Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
14. Oratorium Carissimiego. Omów na przykładzie Jephte.
I. Na podstawie ABC historii muzyki:
- Giacomo Carissimi – kapelmistrz (maestro di cappella) jezuickiego kościoła St. Apollinare w Rzymie
- kilkanaście zachowanych oratoriów Carissimiego przedstawia sceny ze Starego Testamentu (np. Jephte, Jonas, Balthasar, Abraham et Isaac), utwory te należą do typu oratorium łacińskiego i zgodnie z jego założeniami dramatyczna oś struktury dzieła spoczywa na chórach
- w celu spotęgowania efektu dramatycznego Carissimi wprowadzał duże zespoły chóralne oraz powiększał ich liczbę do dwóch, a nawet trzech
II. Na podstawie Internetu.
1. Carissimi – Jephte:
- Carissimi w co najmniej 4 okresach wielkopostnych prowadził oratoria w Crocifisso, używając prawdopodobnie muzyków z Sant Apollinare i German College
- nie wiadomo kto stworzył libretto, ani kiedy dokładnie powstało, jednakże powstało prawdopodobnie przed 1649 rokiem
- historia Jephty jest opowiedziana w Starym Testamencie – Księdze Sędziów
- Księga przedstawia różnych bohaterów lub „sędziów” (włącznie z Deborą, Jephtą czy Samsonem), którzy toczą wojnę by pomóc zjednoczyć Izraelitów zajmujący ziemię Kanaan
- Jephta dzieli się na 3 części: powstanie i odrzuceniu przed rodaka, jego zwycięstwie nad armią Amonitów (plemię aramejskie), zwycięstwie nad armią Efraima
- Carissimiego oratorium skupia się na środkowej części – pokonanie armii Amonitów
- Jefte był synem Gileada, Izraelity z pokolenia Manassesa, i nierządnicy. Przyrodni bracia wyrzucili go z domu, uciekł więc do krainy Tob, gdzie zebrał wokół siebie grupę nicponi i żył z wypraw zbójeckich. Kiedy Ammonici zagrozili Izraelitom, lud zebrał się w i obrał Jeftego na wodza. Sędzia próbował negocjować z wrogiem, wykazując niesłuszność jego roszczeń, co jednak nie przyniosło rezultatu. Jefte, po złożeniu ślubu, wyruszył do walki przeciwko Ammonitom i zadał im klęskę. Pokonał też Efraimitów, którzy zazdrościli mu chwały zwycięstwa i przybyli do niego z pogróżkami. Panował jako sędzia przez sześć lat, aż do śmierci
- Jefte, zanim wyruszył na bitwę przeciwko Ammonitom, przysiągł, że jeśli zwycięży, złoży w ofierze, cokolwiek wyjdzie z jego domu, gdy będzie do niego wracał. Na spotkanie wracającemu zwycięsko Jeftemu wyszła córka, jego jedyne dziecko. Jefte, mimo smutku, spełnił swoją przysięgę. Na złożenie ofiary całopalnej wskazują słowa „wypełnił na niej swój ślub” (Sdz 11,39, por. Sdz 11,30-31), oraz wielki ból Jeftego po zdaniu sobie sprawy z konsekwencji swej przysięgi (Sdz 11,35). Wsród egzegetów są dwie interpretacje złożenia ofiary. skłania się ku temu, że Jefte rzeczywiście zabił swoją córkę. Według niektórych komentatorów, Jefte nie znał Prawa, a był zbyt dumny, by pytać o zdanie mędrców. Inni komentatorzy uważają, że Jefte nie zabił swojej córki, lecz oddał ją do świątyni jako dziewicę. Ponieważ potomstwo było znakiem błogosławieństwa Bożego, dozgonne dziewictwo córki było szczególnym poświęceniem
- córka Jeftego rozpoczyna lament i kończy oratorium z chórem wybrzmiewającym pełen boleści lament – przez dziewictwo i śmierć w wstydzie
- wszystkie rozmieszczenia wypływają z cech oratoria
- narrator – testo, opowiada biblijną historię, często bezpośrednio zapożyczając cytaty z oryginalnego tekstu
- indywidualne cechya bohatera są sportretowane przez śpiew solowy, często bezpośrednio zapożyczając cytaty z Biblii, wykorzystując technikę Monteverdiego odnośnie recytatywu (słowo w słowo umieszczając bc jako akompaniament) i arioso ( bardziel liryczny charakter wersów może być uwydatniony przez powtórzenia i użycie figur retorycznych wzmacniających afekt)
- chór pełni funkcję komentatora akcji
- początek używania figur retorycznych w oratoriach
- przedstawienia muzyczne dotyczą: wojennych scen, pieśni triumfu, partie pełen bólu, bolejący lament
- Carissimi pokazuje jak zilustrować te afekty: powtórzenia stopniowo opadającej lini basu w finałowej części chórałowej by ukazać ból, kontrast niezbyt skomplikowanej harmonii w pieśni zwycięstwa z przepełnioną bólem chromatyką i dysonansami w lamencie
- poza lamentem finałowym, w całym oratorium nie ma powtórzeń, lub są rzadko pojedyncze
- Carissimi nie ma tak długich i afektywnych arii jak u Bacha i Haendla
- oratorium zawiera sceny: Izraelitów zwycięstwo, pieśń zwycięstwa śpiewana przez córkę Jefty, dialog między Jeftą, a jego córką, poruszający lament
III. Na podstawie Bukofzera:
1. Twórczość Carissimiego:
- w Rzymie działa od 1649 roku, nadał artystyczny kształt oratorium
- 6 oratorium Carissimiego należy do oratorium łacińskich, wyjątek to Daniele
- niemal wszystkie oratoria mają tematykę zaczerpniętą ze Starego Testamentu i opierają się na librettach opracowanych przez nieznajomego w formie zwięzłych scen dramatycznych
- Carissimi wprowadzał w swoich utworach recytatywy o potężnej rytmice i rozbudowane partie deklamacyjne chórów
- filarami architektonicznymi oratorium są odcinki chóralne, przeznaczone na duże zespoły np. na dwa chóry i solistów lub 3 chóry z orkiestrą. Chór czasem występuje w roli moralizującego obserwatora, często też bierze udział w akcji
- partie chóralne są utrzymane w ściśle akordowym, rytmicznym stylu
2. Twórczość Carissimiego, a Jefte:
- scena bitwy w Jephte gdzie występujące na przemian odcinki chóralne i solowe oddają obraz walki
- Carissimi jest skoncentrowany w partiach chóralnych na problematyce rytmicznej, mniejsze zainteresowanie czynnikiem harmonicznym
- prostota harmoniki – nadużywaniu w recytatywach melodii opartych na trójdźwięku, stosowaniu uporczywym prostych akordów
- oratoria Carissimiego prezentują mozaikę krótkich fraz, typowych dla stylu bel canto i mają swobodną budowę, jakby rondową polegającą na powracaniu odcinków arioso, partii chóralnych i instrumentalnych
3. Jephte:
- następstwa harmoniczne oparte na chromatycznie opadającym tetrachordzie lub na interwałach zmniejszonych
-Faktura kontrapunktyczna pojawia się w oratoriach w zgrabnych duetach solowych, niekiedy w finałowych odcinkach chóralnych
- akompaniament w oratoriach obejmuje prócz zespołu continuo skromną obsadę dwojga skrzypiec, takie tria jeśli są to w krótkich ustępach.
- We Włoszech po śmierci Carissimiego zainteresowania kompozytorów przesunęły się z oratorium łacińskiego na oratorio volgare, w którym chór stracił czołową pozycję i służył jako rekwizyt sceniczny, wypełniając scenę okrzykami.
- zainteresowania twórców koncentrowały się na partiach solowych kastratów
- Oratorium solowe stało się elitarną formą dworską, służącą jako namiastka opery
Mistycyzm jezuitów wykazujący zmysłowe zabarwienie znalazł wyraz w oratorio erotico. Różni się od opery tematyką religijną i brakiem akcji scenicznej, natomiast swym stylem koncertującym, lirycznym bel canto i zmysłowym charakterem przewyższa operę.
Twórczość oratoryjna koncentrowała się w północnych Włoszech, w Modenie, Bolonii, Florencja, Rzym.
Oratorium rozkwitało na dworach więc ośrodek wenecki nie brał bezpośredniego udziału w rozkwicie formy.