16 Nestoriusz i Apolinary, Studia, Patrologia

16. Nestoriusz i nestorianizm i Sobór w Efezie. Apolinary z Laodycei i apolinaryzm w chrystologii.

Apolinaryzm

Biskup Apolinarys z Laodycei, aby ratować jedność osoby Chrystusa zaprzeczył pełnej doskonałości natury ludzkiej w Chrystusie. Według jego doktryny Chrystus miał ciało i duszę cielesną, ale duszę rozumną zajęło u niego bóstwo (Logos). Natura zaś składała się z Bóstwa-Logosu i ciała Chrystusowego. Był jednocześnie Apolinarys gorącym zwolennikiem ortodoksji nicejskiej i przyjacielem Atanazego, dlatego jego herezja długo nie wyszła na jaw. Dopiero w roku 375 nastąpiło potępienie jego nauki, powtórzone w 381 roku na soborze w Konstantynopolu. Apolinarys umarł w 390 roku za panowania cesarza Teodozjusza, który to cesarz skazał wyznawców jego herezji na wygnanie.

Na tę herezję bardzo szybko zareagowały szkoły teologiczne. Szkoła antiocheńska – natura Boska i ludzka nie były połączone wewnętrznie (istotnie), lecz łączyły się ze sobą mechanicznie, jak dwa kawałki drewna połączone tak, że stanowiły jedno. Połączenie było zewnętrzne. Nastąpiło, zatem tylko zamieszkanie Logosu (Syna Bożego) w człowieku (Chrystusie) nazwane „enoidzein”. Teodor z Mopsuestii.

Głównym późniejszym przedstawicielem tej szkoły został się Diodor z Tarsu, który starał się bardziej wyjaśnić teorię chrystologiczną Teodora. Twierdził, że Syn Boży naturalny zamieszkał w Chrystusie Synu Bożym przez łaskę. Ta doktryna głosiła jednak jeden poważny błąd – Maryja była rodzicielką Chrystusa –człowieka, dlatego nie należało jej nazywać Bożą rodzicielką. Dlatego potępił je V Sobór Powszechny w Konstantynopolu.

Szkoła aleksandryjska – przedstawiciel Cyryl Aleksandryjski. Podkreślał z całym naciskiem Bóstwo i jedność Chrystusa, mniej widział jego człowieczeństwo. „Jedna wcielona natura Syna Bożego”.

Szkoła antiocheńska stała się punktem wyjścia dla wybitnego mnicha, konsekrowanego osobiście przez cesarza Teodozjusz II w 428 roku na patriarchę Konstantynopola, Nestoriusza. Nie nazywał on Maryi „Theotokos” lecz „Christotokos” (rodzicielka Chrystusa).  Urodzony z niej nie był Bogiem, lecz Chrystusem, z którym Bóg był złączony. Chrystus miał, więc słabości ludzkie i możliwość zgrzeszenia, ale przez ustawiczną wierność wysłużył sobie godność Syna Bożego i pośrednika. Osobowość tedy Chrystusa miała tylko jedność moralną, przy dwóch rzeczywistych osobach.

W 429 roku Cyryl wydał list Wielkanocny, w którym potępił naukę Nestoriusza. Na tle doktryn Nestoriusz rozgorzał także spór pomiędzy Konstantynopolem a Aleksandrią o pierwszeństwo. Cyryl nie poprzestał na liście, lecz całą sprawą zajął się gorliwie, pisząc list do papieża z aneksem 12 zdań anatematyzmów, w których zawiera swoją naukę. Papież Celestyn I w sierpniu 430 roku na synodzie rzymskim potępił naukę Nestoriusza, a 11 VIII 430 roku zagroził mu ekskomuniką.

Sobór Efezie (431).

Swoimi działaniami Cyryl doprowadził do zwołania soboru w Efezie, pisał mianowicie listy do cesarza Tedozjusza II i jego żony Pulcherii. Cyryl chcąc ponaglić całą sprawę nie czekał na przybycie legatów papieskich ani przedstawicieli wschodu. Przyśpieszył otwarcie synodu na 22 czerwca 431 roku. (w obecności 153 biskupów), Nestoriusz, który nie stawił się osobiście, został potępiony i zdjęty z urzędu. Decyzję tą podpisali przybyli 5 dni po otwarciu soboru legaci rzymscy. Tymczasem grupa przedstawicieli wschodu (dotarła do Efezu 2 tygodnie po rozpoczęciu obrad) sprzeciwiła się i na antysynodzie opowiedziała się z zdjęciem z urzędu Cyryla i jego pomocnika – biskupa Efezu. Z kolei grupa Cyryla zareagowała ekskomuniką Jana z Antiochii i jego 34 zwolenników. Uwięziony został zarówno Cyryl jak i Nestoriusz. Ostateczną decyzję podjął cesarz przechylając się na stronę większości cyrylskiej ale nie zgadzając się na potępienie biskupów wschodu. Taki werdykt zapadł w październiku 431 roku.

Nestoriusz, jako jedyny padł ofiarą wojen, konfliktów, rywalizacji, przekupstw i intryg biskupów – został pozbawiony swojego biskupstwa, wycofał się do klasztoru w Antiochii a następnie wobec rozruchów w mieście skazany na wygnanie na pustynię, zmarł około roku 450.

Cesarz rozpoczął wraz z papieżem Sykstusem III akcję pojednawczą pomiędzy Cyrylem a Janem Antiocheńskim. Udało się doprowadzić do porozumienia na mocy, którego ustalono wspólne Credo będące powtórzeniem wyznania spisanego na antysynodzie. Uznano termin „zjednoczenie” z dodatkiem „bez zmieszania” – calu zachowania rozróżnienia dwóch natur. Jednak jak każdy kompromis, tak i ten z roku 433 nie zadowolił ortodoksów żadnej ze stron.