Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
METODY NAUCZNIA
Metoda pochodzi od greckiego słowa methodos co znaczy badanie, droga dochodzenia do prawdy.
METODY NAUCZANIA – systematycznie, celowo, wypracowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań umysłowych.
METODY KSZTAŁCENIA (W. Okoń) – jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian osobowości uczniów.
Istnieją różne rodzaje metod i różne sposoby ich klasyfikacji. Świadczą o tym propozycje klasyfikacyjne dydaktyków polskich, takich jak: K. Sośnicki, W. Okoń, F. Szlosek, T. Nowicki. Zmieniająca się sytuacja w polskiej oświacie, położenie nacisku na opanowanie przez ucznia umiejętności wymusza niejako stosowanie na szerszą skalę aktywnych metod kształcenia. Metody aktywne to dominacja uczenia się nad nauczaniem. To takie metody, których założeniem jest zaangażowanie osób uczących się w proces dydaktyczny. Stosowanie metod aktywnych wpływa korzystnie nie tylko na ucznia (wiedza i umiejętności zdobyte samodzielnie są trwalsze), lecz także na nauczyciela, stawiając go w roli badacza i twórcy. Istotą metod aktywnych jest przewaga uczenia się nad nauczaniem.
· Uczenie się (uczeń) – to stosowanie metod aktywnych, które prowadzą do trwałych zmian w myśleniu i działaniu, do zdobywania nowych doświadczeń;
· Nauczanie, kształcenie (nauczyciel) – to stosowanie metod aktywizujących, które polegają na wzajemnym oddziaływaniu nauczyciela i ucznia w celu spowodowania zmian u ucznia.
Klasyfikacja metod nauczania
Poglądy metodyków dotyczące klasyfikacji metod są dość zróżnicowane.
W. Okoń dzieli sposoby nauczania-uczenia się na metody:
- asymilacji wiedzy, zwane podającymi, słownymi – oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym: pogadanka, dyskusja, wykład, opis, opowiadanie, praca z książką,
- samodzielnego dochodzenia do wiedzy, zwane problemowymi, oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegającej na rozwiązywaniu problemów: klasyczna metoda problemowa, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, giełda pomysłów, mikronauczanie, gry dydaktyczne, - waloryzacyjne, zwane eksponującymi, o dominacji aktywności emocjonalno-artystycznej (impresyjne - kształcenie odbywa się poprzez uczestnictwo w odbiorze dzieła np. czytamy literaturę, oglądamy wystawę i ekspresyjne - sami uczestniczymy w wytwarzaniu),
- praktyczne – przewaga aktywności praktyczno-technicznej (na zajęciach zawodowych, wchowanie przez pracę).
Cz. Kupisiewicz wyróżnił metody oparte na:
1. słowie - wykład, opowiadanie, opis, pogadanka, dyskusja, praca z książką
2. obserwacji (oglądowe) - pokaz, pomiar
3. działalności praktycznej uczniów – laboratoryjna (tradycyjna i problemowa) i zajęć praktycznych
4. gry dydaktyczne - metody symulacyjne, sytuacyjne, inscenizacji i burza mózgów
Klasyfikacja wg K. Kruszewskiego:
· metody słowne,
· metody oglądowe,
· metody praktyczne,
· metody gier dydaktycznych.
Natomiast R. Więckowski dzieli metody na dwie grupy:
1. informacyjne – wyjaśniania, opisu i narracji
2. heurystyczne – problemową, dyskusji, dialogu
Każda z metod nauczania zawiera dwa elementy:
· przygotowanie materiału nauczania,
· praca z uczniami.
Dobór metod nauczania zależy od:
· wieku uczniów,
· ,
· celów i zadań pracy dydaktyczno-wychowawczej,
· organizacji i środków, których zamierza użyć nauczyciel.
J.J. Guilbert wyróżnia sześć sposobów pracy nauczyciela z uczniami:
· Mówienie do uczących (informowanie uczących się)
· Rozmowa z uczącymi się (konwersacja)
· Doprowadzenie do sytuacji, aby uczący się rozmawiali miedzy sobą (praca uczących się w grupach)
· Demonstrowanie czynności i naśladownictwo tej czynności przez uczących się z równoczesną kontrolą jej wykonania
· Ukierunkowanie i kontrola pracy uczących się (konsultacja)
· Praktyczne wdrażanie zdobytej innymi metodami wiedzy (zastosowanie teorii do praktycznego działania)
Zmodyfikowany podział metod nauczania (wg Szloska)
METODA PRZYPADKÓW - polega na rozpatrzeniu przez grupę uczniów jakiegoś przypadku zawierającego problem. Podstawą metody jest zwięzła relacja zdarzenia przedstawiona w formie pisemnej, na płycie CD lub DVD. Opis zdarzenia nie powinien zawierać wszystkich danych, gdyż potem następuje faza uzupełniania danych.
METODA SYTUACYJNA – polega na przeanalizowaniu przed zajęciami opisu sytuacji, a następnie dyskusji nad zawartym w opisie problemem i przyjęciu określonego rozwiązania lub podjęciu decyzji.
METODA INSCENIZACJI /teatralizacji, ról/ - istota tej metody polega na inscenizacji pewnego zdarzenia. Część uczniów przyjmuje na siebie role osób występujących w tym zdarzeniu, a pozostali są obserwatorami. Po inscenizacji rozpoczyna się dyskusja, w wyniku, której powinno dojść do wspólnej, uzgodnionej oceny zainscenizowanego problemu.
METODA GIER /gry dydaktyczne/ - metoda nauczania oparta na grze. Gra to zabawa prowadzona według ściśle określonych zasad postępowania zwanych najczęściej regułami. Jest to celowo organizowana sytuacja, oparta na opisie faktów i procesów, w której osoby uczące się, konkurują ze sobą w ramach określonych regułami gry. W nauczaniu szczególnie przydatne są dwie odmiany gier: symulacyjne i decyzyjne.
GRY SYMULACYJNE - gra dydaktyczna, w której działanie skierowane jest na rozwiązywanie problemu wziętego z rzeczywistości, lecz przedstawionego w jej modelu. Model w takiej grze może „symulować” rzeczywiste zdarzenia.
GRY DECYZYJNE – gra dydaktyczna, która służy rozwijaniu umiejętności dokonywania wyboru i podejmowania decyzji z pewną świadomością skutków, które ta decyzja może przynieść.
GRY PSYCHOLOGICZNE – gra dydaktyczna w której działanie skierowane jest na rozwój emocji, doznawanie różnorakich uczuć i przeżyć wewnętrznych.
SEMINARIUM – dyskusja grupowa poprzedzona samodzielna pracą uczestników. Forma zajęć dydaktycznych, której celem jest pogłębienie wiadomości z pewnej dziedziny wiedzy oraz opanowanie metod badań w tej dziedzinie. Udział w seminarium polega na samodzielnym opracowaniu wybranego zagadnienia przez każdego uczestnika oraz na uczestnictwie w dyskusjach nad przedstawionymi zagadnieniami.
DYSKUSJA DYDAKTYCZNA – istota tej metody polega na zorganizowanej wymianie myśli i poglądów uczestników grupy na dany temat.
DYSKUSJA KONFERENCYJNA – problematykę ogólna dzieli się na zagadnienia bardziej szczegółowe, te zaś są rozpracowywane w poszczególnych zespołach problemowych w określonym czasie. Po upływie przewidzianego czasu, przewodniczący zespołów przedstawiają rozwiązania szczegółowych zagadnień w określonym porządku, tworząc obraz rozwiązania problemu ogólnego.
DYSKUSJA OKRĄGŁEGO STOŁU – dyskusja polegająca na swobodnej wymianie poglądów pomiędzy uczniami a nauczycielem. Charakterystyczną cechą tej metody jest nieformalność i swoboda wypowiedzi wszystkich dyskutantów. Uczestnicy, wymieniając własne poglądy i doświadczenia, wzajemnie udzielają sobie wyjaśnień, które następnie koryguje oraz uzupełnia osoba prowadząca dyskusję.
DYSKUSJA PANELOWA /dyskusja obserwowana, panel/ - cechą charakterystyczną tej dyskusji jest istnienie dwóch gremiów: dyskutującego /eksperci – panel/ i słuchającego /audytorium – uczący się/. W pierwszej fazie dyskusji wypowiadają się eksperci, wprowadzając w temat, następnie odbywa się dyskusja między członkami panelu, a w drugiej fazie dyskusji, głos może zabierać każda osoba wchodząca w skład audytorium.
DYSKUSJA PUNKTOWANA – jest techniką lekcyjną, która polega na tym, że uczniowie dyskutują w grupach 6 – 8 osobowych, natomiast pozostali uczniowie wraz z nauczycielem przysłuchują się. Dyskusja trwa od 8 do 20 minut, w zależności od tematu i wieku uczniów. Uczestnicy dyskusji posługują się planem dyskusji, aby zanadto nie odbiegać od tematu. Za każdy udział w dyskusji, uczeń otrzymuje punkty dodatnie lub ujemne, które wpisuje na uprzednio przygotowanej karcie do punktowania. Za pomocą punktów ujemnych, nauczyciel może utrzymać dyscyplinę i uwagę przysłuchujących się dyskutantów.
DYSKUSJA WIELOKROTNA – jest to dyskusja prowadzona w małych grupach, przy czym przedmiotem tej dyskusji może być to samo zagadnienie lub problem oddzielny, stanowiący element jakiejś całości. W pierwszej fazie dyskusji, praca przebiega w grupach pod kierunkiem lidera, w fazie drugiej, zajęcia mają charakter plenarny, podczas których prezentuje się wyniki dyskusji grupowych oraz wybiera optymalne rozwiązanie.
DYSKUSJA ZWIĄZANA Z WYKŁADEM – jest to odmiana dyskusji odnosząca się do wykładu, mająca na celu wyjaśnienie wątpliwości uczących, co do tez i sformułowań zawartych w wykładzie oraz uzyskiwanie od nich informacji zwrotnej dotyczącej zrozumienia zrealizowanych treści.
DYWANIK POMYSŁÓW - jedna z technik prowadzenia dyskusji, w wyniku której grupy dyskutujące tworzą plakaty, na których umieszczają napisane na kartkach propozycje rozwiązań dyskutowanego problemu. Po zakończeniu zgłaszania rozwiązań problemów, następuje ocena punktowa każdego z rozwiązań /każdy uczestnik ma do dyspozycji 1, 2 lub 3 punkty, które przydziela według własnego uznania wybranym rozwiązaniom/. Za najlepsze rozwiązanie problemu uznaje się to, które uzyskało najwięcej punktów.
METAPLAN /cicha dyskusja/ - w czasie dyskusji jej uczestnicy tworzą plakat, który jest graficznym skrótem dyskusji. Uczestnicy zamiast zabierać głos, zapisują swoje myśli na kartkach określonego kształtu i koloru, w krótkiej formie równoważników zdań. Następnie przypinają je do arkusza papieru umieszczonego na tablicy.
BURZA MÓZGÓW /giełda pomysłów, sesja odroczonego wartościowania, metoda Osborna – brainstorming, konferencja lub fabryka dobrych pomysłów, jarmark pomysłów, sesja odroczonej oceny/ - metoda polegająca na umożliwieniu uczniom szybkiego zgromadzenia wielu konkurencyjnych lub uzupełniających się hipotez rozwiązania problemu, któremu poświęcona jest dana jednostka metodyczna lub jej fragment. Można zgłaszać wszystkie najbardziej śmiałe lub niedorzeczne pomysły i rozwiązania, choćby nietypowe, ryzykowne i nierealne, w obojętnej formie. Pomysły te nie mogą być oceniane ani komentowane.
DRAMA – metoda kreatywna, która polega na nauczaniu poprzez działanie w roli. Uczeń, wchodząc w rolę, ukryty za maską, rozwiązuje problemy innych ludzi /np. bohaterów książki/, ale jednocześnie swoje własne, dlatego drama powoduje zmiany w naszych wychowankach szybciej niż inne metody nauczania, „wzmacnia” uczniów nieśmiałych, zagubionych.
METODA PROJEKTÓW – polega ona na wykonaniu przez uczniów projektu oznaczającego „duże” zadanie. Zadanie to jest realizowane przez uczniów samodzielnie, a koordynowane i przygotowane przez nauczyciela. Wykonanie projektu bardzo często wymaga wykorzystania wiedzy z różnych przedmiotów.
METODA PRZEWODNIEGO TEKSTU – uczeń lub grupa uczniów otrzymuje zadanie praktyczne i ma dostęp do wszystkich danych oraz informacji potrzebnych do wykonania zadania. Zadanie wykonują uczniowie samodzielnie, mając jako pomoc tzw. „teksty przewodnie” tj. pytania prowadzące oraz przygotowane do wypełnienia formularze. Nauczyciel przygotowuje materiały i czuwa nad wyborem drogi rozwiązania.
POGADANKA – rozmowa nauczyciela z uczniem, gdzie nauczyciel zna odpowiedź, ma potrójne zastosowanie: wstępna, przedstawiająca nowe wiadomości, utrwalająca.
WYKŁAD - bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie wiadomości. Sztuka wykładania – wiązanie treści wykładu z życiem, trafne przykłady, staranne wysławianie się, logiczna całość, systematyczna treść. Typy wykładów: konwencjonalny (treść przekazywana bezpośrednio w gotowej do zapamiętania postaci), problemowy (problem naukowy lub praktyczny), konwersatoryjny (przeplatanie fragmentów mówionych z wypowiedziami słuchaczy lub zadaniami teoretycznymi czy praktycznymi).
OPIS – wydarzenia historyczne, urządzenia techniczne, opis krajobrazu.
OPOWIADANIE – polega na zaznajomieniu uczniów z jakimiś rzeczami, zjawiskami w formie ich słownego opisu, powinno być obrazowe.
PRELEKCJA - wykład, zazwyczaj o treści popularnonaukowej, odczyt.
2