Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
Historia sztuki - część XIV - Gobekli Tepe - rewolucja mezolityczna.
W latach 1985-1991 w Çayönü w południowej Turcji znaleziono ślady osiedla założonego ok. 8.000 pne, które w okresie 7.200 - 6.600 pne rozrosło się do dużego osiedla ze śladami hodowli, uprawy roślin, rybołówstwa i wytwarzania przedmiotów z kutej miedzi (metalurgii ogniowej nie znano).
W 1993 r. na południu Turcji nad górnym Eufratem odkryto osiedle Nevali Çori, którego obiekty datowane są na okres 8.600-8.000 pne i później. W osiedlu stwierdzono ślady najpierw okrągłych a później prostokątnych, kamiennych domów budowanych na tzw. "grillowych" fundamentach, oraz ceramiczne figurki wotywne wypalane w temp. 500-600 st.C.
W 1999 r. na północ od syryjskiego Aleppo polsko-syryjska ekipa archeologów kierowana przez prof. Ryszarda F. Mazurowskiego z Uniwersytetu Warszawskiego odkryła w Tell Qaramel osiedle datowane na 9.650 pne (prawie 2.000 lat starsze od Jerycha).
Prowadzone od 1994 r. przez niemieckich archeologów prace na stanowisku w Gobekli Tepe w południowej Turcji doprowadziły do prawdopodobnie najważniejszego odkrycia współczesnej archeologii - datowanej najpóźniej na 9.000 pne kamiennej świątyni składającej się z kilkunastu kamiennych kręgów.
Świątynia w Gobekli Tepe jest odkryciem tak wyjątkowym i znaczącym, że gdyby nie wielokrotne datowania radiowęglowe (które mogą się mylić, ale nie aż tak), byłaby zjawiskiem zupełnie niewiarygodnym.
Przede wszystkim trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że powstała ona 6.000 lat przed egipskimi piramidami, sumeryjskimi zigguratami i celtyckim Stonehenge. Kamienne słupy tworzące świątynne kręgi mają do 3 m wysokości, ważą 10-20 ton (niektóre więcej) i musiały być wydobyte, przetransportowane, obrobione i ustawione przez mezolitycznych myśliwych w epoce kamienia łupanego. Te kamienne słupy ozdobione są płaskorzeźbami zwierząt o takim realizmie i takiej jakości opracowania szczegółów, jakie spotkać będzie można dopiero w wielkich kulturach epoki brązu - i to bardzo późnego brązu. Przedstawione na ilustracjach przykłady to płaskorzeźby, których wykonanie jest znacznie trudniejsze niż rycie petroglifu, ponieważ wymaga opracowania nie tego, co pozostanie, ale usunięcia tego, co zbędne, a więc umiejętności widzenia "negatywowego".