiatr przenosi cząstki skał i minerałów zarówno zawieszone jak i toczone po ziemi.
Przenoszenie odbywa się w trojaki sposób, jako:
- trakcja,
- saltacja
-
suspensja
-
Trakcja
- transport materiału osadowego w kontakcie z dnem przez wleczenie
(ślizganie) i toczenie. Ruch ziaren moŜe następować albo w wyniku popychania
przez wiatr, albo popychania przez ziarna uderzające. Ziarna kanciaste są na ogół
przesuwane, a ziarna zaokrąglone - toczone
Saltacja
- rodzaj transportu materiału ziarnistego, w czasie którego ziarna wykonują
stosunkowo krótkie i niewysokie skoki poruszając się po torach zbliŜonych do
krzywych balistycznych; opadające ziarna wybijają w górę następne – w ten sposób
raz zapoczątkowana saltacja rozprzestrzenia się w sposób łańcuchowy.
Spadające ziarno moŜe wprawić w ruch przez zderzenie ziarno 6 razy większe.
Długość skoku ziarn piaszczystych zaleŜy od siły wiatru i jego turbulencji. W wyniku
saltacji przemieszcza się 75 – 90 % masy piasku
Suspensja –
w ten sposób transportowane są tylko bardzo drobne cząstki (poniŜej
0,2 mm), ale mogą być przenoszone na wielkie odległości, np. w 1979 r w Polsce
odnotowano opad pyłu pochodzącego z Sahary. Silne i porywiste wiatry mogą unosić
ziarna drobnoziarnistego piasku na znaczną wysokość i przenosić na duŜą odległość
4
Dla geologicznej pracy wiatru waŜna jest prędkość przy powierzchni.
Wprowadzenie ziarna w ruch wymaga pewnej minimalnej prędkości, tzw
pr
ę
dko
ś
ci
poruszenia (pr
ę
dko
ś
ci progowej)
Pr
ę
dko
ść
progowa wiatru
prędkość konieczna do zapoczątkowania saltacji, jest
ona o ok. 20% większa od prędkości koniecznej do jej utrzymania.
Wiatr uderzając o skałę litą nie wywołuje Ŝadnego skutku. JeŜeli jednak niesie ze
sobą cząstki mineralne, powoduje zarysowanie lub ścieranie skały. Proces ten
nazywa się
korazj
ą
–
wygryzaniem. Najlepiej jest widoczny na wysokości 2 – 3 m.
(np. Sfinks przez piaski pustyni Libijskiej)
Korazaja
- erozja eoliczna – niszczenie powierzchni zwięzłych skał przez piasek
niesiony wiatrem
5
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl hannaeva.xlx.pl
ść
wiatru
OdróŜnia się dwojakiego rodzaju geologiczna działalność wiatru:
-
niszczącą (erozja eoliczna)
-
budującą (akumulacja eoliczna)
Pr
ę
dko
ść
wiatru zwi
ę
ksza si
ę
z wysoko
ś
ci
ą. W
wysokich górach wiatry są tak
silne, Ŝe wywiewają wszelki drobny materiał ze zwietrzelin. Dlatego w wysoko
połoŜonych obszarach obserwuje się tylko grubszy gruz.
Prędkość wiatru jest większa nad morzami, gdyŜ tarcie między powietrzem a wodą
jest znacznie mniejsze niŜ między powietrzem a lądem.
RównieŜ nad bezleśnymi równinami prędkość wiatru jest większa, gdyŜ brak jest
lasów które wskutek tarcia zmniejszają jego prędkość. Jako czynnik erozyjny, wiatr
najsilniej działa w obszarach suchych – stepy, pustynie), gdzie duŜe róŜnice
temperatur w ciągu doby, brak zachmurzenia i wegetacji sprzyjają jego działalności
Wiatr w zaleŜności od swej prędkości jest zdolny unosić mniejsze lub większe cząstki
mineralne. Prędkości te większe są wyŜej, a mniejsze w pobliŜu ziemi.
Prędkość wiatrów określa się za pomocą 12
o
skali Beauforta.
oznaczenie
słowne
siła wiatru
m/s
km/h
działanie wiatru na l
ą
dzie
0
0-0,2
0-1
cisza
dym wznosi się pionowo
niŜsze
1
0,3-1,7
2-6
powiew
dym lekko zbacza
2
1,8-3,3
7-12
słaby wiatr
ledwie odczuwalny podmuch
stopnie
3
3,4-5,2
13-18
łagodny wiatr
poruszają się liście
średnie
umiarkowany
wiatr
4
5,3-7,4
19-26
poruszają się małe gałązki
stopnie
poruszają się gałęzie, ostre
podmuchy
5
7,5-9,8
27-35 świeŜy wiatr
6
9,9-12,4
36-44
silny wiatr
poruszają się konary
1
bardzo silny
wiatr
mniejsze drzewa poruszają się
z pniami
7
12,5-15,2 45-54
poruszają sie duŜe drzewa,
utrudnione chodzenie
8
15,3-18,2 55-65
gwałtowny wiatr
wiatr zrywa dachy, łamie silne
pnie
9
18,3-21,5 66-77
wichura
wiatr wyrywa drzewa z
korzeniami
10
21,6-25,1 78-90
silna wichura
sztormowe
gwałtowna
wichura
stopnie
11
25,2-29,0 91-104
silne niszczące działanie wiatru
ponad
104
12
ponad 29
huragan
druzgocące działanie wiatru
Siła wiatru zaleŜy od prędkości i masy przemieszczanego powietrza. Najsłabszy
wiatr, prędkość do 1 m/s moŜe unosić tylko pyły, wiatry wiejące z prędkością 4 – 8
m/s mogą transportować ziarna piasku. Huragany, powyŜej 30 m/s mogą przenosić
drobny Ŝwir.
Tabela : Transport osadów przez wiatr
Prędkość wiatru [m/s]
Cząstki skalne
Średnica ziarn [mm]
0,25
pył
0,03
0,5
Piasek pylasty
0,04
1,5
Piasek b. drobny
0,12
3
Piasek drobny
0,25
7,4
Piasek średni
0,6
11,4
Piasek gruby
1,04
13
Piasek b. gruby
1,5
Przed wywiewaniem ziarn mineralnych z powierzchni ziemi skutecznie chroni
powłoka roślinna. Zatem działalność wiatru jako czynnika geologicznego jest
ograniczona głównie do obszarów pozbawionych szaty roślinnej i obszarów
suchych. Przede wszystkim uwidacznia się na pustyniach.
Działalno
ść
niszcz
ą
ca
wiatru przejawia się w dwóch procesach.
Jest to:
-
deflacja
– wywiewanie drobnych ziarn luźnego osadu na obszarach
pozbawionych roślinności
-
korazja
– niszczenie powierzchni zwięzłych skał przez piasek niesiony
wiatrem
Deflacja
zaleŜy od siły wiatru i od wielkości cząstek mineralnych. Przy tej samej
wielkości ziarn ilość transportowanego materiału jest wprost proporcjonalna do
sześcianu prędkości wiatru.
zaleŜy od siły wiatru i od wielkości cząstek mineralnych.
Unoszenie cząstek przez wiatr zaleŜy nie tylko od prędkości, ale od turbulencji
wiatru. Wiatry silne, ale o stałej prędkości nie podnoszą z terenu piaszczystego ziarn
piasku, natomiast słabsze wiatry o niestałej prędkości (porywiste) wprawiają w ruch
duŜe ilości piasku.
2
Deflacja na obszarach pozbawionych roślinności prowadzi do obniŜania powierzchni
terenu; często powstają zagłębienia róŜnych rozmiarów -
nisze deflacyjne
.
Deflacja sięga czasem tak głęboko, jak sięga wietrzenie, a więc do poziomu wód
podziemnych. Przypuszcza się, Ŝe część oaz pustynnych powstała w ten sposób.
Odnosi się to szczególnie do oaz w depresji Qattara w Egipcie.
Wywiewanie lŜejszych ziarn zwietrzeliny z piasków rzecznych lub plaŜ nadmorskich
prowadzi do koncentracji minerałów cięŜkich. Powstają
zło
Ŝ
a eoliczne
, np. złoŜa
piasku złotonośnego w Australii.
Tak teŜ powstają kamieniste pustynie (
hamady)
– drobne cząstki są wywiewane a
pozostaje
bruk deflacyjny
.
3
Bruk deflacyjny
Wiatr przenosi cząstki skał i minerałów zarówno zawieszone jak i toczone po ziemi.
Przenoszenie odbywa się w trojaki sposób, jako:
- trakcja,
- saltacja
-
suspensja
-
Trakcja
- transport materiału osadowego w kontakcie z dnem przez wleczenie
(ślizganie) i toczenie. Ruch ziaren moŜe następować albo w wyniku popychania
przez wiatr, albo popychania przez ziarna uderzające. Ziarna kanciaste są na ogół
przesuwane, a ziarna zaokrąglone - toczone
Saltacja
- rodzaj transportu materiału ziarnistego, w czasie którego ziarna wykonują
stosunkowo krótkie i niewysokie skoki poruszając się po torach zbliŜonych do
krzywych balistycznych; opadające ziarna wybijają w górę następne – w ten sposób
raz zapoczątkowana saltacja rozprzestrzenia się w sposób łańcuchowy.
Spadające ziarno moŜe wprawić w ruch przez zderzenie ziarno 6 razy większe.
Długość skoku ziarn piaszczystych zaleŜy od siły wiatru i jego turbulencji. W wyniku
saltacji przemieszcza się 75 – 90 % masy piasku
Suspensja –
w ten sposób transportowane są tylko bardzo drobne cząstki (poniŜej
0,2 mm), ale mogą być przenoszone na wielkie odległości, np. w 1979 r w Polsce
odnotowano opad pyłu pochodzącego z Sahary. Silne i porywiste wiatry mogą unosić
ziarna drobnoziarnistego piasku na znaczną wysokość i przenosić na duŜą odległość
4
Dla geologicznej pracy wiatru waŜna jest prędkość przy powierzchni.
Wprowadzenie ziarna w ruch wymaga pewnej minimalnej prędkości, tzw
pr
ę
dko
ś
ci
poruszenia (pr
ę
dko
ś
ci progowej)
Pr
ę
dko
ść
progowa wiatru
prędkość konieczna do zapoczątkowania saltacji, jest
ona o ok. 20% większa od prędkości koniecznej do jej utrzymania.
Wiatr uderzając o skałę litą nie wywołuje Ŝadnego skutku. JeŜeli jednak niesie ze
sobą cząstki mineralne, powoduje zarysowanie lub ścieranie skały. Proces ten
nazywa się
korazj
ą
–
wygryzaniem. Najlepiej jest widoczny na wysokości 2 – 3 m.
(np. Sfinks przez piaski pustyni Libijskiej)
Korazaja
- erozja eoliczna – niszczenie powierzchni zwięzłych skał przez piasek
niesiony wiatrem
5