Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
(Paweł Monastyrski)
14. Podmiot liryczny a narrator
PODMIOT LIRYCZNY, rodzaj . Fikcyjna osoba, skonstruowana w utworze lirycznym, wyrażająca refleksje, przeżycia, doznania i poglądy. Jest nadawcą poetyckiego monologu lirycznego, scalającego wszystkie elementy świata przedstawionego w sposób specyficznie subiektywny, jawny i wyrazisty, określający rodzaj ekspresji językowej.
Na charakter podmiotu lirycznego ma wpływ zarówno osobowość autora, jak tradycja literacka oraz wzorce osobowe występujące w danej epoce. Związek podmiotu lirycznego z biografią twórcy jest bliższy niż w epice, ale nie należy ich utożsamiać, choć niektóre prądy, jak i , uznawały lirykę za bezpośredni wyraz przeżyć i doświadczeń poety.
Podmiot liryczny ujawnia się wyraziście w tzw. liryce bezpośredniej, występując jako gramatycznie wyrażone "ja". W liryce pośredniej podmiot liryczny ukrywa się poza warstwą przedmiotową, na której kształt nie ma jednak wpływu, nadając subiektywne piętno światu przedstawionemu. W liryce inwokacyjnej wyraża "drugą osobę" (adresata lirycznego). Z tych trzech form pierwsza jest bodaj najbardziej swoistą dla liryki. Podmiot liryczny cechuje się różnym stopniem jawności i wyrazistości, często wręcz ekwiwalent osoby pisarza. Związek z biografią twórcy jest z reguły o wiele większy niż w przypadku epickiego NARRATORA. Z kolei np parnasizm, symbolizm czy awangarda krakowska kładły nacisk na autonowię wypowiedzi poetyckiej, na fikcyjność podmiotu. W każdej swojej postaci podmiot liryczny jest ulokowany w innej sytuacji lirycznej. Najbardziej wyrazisty i ekspresyjny podmiot to właśnie liryczne "ja". Okoliczności precyzują status i osobową konkretność podmiotu.
W pewnych formach podmiot liryczny może występować jako "my" - mniej lub bardziej określona zbiorowość.
NARRATOR, opowiadacz, podmiot narracji, jednoznacznie określony przez autora w tej roli bądź stopniowo wyłaniający się w trakcie przebiegu narracji.
Rozróżnia się m.in. narratora jawnego i ukrytego, nieokreślonego i określonego, abstrakcyjnego i konkretnego. Występuje także narrator niby-autorski, usytuowany poza światem przedstawionym, anonimowy i wszechwiedzący. Narrator należący do świata przedstawionego jako postać konkretna, świadek lub uczestnik zdarzeń, o wiedzy z reguły ograniczonej. Także tzw. narrator personalny, posługujący się punktami widzenia różnych postaci występujących w utworze. Narrator posiada różną wiedzę, ma różny związek z przedstawianym światem, wyróżnia się :
1 > narrator quasi-autorski ; nie należący do przedstawianego świata, anonimowy, wszechwiedzący ( charakterystyczny dla tzw narracji autorskiej )
2 > narrator jako świadek lub uczestnik zdarzeń ; jeden z bohaterów , ma ograniczoną wiedzę, znajduje się w centrum opisywanych zdarzeń, jego też dotyczą ( charakterystyczny dla tzw narracji pamiętnikarskiej )
3 > narrator personalny ; posługuje się pounktami widzenia różnych postaci, sam nie wnosi nic ze swojej wiedzy.
PODOBIEŃSTWA :
* zarówno narrator jak i podmiot liryczny to [osoby] mówiące w utworach
* narrator jak i podmiot posiadają pewną wiedzę na temat omawianych zjawisk, wydarzeń, świata
* często dodają wiele od siebie, pomagają nam lepiej zrozumieć istotę problemu
* to ich kreacja decyduje o tym, w jaki sposób czytlenik odbierze dany matreriał literacki
RÓŻNICE :
* podmiot to liryka, narrator zaś epika
* podmiot ma z reguły o wiele większy związek z tym, co opisuje, najczęściej po prostu jest główną osobą utworu, daje wyrazisty wyraz swoim uczuciom i emocjom, mówi o sobie
* narrator wykorzystuje opis i opowiadanie, podmiot zaś monolog liryczny
* podmiot bardzo często swoim monologiem oddziaływuje na nas, na to, jak odczuwamy - ważna funckja impresywna i ekspresywna, oraz poetycka, zaś narrator z reguły jest odpowiedzialny za przedstawienie nam okoliczności i danych zdarzeń - funckja informacyjna
* narrator przez to z reguły posługuje się językiem dosyć zrozumuiałym, nierzadko potocznym, co najwyżej wzbogaca swoje opisy i je detalizuje, zaś podmiot używa najczęściej języka poetyckiego, który należy zrozumieć, każdy jest inny i ma swoją specyfikę
Made by Monaś