14. Pisarze Syrii i Palestyny, Studia, Patrologia

14. Pisarze Syrii i Palestyny.

Euzebiusz z Cezarei ok. 268-338 teolog, historyk kościoła piszący po grecku, uczeń , biskup Cezarei.

Na soborze w Nicei (Azja Mniejsza) usiłował bezskutecznie doprowadzić do pogodzenia się z przedstawicielami hierarchii kościelnej. Twórca dziejopisarstwa kościelnego: Historia kościoła, Kronika będąca podstawowym dziełem dla ustalenia chronologii Grecji i Rzymu.

Dzieła:

Historyczne – „Kronika”, „Historia Kościelna”, „O męczennikach palestyńskich” a także dwa utwory pochwalne na cześć Konstantyna.

Apologetyczne „Wyjaśnienie do Ewangelii”

Biblijne – to komentarze do Biblii.

Dogmatyczne – „Obrona Orygenesa” „Przeciw Marcelemu” „O teologii kościelnej”

Homilie i mowy – nie zachowały się do naszych czasów.

Listy – „List do Flacylla” „List do Karpianusa”

Nauka.

Wobec olbrzymiej roli, jaką Euzebiusz odegrał w naświetleniu historii kościoła, pomija się jego rolę, jako teologa i myśliciela. Wiemy, że był zwolennikiem arianizmu, lecz nie skrajnego (homoios), postanowienie nicejskie podpisał pod mieczem cesarza.

Efrem Syryjski.  Święty, ok. 306-po 373, w Mezopotamii. Doktor Kościoła, przedstawiciel teologicznej szkoły wschodniej syryjskiej, uczeń Jakuba z Nisibis, poeta i mówca, autor i egzegeta. Brał udział w Soborze Nicejskim. Praktykował surową ascezę.

Dzieła.

Zachowały się w języku syryjskim, pisane głównie w formie poezji.

Polemiczno – dogmatyczne (o wierze, przeciw herezjom, przeciw Marcjonowi), liturgiczne i ascetyczne (o Kościele i dziewictwie) hymny, egzegetyczne (bogate komentarze zarówno do Nowego jak i Starego Testamentu), historyczne („77 Pieśni nisibijskich”)

Nauka.

Jego naukę zalicza się do prawowiernych, ale trzeba pamiętać, że pisząc językiem poetyckim, posługiwał się często wyrażeniami niesprecyzowanymi i obrazowymi. Był pierwszym, który wskazał na całkowitą wolność Maryi od wszelkiego grzechu. Bronił jej dziewictwa i używał klasycznego porównania do Ewy. Ducha Świętego uważał za osobę boską, choć nigdzie nie nazwał go wprost Bogiem. Kościół nazywał mistycznym Ciałem Chrystusa, nieomylny, święty i wieczny. Uznawał prymat biskupa Rzymu.

Cyryl Jerozolimski. Święty, teolog, Ojciec Kościoła. Ok. 313 - 386 lub 387, urodzony w Jerozolimie.

Wybitny reprezentant antiocheńskiej szkoły teologicznej. Święcenia kapłańskie przyjął ok. 345. Od 348 biskup Jerozolimy - zwalczany przez zwolenników trzykrotnie (357-359, 360-362 i 367-378) przebywał na wygnaniu. 381 uczestnik Soboru Konstantynopolitańskiego I. Znany głównie, jako autor 24 katechez (głosił je w czasie Wielkiego Postu i oktawie Wielkiej nocy w jerozolimskiej bazylice Grobu Pańskiego), w których, posiłkując się Biblią, przedstawił m.in. wykład prawd wiary zawartych w jerozolimskim symbolu chrzcielnym oraz nauki o wtajemniczeniu chrześcijańskim dokonującym się poprzez chrzest, bierzmowanie i Eucharystię (tzw. katechezy mistagogiczne). Myśl Cyryla stanowiła źródło inspiracji dla św. Ambrożego

Dzieła:

Bezcenne dla historii teologii pastoralnej są 24 katechezy. („Prokatecheza” „Pięć katechez mistagogicznych”)

List Cyryla do Konstantyna.

Doktryna. Cyryl odrzucił doktrynę ariańską, jego nauka jest zgodna z nauką ortodoksji nicejskiej.

Chrystusa uznaje za prawdziwego Boga, odrzuca czas, kiedy miałoby go nie być, celowo używa terminu homousios. Tak jak Syn, jest uczestnikiem boskości Ojca. Jego udzielanie zaczynało się od ceremonii wyrzeczenia się Szatana. Oznaczał chrzest złączenie się z Chrystusem.

W Eucharystii mówi bardzo jasno i wyraźnie o obecności Chrystusa pod postaciami chleba i wina.

Epifaniusz z Salaminy. Urodził się około 315 roku w Palestynie, w okolicach Gazy. W młodości nauczył się języka hebrajskiego, greckiego, syryjskiego, koptyjskiego. Nie poznał jednak nigdy kultury helleńskiej, ani dość dobrze filozofii. Przez pewien czas mieszkał na pustyni w zakonach Pachomiusza. Powrócił w 335 roku do Palestyny i niedaleko miejsca swego narodzenia założył klasztor. Oddał się surowej ascezie przerywanej tylko studiami teologii. W wieku 52 lat wybrano go biskupem Salaminy Zyskał sławę, jako asceta i charyzmatyk, co uchroniło go przed prześladowaniami za czasów Walensa (363-378), na tle ariańskim. Brał udział w licznych synodach i obradach, jako pierwszy wykrył herezję Apolinarego. Potępił nauki Orygenesa, czym rozpoczął spory Orygenesowskie. Zmarł 12 maja 403 roku.

Dzieła. Obrazują dobrze ścieranie się różnych myśli wczesnochrześcijańskich. Najważniejsze dzieła plemiczno-dogmatyczne to „Zakotwiczony”, w którym przedstawia Epifaniusz prawowierną naukę kościoła o Trójcy Świętej, wcieleniu i zmartwychwstaniu Chrystusa. Pisał także komentarze do Biblii (O miarach i ciężarach). W trzech tekstach potępiał twórców i czcicieli obrazów. Zachowały się tylko dwa jego listy, jeden usprawiedliwiający zniszczenie obrazu i samowolne wyświęcenie kapłana, drugi w sprawie orygenizmu. Jego kult rozprzestrzenił się na Wschodzi i do dziś jest obecny na Cyprze.

Teodor z Mopsuestii. Urodził się około 350 roku w Antiochii. Studiował wraz z Janem Chryzostomem u sławnego retora Libaniosa. Wstąpił razem z Janem Chryzostoma do zakonu. Gdy miał 33 lata wyświęcono go na kapłana. W 392 roku został biskupem Mopsuestii. Zmarł w 428 roku. Był pierwszym przedstawicielem egzegezy i teologii Szkoły Antiocheńskiej. Został wmieszany w spory nestoriańskie. Potępiono go, jako prekursora nestorianizmu w 553 roku na Soborze Konstantynopolskim.

Dzieła. Większość dzieł, które przetrwały to komentarze biblijne w przekładzie syryjskim.

Przeciwstawiając się nauce apolinarystów zbytnio akcentował pełnię natury ludzkiej Chrystusa. Mówił o Chrystusie człowieku i Bogu, jako o dwóch podmiotach oddzielonych od siebie, co może być rozumiane, jako istnienie w Chrystusie dwóch osób. Jednak w innych tekstach jasno akcentuje, że w Chrystusie są dwie natury, lecz jedna tylko osoba. Dwie natury są zjednoczone w jednej osobie. Jako jedyny egzegeta odrzucał dosłowną interpretację Pieśni nad pieśniami. Traktował je, jako pieśń miłosna napisana przez Salomona dla pewnej księżniczki egipskiej. Zaginięcie wielu dzieł Teodora uniemożliwia nam pełną rekonstrukcję jego doktryny.

Jan Chryzostom. Urodził się ok. 350 roku w Antiochii. Najwybitniejszy homileta Kościoła greckiego, patron kaznodziejów. Pochodził z arystokratycznej rodziny chrześcijańskiej. Jego matka w wieku 20 lat została wdową i postanowiła poświęcić życia wychowaniu syna. Studiował sztukę i retorykę. W 369 roku przyjął chrzest i poświęcił się studiom nad Pismem Świętym. Przez cztery lata oddawał się życiu mniszemu. A potem uczył się na pamięć Pisma Świętego. Nadmierne umartwianie się doprowadziło go do choroby i zmusiło do powrotu do Antiochii. W roku 381 otrzymał święcenia diakonatu od biskupa Melecjusza (pod którego wielkim wpływem pozostawał). Od 386 roku już jako kapłan głosił przez 12 latek kazania. Wtedy to zyskał przydomek „Złotousty”. W 397 roku został wybrany patriarchą Konstantynopola przez cesarza Arkadiusza. Jan oczywiście pragnął pozostać w rodzinnej Antiochii, lecz cesarz zastawił na niego pułapkę i siłą przywiódł do stolicy cesarstwa. 28 lutego 398 roku Teofil Aleksandryjski uroczyście go konsekrował.

Jan zlikwidował przepych domu biskupiego, założył szpitale i hospicja, złożył z urzędu kilku biskupów, mnichom nakazał życie w ascezie i pozamykał ich w klasztorach, potępiał zbytek i przepych bogaczy, wyznaczył specjalne kościoły dla Gotów z duchownymi znającymi ich język. Udzielił azylu mnichom wygnanym przez Epifaniusza. Jednak jego nonkonformizm i prostolinijność przysporzyły mu wielu wrogów. Podpadł szczególnie cesarzowej Eudoksji bo krytykował wystawność życia i przepych dworu.

W sierpniu 403 roku został złożony z urzędu przez Teofila Aleksandryjskiego (synod w Dębie koło Chalcedonu), wplątano go w spory orygenesowskie. Jego wygnanie do Bitynii nie trwało długo, bo już jesienią tegoż samego roku powrócił tryumfalnie do Konstantynopola. Jan zaczął protestować przeciw bałwochwalczym honorom oddawanym posągowi cesarzowej. Przeciwnicy Jana rozpowszechnili falsyfikat jego mowy, w której to rzekomo miał obrażać cesarzową. Cesarz Arkadiusz dowiedziawszy się o tym powtórnie zakazał Janowi wygłaszania kazań, czym biskup się nie przejął. Jego działalność zakończyła dopiero interwencja wojska w czasie ceremonii Paschalnych w 404 roku. Jan został skazany na wygnanie do Kukuzy w Armenii, lecz w 407 roku cesarz zmienił decyzję i wysłał Jana do Pityontu (wybrzeże Morza Czarnego). Jan w drodze na wygnanie umarł z wycieńczenia. 27 stycznia 438 roku jego zwłoki zostały uroczyście sprowadzone do Konstantynopola i złożone w kościele Apostołów.

Dzieła.

Jan jest jednym z najpłodniejszych pisarzy z greckich Ojców Kościoła a większość jego dzieł dotrwało do naszych czasów. Można by je posegregować na homilie, mowy, traktaty i listy.

Homilie stanowią zasadniczą większość jego dorobku pisarskiego. Składają się z homilii egzegetycznych do Starego i Nowego Testamentu oraz z homilii dogmatyczno -polemicznych.  Z pierwszej grupy zachowały się dwie serie homilii do Księgi Rodzaju (w pierwszym rzucie 9 w drugim 67). Jeśli chodzi o homilie dogmatyczno-polemiczne to jest ich zdecydowanie mniej, skierowane są przeciw Żydom i przeciw anomejczykom. (skrajny odłam arianizmu).

Mowy: moralne (o pokucie, o szatanie, o pijaństwie, o zabobonach), na święta liturgiczne (no to chyba nie wymaga komentarza), pochwalne (o biskupach Antiochii, o męczennikach, Hioba), okolicznościowe ( z okazji święceń kapłańskich, o posągach z okazji ich zniszczenia o ministrze Eutropiuszu).

Traktaty: O kapłaństwie (no o tym co musi robić kapłan, cnoty to cierpliwość i łagodność), o życiu monastycznym. (zaleca i staje w jego obronie, zachęta pozostawiania dzieci mnichom na wychowanie), o dziewictwie i wdowieństwie, o wychowaniu dzieci, o cierpieniu, przeciw poganom i żydom.

Listy: zachowało się 236 listów Jana. Przeważnie pociesza w nich swoich przyjaciół.

Apokryfy: Janowi przypisywano wiele tekstów, których autorami byli przeważnie heretycy. Tekstów takich mamy około 900 

Doktryna.

Jan był przede wszystkim gorliwym duszpasterzem, moralistą, ascetą i doskonałym komentatorem Pisma Świętego. Jego nauka nie zawierała żadnych błędów, była zgodna z myślą kościoła. Chrystus jest homousios, równy Ojcu, pochodzi od Ojca, jest wieczny, nie było czasu, gdy nie istniał. Pełne bóstwo i pełne człowieczeństwo. Eucharystia jest ofiarą i to identyczną z ofiarą krzyżową. Chrystus staje się w niej obecny przez przeistoczenie. Do Eucharystii należy przystępować z szacunkiem i pobożnością. Janowi przypisuje się tytuł Doktora Eucharystii.