14. Sztuka wczesnochrześcijańska w Rawennie, HISTORIA SZTUKI WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKIEJ I BIZANTYŃSKIEJ

Pytanie 14: Sztuka wczesnochrześcijańska w Rawennie – architektura i mozaiki V-VI w.

1. Wiek V to początek znaczenia Rawenny: w 402 r. cesarz Honoriusz (żona Galia Placydia) przeniósł się do niej ze swoim dworem z zagrożonego przez Wizygotów Mediolanu.  W IV wieku nie było tam jeszcze autonomicznego typu architektury. W V wieku architektura raweńska powoli nabiera własnego wyrazu, widać w niej wpływy mediolańskie (budownictwo ceglane) i greckie.

§         Mauzoleum Galii Placydii, 424

a) Architektura:

·          dobudowane z prawej strony niestniejącego dziś Kościoła Santa Croce (transeptowa bazylika + podłużny narteks)

·          dedykowane św. Wawrzyńcowi

·          plan krzyża greckiego z kopułą na skrzyżowaniu, ukrytą, obudowaną 4-spadowym dachem

·          przedłużone nawy

·          cegła, arkadowe blendy

b) Mozaiki:

·          przepych (wypełnione kopuła, blendy, arkady), kulminacja mozaik w górnej partii budowli

-          przedstawienia: św. Wawrzyniec – triumfalnie idzie ku miejscu męczeństwa, Dobry Pasterz – Chrystus w typie apollińskim z owieczkami, Apostołowie – flankują okna, Krzyż na błękitnym tle – czasza kopuły, oraz 4 ewangelistów i motywy roślinno-zwierzęce (gołębie).

§         Bazylika św. Jana Ewangelisty, pocz. IV w.:

·          powolna krystalizacja architektury raweńskiej – zewnętrze = wydłużenie, surowość + przepych wnętrza

·          wpływy greckie – strop + imposty w kapitelach

·          w absydzie – wielka mozaika upamiętniająca Galie Placydię, Chrystus w centrum

2. Od 490 Rawenna pod panowaniem Ostrogotów, wyznawców arianizmu (wierzyli, że Trójca Święta nie jest jednością) ich przywódcą był Teodoryk Wielki – który uczynił z Rawenny stolicę. 

§         Mauzoleum Teodoryka Wielkiego, 520-526.

·          wybudowana z kamieni importowanych (bo w Rawennie ich nie było)

·          wzorowany na antycznych mauzoleach

·          10-cio boczne przyziemie, we wnętrzu kaplica na planie krzyża greckiego

·          zwieńczenie kopułą – ale nie jest to konstrukcja tylko rodzaj wieka wykutego w kamieniu.

§         San Apollinare Nuovo, 493.

·          Ufundowana przez Teodoryka; w 565 – przechrystianizowana przez przeniesienie szczątków św. Apolinarego (stad nazwa). 

a) Architektura = to mieszanka wpływów: cegła – Mediolan, plan – Rzym (Santa Sabina), detal – Grecja i Syria, kapitele – Konstantynopol.

b) Mozaiki: jednolity ciąg mozaik; za czasów Justyniana, ok. 550 roku przerobione na chrześcijańskie:

·          Ściana Północna: korowód, męczennic, ubranych w białe tuniki i złote płaszcze, niosących wieńce, 1 atrybut – baranek = św. Agnieszka, zmierzają ku Marii (w typie Nico Poi)

·          Ściana południowa: męczennicy ubrani w białe szaty, trzymają plamy i diademy, zmierzają ku tronującemu Chrystusowi z czterema Archaniołami

·          Ponad korowodem: Apostołowie, sceny z życia Chrystusa

§         Baptysterium Ortodoksów, 400-450.

·          plan oktogonu (liczba 8 była symboliczna – z wykładni św. Ambrożego), przy katedrze katolickiej

·          fundacja bsk. Neona

·          wnętrze: przepych = mozaiki + marmur + stiuk

·          3 strefy ścian: Dolna – 8 proroków większych, inkrustracja marmurowa, Środkowa – mozaiki floralne, Górna – okna flankowane przez arkadki, wizerunki 16 proroków większych.

·          Mozaika w kopule – kręgi, etmiasia, ołtarz, 12 apostołów w poruszonych pozach, Chrzest Chrystusa – umieszony na osi, jak antyczny akt (Chrystus nagi), personifikacja rzeki Jordan (pogańskie).

·          Światłocień w mozaikach  → dziedzictwo po antyku

§         Baptysterium Arian, 500.

·          plan tetrakonchosu nałożonego na czworobok co daje oktogon

·          4-spadowy dach

·          Mozaika w kopule: Centrum = Chrzest (Jordan - wielka postać, Chrystus w typie hellenistycznym, młodzieniec), dookoła pochód męczenników niosących wieńce zmierzają etimasii.

3. W 540 Rawenna przejęta przez wodza Belizariusza i tym samym znalazła się pod panowaniem Justyniana (który sam nigdy fizycznie Rawenny nie odwiedził).

§         San Vitale, ukończony 548-546.

·          Typ architektury Justyniańskiej, jedynej w tym typie po za Konstantynopolem

·          Plan zbliżony do kościola Św. Sergiusza i Bachusa

·          oktogoniczny rdzeń

·          na osi kopuła, podparta kwadratowym przęsłem, obudowana ściankami

·          monolityczny, surowy charakter, ceglana elewacja dają wrażenie masywności

·          bizantyjskie, impostowe kapitele (import z Konstantynopola)

·          Mozaiki:

-          Sklepienie – medaliony z symbolami: baranek boży + motywy floralne

-          Absyda – Chrystus Pantokrator trzyma zwój z pieczęciami, tło złote, mistyczna przestrzeń raju, Św. Witalis – prezentowany przez anioła, otrzymuje wieniec męczeństwa, bsk. Eklezjusz- funduje kościół (model)

-          Prezbiterium – pod przęsłami dwór cesarski w składzie: Justynian (niesie chleb, ma insygnia władzy, po jego prawicy Belizariusz, wojownicy i duchowni) i Teodora (z dwórkami, niesie ofiarny kielich);

-          Ściany przęseł prezbiterium – ofiara Izaaka, ofiara Melchizedecha.

-          konwencja: izokefalizm, gruby kontur, płaska plama barwna, stypizowane twarze-duże oczy, małe usta.

§         San Apollinaire in Classe, mozaika w absydzie z 549.

·          wpływy bizantyjskie

·          bazylika 3-nawowa, kryta otwartą więźbą

·          greckie proporcje

·          Mozaiki w absydzie:

-          Centrum: crux gemmata na tle rozgwieżdżonego nieba

-          3 owieczki = apostołowie Piotra, Jana i Jakuba, uczestniczących w Przemienieniu Pańskim na górze Tabor

-          Wyżej: Manus Dei wyłania się z chmur, po bokach Mojżesz i Eliasz

-          Niżej: Św. Apolinary – w pozie oranta, patron i 1. biskup Rawenny, otoczony 12 owieczkami = Apostołami

-          między oknami biskupi: Ursycyn, Ursus, Sewer i Eklezjusz.

1