15 i 16, Historia Doktryn Literackich

15. Reguły w rzymskiej poetyce normatywnej: Horacy

HORACY (65-8R.P.N.E.) NAJWYBITNIEJSZY LIRYK STAROŻYTNOŚCI; WYKSZTAŁCENIE ZDOBYŁ W RZYMIE I ATENACH. TWÓRCZOŚĆ IMPONUJE ROZLEGŁOŚCIĄ TEMATYCZNĄ POEZJI OD PRZEŻYĆ OSOBISTYCH DO SPRAW POLITYCZNYCH. JEGO DZIEŁA TO: PIEŚNI, SATYRY, WPROWADZA WIELE MIAR WIERSZOWYCH NIEZNANYCH WCZEŚNIEJ W RZYMIE. HORACY NAPISAŁ WIELE LISTÓW M.IN. "LIST DO PIZONÓW" STANOWIĄCY PODSTAWY POETYKI NORMATYWNEJ. POETA WYWARŁ WPŁYW NA POEZJĘ NASZEGO KONTYNENTU, WZOROWALI SIĘ NA NICH : JAN KOCHANOWSKI, MACIEJ KAZIMIERZ SARBIEWSKI, STANISŁAW KONARSKI. ZASŁYNĄŁ RÓWNIEŻ Z STWORZENIA NOWEGO GATUNKU LITERACKIEGO NAZWANEGO - ODĄ. JEGO DZIEŁA TO M.IN. O CO POETA PROSI APOLLINA CZY STAWIŁEM SOBIE POMNIK TRWALSZY NIŻ ZE SPIŻY.

HORACY [„List do Pizonów”]:
1. licentia poetica
2. harmonia pomiędzy talentem, a sztuka
3. tworzenie dzieła: wybór tematu[ stylu, języka, kompozycji, szyku wyrazów]
4. musi być zgodność między tematem, a stylem!!!
5. poezja opisuje emocje i przedst. warunki które je wywołały
6. typologia charakterów
7. prawo 5 aktów [w poezji hellenistycznej]
8. nie przedstawia się okropności
9. muzyka jest ważnym elementem
10. dramat satyrowy- pośrednik między komedia, a dramatem, wskazany styl pośredni
11. pisano głownie: trymetrem jambicznym
12. chór ma tendencje moralistyczne
13. tragedia rzymska- mówi o dziejach Rzymu, komedia rzymska- mówi o życiu Rzymu
14. mądrość, to podstawa do stworzenia dzieła
15. f. poezji hellenistycznej- uczyć, dawać przyjemność, wzruszać
16. prawdziwy poeta ceni krytyków musi być jedność pomiędzy bohaterem, a odbiorcą

LIST DO PIZONOW:
To właśnie z niego wywodzi sie klasycyzm, prąd literacki czerpiący wzory z antycznej teorii poezji, łączący prawdę i piękno, harmonie i umiar, naśladowanie natury i przestrzeganie jednorodności estetycznej.
List kierowany jest do każdego artysty - zarówno poety, tragika,
jak i bohatera odgrywającego swa role na scenie. Horacy naucza jak należy pisać, lub odgrywac juz zapisane, by wzbudzic w adresatach zamierzone uczucia. Ważna role odgrywa struktura, uklad i forma, jednak priorytetowe jest pisane utworow majacych dar przenoszenia mysli odbiorcow do miejsca wydarzen. Musi byc jednosc miedzy bohaterem sztuki lub poematu a odbiorca, poniewaz bez niej intencje tworcy zostana odebrane w sposob odmienny od oczekiwanego. Dlatego nalezy starannie dobierac slowa i wyrazenia, pokazujace uczucia tworcy.
Swoboda poetycka nie moze wykraczac poza granice zdrowego rozsadku i dosiwadczenia ludzkiego, dzielo musi byc jednorodne, jednolite, oparte na jednej koncepcji. Warunkiem sukcesu jest wlasciwy wybor celu zgodnego z mozliwosciami oraz wrodzony talent artysty.

 

Horacy, List do Pizonów,

[w:] Trzy poetyki klasyczne. Arytoteles. Horacy. Pseudo-Longinos,

oprac. Tadeusz Sinko, wyd. 2 zm., BN II 57, 1951.

WSTĘP

I.                         Poetyka Arystotelesa.

II.                       Horacego „List do Pizonów”, str. XIX-XXVIII.

-            chronologia utworów: Horacy (65-8 p.n.e.) twórczość rozpoczyna od heksametrycznych sa-tyr, po 23 r. (wydanie trzeciej księgi „Pieśni”) wierszowane gawędy – „Listy poetyckie”: 1. do Augusta 14 r., 2. do Florusa 18 r., 3. do Pizonów 20/19 r.

-            tematy literackie „Listów”: w 1. (do Augusta) zwraca się przeciwko tzw. archaistom, klecącym wiersze bez talentu i wykształcenia literackiego, pochwała kultury Grecji, otwierającej się wciąż na nowe inwencje, dopiero zwyciężona Grecja nauczyła Rzym sztuka pięknych; w 2. (do Florusa) objaśnia swą nieproduktywność poetycką niepomyślnymi warunkami pracy w hałaśliwym Rzymie, zaniechał pisania i zwrócił się do poznania samego siebie, by znaleźć drogę do życia umiarkowa-nego i spokojnego.

-            „List do Pizonów”: Gneus Pizon, konsul w 23 r., towarzysz broni Horacego spod sztandaru Brutusa oraz jego syn, także Gneus, konsul z 7 r., od 17 r. namiestnik Syrii; treścią listu są uwagi o twórczości poetyckiej (1-294) i praktyczne rady dla poetów (295-476), można wyróżnić części: o konstrukcji utworu (tractatio, inventio, dispositio, elocutio, 1-130), rodzajach poezji (zwłaszcza o epopei i dramacie, 131-294), uwagi o wykształceniu (310-322), obowiązkach poety (323-346), o poecie doskonałym (347-452) i szalonym (453-476); Kwintylian (k. I w.n.e.) „księga o sztuce poe-tyckiej”; to nie podręcznik poetyki, ale gawęda.

-            wpływ „Listu do Pizonów” Horacego: na średniowieczne podręczniki poezji i wymowy, rene-sans: Hieronim Vida „Poeticorum libri III” 1527 – heksametryczna poetyka na użytek epików, gło-sząca uzupełnianie natchnienia przez krytyczny rozsądek, Jacques Peletier du Mans „L’Art poeti-que” 1555  - rozsądek to główne źródło twórczości i zasada poezji, Mikołaj Boileau „L’Art poeti-que” 1674, Łukasz Opaliński „Poeta” ok. 1661, Wacław Rzewuski „O nauce wierszopiskiej” 1762, Franciszek Ksawery Dmochowski „Sztuka rymotwórcza” 1788; pierwszy polski przekład Onufry Korytyński 1771 r., 13-zgłoskowiec rymowany.

III.                     Pseudo-Longina traktat „O górności”.

TEKST

I.                         Arystoteles „Poetyka”.

II.                       Horacy „List do Pizonów”, str. 65-89.

-            obraz stwora z ludzką głową, karkiem końskim, z ogonem ryby i piórami ptasimi – „słuszna swoboda” malarzy; swoboda jest dobra i autor jej nie zabrania, „rób, co chcesz, byleby tylko dzie-ło było jednorodne i jednolite”.

-            „Mozolę się nad zwięzłością, a przez to staję się ciemny; w pogoni za gładkością tracę siłę i zapał; kto zapowiedział wzniosłość, popada w nadętość”, „Do błędów prowadzi ucieczka przed wadami, jeżeli nią nie kieruje sztuka”.

-            „Wy, którzy piszecie, obierajcie przedmiot odpowiedni do swych sił i długo rozważajcie, co dźwigać odmówią wasze ramiona, a co uniosą”.

-            można tworzyć nowe wyrazy, jeśli nie będą wymagać objaśnienia dla czytelników.

-            „Przedmiot komiczny nie chce przedstawienia w wierszach tragicznych, a biesiada Tyestesa oburza się no ta, gdy się ją opowiada jak w prywatnej rozmowie, w wierszach godnych prawie ko-medii. Niech więc każdy rodzaj zajmie przystojne mu miejsce, wyznaczone losem. Niekiedy jed-nak i komedia podnosi głos (…) a tragiczny bohater wynurza swe cierpienia w mowie powszed-niej”.

-            „Nie dość na tym, by utwór był piękny; niech będzie wzruszający i niechaj, dokąd chce, pro-wadzi duszę słuchacza”.

-            odpowiedni nastrój i słowa do wydarzenia.

-            „Albo się trzymaj tradycji, poeto, albo sam zmyślaj charaktery zgodne z sobą”.

-            lepiej nie używać tanich i łatwych frazesów (aluzja do naśladowców Homera).

-            „musisz poznać obyczaje każdego wieku i dać to, co przystoi latom ruchliwym i co dojrza-łym”, „Dlatego nie daj przypadkiem młodzieńcowi roli starca, a chłopcu roli męskiej. Pozostańmy zawsze przy tym, co się łączy z każdym wiekiem i co dlań jest stosowne”.

-            „Nie wprowadzaj na scenę rzeczy, które powinny się odbywać za kulisami, i usuń sprzed oczu niejedno, co wnet ma przedstawić wymowa obecnego przy tym zwiastuna”.

-            „Niech nie ma mniej niż pięć aktów i niech się nie przeciąga poza piąty sztuka, która chce być pożądana i powtarzana na scenie”, rozwiązanie typu „deus ex machina” tylko w ostatecznoś-ci, 3 osoby mówiące + 4. milcząca, pieśni chóru odpowiednie do treści utworu, zbyt przytłaczająca muzyka i deklamacja w nowszych tragediach.

-            dramat satyrowy pośredni między tragedią a komedią, najtrudniej wyczuć odpowiedni ton.

-            jedynie właściwy trymetr jambiczny w tragedii i komedii, sumienny poeta nie będzie korzystał z tych elegików rzymskich, którzy liczyli na brak wykształcenia u publiczności i zaniedbywali się.

-            „Wy, Pizonowie, pierwowzory greckie bierzcie do rąk, i czytajcie i w nocy i w dzień”.

-            „Ponieważ sam nie tworzę, będę wykładał, jakie jest powołanie i zadanie poety, skąd się ma brać zasoby, co żywi i kształci poetę, co przystoi, co nie, dokąd prowadzi wiedza i niewiedza”.

-            „Początkiem i źródłem dobrego pisania jest mądrość”.

-            „Poeci chcą albo uczyć, albo bawić, albo zarazem przyjemne i praktyczne mówić słowa. Czegokolwiek tedy uczysz, bądź zwięzły, aby umysły pojętne szybko chwytały twe słowa i wiernie je zatrzymywały”.

-            „wszystkie głosy uzyskuje ten, kto połączy pożytek z przyjemnością, bawiąc czytelnika a za-razem go ucząc”.

-            niektóre błędy wybaczyć można – gdy „zdrzemnie się mistrz Homer”.

-            „Poemat, to jak obraz”.

-            dla miernych poetów nie ma miejsca.

-            Pizon woli poddawać swe utwory znawcom i się nie spieszy z ich ogłaszaniem.

-            „Czy godny pochwały utwór poetycki pozostaje talentem czy sztuką, to pytanie nieraz rozs-trzygano. (…) na co by się zdała sama nauka bez bogatej żyłki poetyckiej, ani talent bez wy-kształcenia: tak jedno wymaga pomocy drugiego i wchodzi z nim w przyjazne porozumienie”.

-            poważny poeta strzeże się pochlebców; prawdziwego przyjaciela poznaje się po otwartej krytyce, która wychodzi na dobre utworowi. Samozwańczy, natrętny poeta jest utrapieniem bliźnich – jest „jak pijawka, która nie puści skóry, póki się krwią nie napełni”.

III.                     Pseudo-Longinos „O górności”.

16. Noematyka (teoria 4 sensów biblijnych)

Biblia miała tworzyć wspólny światopogląd z tradycjami pogańskiej starożytności – potrzebne jakieś uzgodnienia; z jednej strony interpretowano Biblię albo w Aleksandrii, albo w Antiochii -> dosłowne czytanie, sens litera lis, opowieść historyczna; Aleksandria -> początek alegorezy; sens duchowy – spirituals

Noematyka VII w. Beda Venerabilis 1545 – Sobór Trydencki

1

opracowała Aleksandra Araszkiewicz