Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
Historia sztuki - część XV - Gobeki Tepe - rewolucja mezolityczna.
Najdziwniejsze jest jednak to, że sanktuarium jest budowlą całkowicie samodzielną, nie jest częścią osiedla (pochodzi z czasów przed-osiedleńczych), a więc zostało zaplanowane i wykonane wyłącznie w celach kultowych przez ludzi, którzy na co dzień żyli w warunkach odpowiadających standardowi epoki kamienia łupanego. Z jakichś powodów ludzie ci stworzyli kompleks składający się z 19-tu kręgów (co musiało zająć setki lat), a potem - i to jest dodatkową tajemnicą - nie porzucili go po prostu, ale ok. 7.500 pne starannie zasypali setkami metrów sześciennych ziemi.
Z jakichkolwiek względów i dla jakichkolwiek celów powstało sanktuarium w Gobekli Tepe, jego odkrycie całkowicie neguje dotychczasowe wyobrażenie o rewolucji neolitycznej i odwraca dotychczas obowiązującą kolejność przyczyn i skutków w historii człowieka:
klimat > rolnictwo > osadnictwo > cywilizacja > kultura
Budowa kompleksu Gobekli Tepe (kamieniołom, obróbka, transport, budowa) wymagała wieloletniej, regularnej pracy przynajmniej kilkuset sprawnie kierowanych robotników, którzy w tym czasie musieli czymś się odżywiać i gdzieś mieszkać (w bezpośrednim sąsiedztwie kompleksu nie ma śladów osiedla) i nie mogli w tym czasie zajmować się myślistwem. Musiały więc być rozwiązane problemy zakwaterowania - prawdopodobnie wznoszono w tym celu prowizoryczne, drewniane osiedla (dlatego nic z nich nie pozostało) zlokalizowane w rozsądnej odległości od miejsca budowy - i kwestie zaopatrzenia.
Nawet jeśli fizyczną pracę wykonywali osobnicy przeciętni, to struktura kręgów świadczy o istnieniu jakiejś trwałej koncepcji przestrzennej sanktuarium, a taką mogli stworzyć ludzie o wybitnych (nawet w dzisiejszych kategoriach) zdolnościach i kwalifikacjach.
Ponieważ Gobekli Tepe jest zjawiskiem bezprecedensowym, nieuchronnie nasuwa się wniosek, że najpierw musiała powstać koncepcja sanktuarium, a dopiero potem szukano sposobów jej realizacji. Jeśli zaś sanktuarium powstało, to oznacza, że sposoby te znaleziono. Jednym z nich musiało być stworzenie dość dużego osiedla (lub kilku sąsiadujących osiedli), w którym przez całe lata mieszkali budowniczowie (z kobietami i dziećmi daje to populację rzędu 1,5-3.000 osób, a tyle liczyło późniejsze o ponad tysiąc lat Jerycho), innym - prawdopodobne podjęcie działań w celu sprawnej produkcji żywności.
Jeśli rozumowanie jest prawidłowe, to najpierw powstała potrzeba stworzenia niezwykle trudnego w realizacji, bogato zdobionego obiektu o nieużytkowym charakterze, potem stworzono warunki mieszkaniowe dla jego realizatorów i podjęto wzmożoną produkcję żywności. Ponieważ mówimy o czasach, gdy nie było jeszcze kółek rolniczych ani selekcjonowanych gatunków zbóż, których nasiona można było kupić w pobliskiej centrali nasiennej, uzasadnione jest założenie, że stałe osadnictwo musiało poprzedzić stworzenie podstaw rolnictwa. Daje to zupełnie nowy schemat: