14 konspekt. Czechoslowacja i Wegry, Stosunki Międzynarodowe, Polska Polityka Zagraniczna

Konspekt zajęć z przedmiotu

Polska polityka zagraniczna w XX wieku

Prowadzący zajęcia:

mgr Lucyna Czechowska

Kontakt:

lc@doktorant.umk.pl

Termin:

12.01

Miejsce:

s. 31

Temat zajęć:

Stosunki polsko-czechosłowackie i polsko-węgierskie

Pytania faktograficzne:

1. Jaki był przebieg i wynik sporów terytorialnych pomiędzy Polską a Czechosłowacją po I wojnie światowej?

(- X.1918 Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego przejęła tam władzę, umowa z czeskim organem rządzącym i podział etniczny tego terenu. Później tymczasowy rząd krajowy KC już nie uznany przez Czechów, nie chcieli tam polskich wyborów do Sejmu, I.1919 Czesi przekroczyli tymczasową granicę i zajęły Śląsk aż za Wisłę, pobici pod Skoczkowem, rozejm II, niekorzystny dla Polski.  

- Początkowo miały być plebiscyty VII.1920 w sprawie Śląska Cieszyńskiego, Spisza i Orawy, tak zdecydował T. Wersalski, ale do nich nie doszło. Podczas wojny polsko-bolszewickiej Benes agitacja na rzecz przyznania Śląska Cieszyńskiego Czechosłowacji. Pod tym naciskiem wymuszono latem 1920 podział wzdłuż Olzy oraz Spisza i Orawy. 44% spornego terenu do Polski (w tym przemysłowe Bielsko oraz większa część Cieszyna), a wszystkie kopalnie węgla Czechosłowacji, duża mniejszość polska na Zaolzu. Argumenty, że tam strategiczna dla Czechów kolej z Bogumina do Koszyc, a oni konflikt graniczny z Węgrami, oraz że Polska będzie miała kopalnie na Górnym Śląsku, a oni potrzebują przemysłu, aby powstające państwo się utrzymało.)

2. Jakie było miejsce Czechosłowacji i Węgier w koncepcji “międzymorza”?

(Idea Trzeciej Europy, związku mniejszych państw to zagrożonych przez ZSRR to przez Niemcy, od Bałtyku po M. Czarne i Adriatykiem. Od Finlandii po Jugosławię. Tak wiec idea „międzymorza” była realizowana bez Litwy i Czechosłowacji. Próby ożywienia stosunków z Łotwą i Estonia również nie przyniosły rezultatów. Szwecja i Finlandia także nie wykazywały inicjatywy. Żadne z państw skandynawskich trzymając się ściśle polityki neutralności, nie wykazało ochoty włączenia się w wir skomplikowanych spraw środkowoeuropejskich. Węgry opowiadały się za współpracą z Polską, lecz w rzeczywistości między obydwoma krajami istniały dość wątłe bezpośrednie powiązania. Łączył je przede wszystkim wspólny antagonizm do Czechosłowacji. Antagonizm węgiersko-rumuński.)

3. Jaki był stosunek Węgrów do Polski w okresie toczonych przez nią wojen (polsko-bolszewickiej, II wojny światowej)?

(Podczas wojny polsko-bolszewickiej w latach 1919-1921, Węgry zaproponowały wysłanie do Polski 30.000 kawalerzystów, ale rząd Czechosłowacji odmówił ich przeprawy przez swoją granicę. W trakcie II wojny światowej Węgry odmówiły Niemcom udziału w napaści na Polskę.

Po wrześniu 1939 roku dziesiątki tysięcy Polaków znalazło schronienie na terenie państwa węgierskiego. Węgrzy walczyli również po stronie polskiej w Powstaniu Warszawskim w sierpniu 1944 roku.)

4. Jaki był stosunek Polski do rozbioru Czechosłowacji przed wybuchem II wojny światowej?

(“Kryzys sudecki” Niemcy zaczęły domagać się od Czechosłowacji terenów sudeckich, zamieszkałych głównie przez Niemców. Pewne współdziałanie polsko-niemieckie, chcieliśmy odzyskać Zaolzie - takie plany od 1934 r. Nieformalne ustalenia, które państwo czego chce i zapewnienie, że interesy polskie nie zostaną naruszone. Pomysł, że ludność polska w Czechosłowacji powinna dostać takie same prawa, jak ludność niemiecka. Rozpoczęli tam działalność dywersacką. IX.1938 konferencja w Monachium Chamberlain, Daladier, Hitler i Mussolini uznali, że sporne terytoria idą do Rzeszy. A żądania pozostałych państw Polski i Węgry mocarstwa rozpatrzą kiedy uznają za stosowne. Nazajutrz Polska ultimatum wobec Pragi o Zaolzie, mieli do 1.X, zgodzili się. Wojska polskie zajęły Zaolzie i Ziemię Czadecką.)

5. Jak wyglądała współpraca polskich i czechosłowackich ośrodków emigracyjnych podczas II wojny światowej?

(Wspólny projekt Benesza i Sikorskiego z XI.1940, chcieli daleko idącej współpracy, nawet konfederacji po wojnie, I.1942 formalny układ polsko-czechosłowacki o konfederacji – układ Sikorski-Benesz, zakładał możliwość rozszerzania o inne kraje. Podobne porozumienie Grecji i Jugosławii, była więc możliwość sojuszu od Bałtyku do Morza Egejskiego.

Pomysły komunistów, że tama przeciwko Niemcom słowiańska, juz układ Czechosłowacji-ZSRR miałby być 3stronny, podstawowy gwarant bezpieczeństwa.)

6. Czego dotyczył i jak się zakończył polsko-czechosłowacki konflikt graniczny w 1945 roku?

(W umowie z 28 września 1939 pomiędzy Niemcami a ZSRR Słowacji przypada polski Spisz i Orawa.

Zanim ustalono w Poczdamie zachodnią granicę Polski, doszło w maju i kwietniu 1945 r. do polsko−czeskiego konfliktu w sprawie przebiegu południowej granicy między obu krajami. Strona polska liczyła na pozostawienie w ramach Polski zagarniętego w 1938 r. Śląska Zaolziańskiego, na którym przywódcy ZSRR obiecywali przeprowadzić plebiscyt. Jednak po wkroczeniu w dniach 3–5 maja 1945 r. na Zaolzie Armia Czerwona przekazała je Czechom, którzy wkrótce potem kazali je opuścić przybyłym na ten teren w 1938 r. Polakom. Czesi zajęli też pograniczne skrawki Górnego Spisza i Orawy. Wystąpili również z projektem przyłączenia do Czech Głubczyc, Raciborza i ziemi kłodzkiej (do 1742 r. należała do Czech), wprowadzając 15 czerwca do Kotliny Kłodzkiej pociąg pancerny. Spór zażegnano tydzień później na spotkaniu obu stron konfliktu w Moskwie. Zaolzie przyznano Czechom, Górny Spisz i Orawę przejęła Polska, a sprawę pozostałych terenów wyjaśniła konferencja poczdamska. Konflikt, pomimo podpisania 10 marca 1947 r. układu polsko−czeskiego, na kilkanaście lat zahamował normalizację stosunków między obu państwami (Czubiński, 1998, s. 84–86). Dopiero 28 września 1955 r. powołano polsko−czechosłowacką komisję do wytyczeniu granicy państwowej, która zakończyła pracę 13 czerwca 1958 r.)

7. Jaki był stosunek Polski do powstania węgierskiego w 1956 roku?

(Wybuchło powstanie 23.X.1956 byli pod wpływem sukcesów w Polsce, że przy wyborze Gomułki Rosjanie nie interweniowali oraz XX zjazdu KPZR w II 1956, wynik odwilży i amnestii. Na czele Imre Nagy. Interwencja wojsk radzieckich po kilku dniach przerwana i ogłoszona samodzielność państw bloku i ich partnerstwo wobec Moskwy, po wystąpieniu Węgier z UW i ogłoszenie neutralności - wznowienie interwencji. 1-3 XI poufne konsultacje władz radzieckich z przywódcami Bułgarii, Czechosłowacji, Jugosławii, Polski i Rumuni którzy zgodzili się na interwencję, oficjalnie na prośbę Kadara. Polska otwarcie manifestowała swoją przychylność, jako jedyna w Bloku zbierano krew, leki, ubrania.

Społeczeństwo polskie sympatyzowało z ruchem narodowym na Węgrzech.  KC PZPR wzywał do przerwania rozlewu krwi. Stłumienie powstania podziałało na nich trzeźwiąco, ograniczyli usamodzielnianie się.)

8. Jaki był stosunek Polski do interwencji wojsk Układu Warszawskiego w 1968 roku w Czechosłowacji?

(1968 U demonstrujących studentów hasła: „Polska czeka na swojego Dubczeka”. „Socjalizm z ludzką twarzą” Dubczeka, reformator szukał poparcia u Kadara i Gomułki, ale ten bardzo mu niechętny, bo po 1968 jego pozycja w Polsce słabła. Proces liberalizacji wyrwał się spod kontroli, otwarcie na Zachód, zniesienie cenzury. Przywódcy Bloku coraz bardziej krytykują. Od III-IV 1968 Breżniew myśli już o interwencji, bez pośredni powód manifest „Dwa tysiące dusz”. Wzięło udział 16 dywizji radzieckich, 3 polskie, 2 z NRD i 2 z Węgier, 1 Bułgaria.

W VIII.1968 inwazja na Czechosłowację wojsk ZSRR, Bułgarii, Węgier, NRD i Polski (Rumunia nie uczestniczyła zawiesiła swój udział w wojskowych strukturach UW, Albania w ogóle wystąpiła z UW), operacja “Dunaj”, stłumienie “praskiej wiosny”, element doktryny Breżniewa.

Wzięła udział 2 Armia Ludowego Wojska Polskiego gen. Siwicki. Około 26 tyś żołnierzy stacjonowali od 20/21 VIII do 12 XI 1968. Obok Ulbrichta Gomułka był jednym z najgorliwszych orędowników interwencji. Społeczeństwo polskie w szoku, manifestacje naukowców, wielu działaczy oddało legitymacje partyjne wówczas. Ale po własnych problemach z marca 1968 opozycja nie mogła się zdobyć na większe akty protestu. Akt samospalenia Ryszarda Siwca na znak protestu (W Pradze spalił się Jan Palach). Zmiana stosunku do Czechów, zainteresowanie ich kulturą, mniej pamiętali o Zaolziu.)

9. Jak wyglądała współpraca Polski, Czecho-Słowacji i Węgier w demontażu Bloku Wschodniego oraz tworzenia nowego układu sił w Europie Środkowej? Do jakich organizacjach regionalnych dołączyły one w pierwszej połowie lat 90-tych?

(Razem w 1991 zlikwidowały RWPG i UW.

W Polsce przez jakiś czas popularna była koncepcja Polski i Czechosłowacji unii lub konferencji, ale Praga wolała inną wizję aby tworząc „małą Europę” nie opóźnić wejścia do tej „Wielkiej Europy”.

IV.1990 spotkanie w Bratysławie, koncepcja czesko-słowacka strefa współpracy dunajsko-adriatycka, bez Polski, która mogła stworzyć część bałtycką (północną) a czecho-słowacja by łączyła je obie.

Polska wolała Pentagonale i tam właśnie się przyłączyła (Włochy, Węgry, Jugosławia i Austria + Czechosłowacja + Polska).

II. 1991 Trójkąt Wyszehradzki – niezinstytucjonalizowane forum konsultacyjne różnych szczebli i głów państw i szefów resortów. Tworzenie euroregionów, 

XII. 1992 utworzenie CEFTA, zaczęło się od 4 z Grupy Wyszehradzkiej, porozumienie o wolnym handlu, potem kolejne Słowenia, Rumunia, Bułgaria, Chorwacja. Mniejszy efekt niż myśleli, bo protekcjonistyczne zabiegi, ale wskaźniki ekonomiczne zaczęły wyszczególniać tą grupę. A to dało inwestycje zagraniczne i środki z banków.

Od 1993 jedność zanikała, ostatni przejaw wspólny protest na list Jelcyna do mocarstw zachodnich. Niechętne zbytniej aktywności Polski. Po wejściu do Unii współpraca straciła na znaczeniu.)

Pytania problemowe:

1. Na czym opierała/opiera się polsko-węgierska przyjaźń?

(Choć w okresie przed II wojną były w orbicie Berlina można było liczyć na ich przychylność i neutralność. Polscy generałowie Józef Bem oraz Henryk Dembiński w okresie Wiosny Ludów byli liderami zrywu niepodległościowego Węgier. I to właśnie wydarzenia Wiosny Ludów są chyba prawdziwymi podstawami sympatii obu narodów.

Dzień 23 marca ustanowiony został Dniem Przyjaźni Polsko-Węgierskiej, zatem Polak, Węgier, dwa bratanki.

Rocznicę nawiązania oficjalnych stosunków pomiędzy Polską oraz Republiką Węgier obchodzimy w dniu 19 listopada. Po zakończeniu I wojny światowej rządy Polski i Węgier zdecydowały o otwarciu przedstawicielstw dyplomatycznych w Warszawie i w Budapeszcie.)

2. Dlaczego nie powiodły się próby intensyfikacji współpracy polsko-czechosłowackiej sprzed oraz w trakcie II wojny światowej?

(Miałby być wymierzony w Rzeszę Nie darzyły się zaufaniem. Rząd w Pradze porozumiał się wcześniej z Moskwą, tam schronienie miała część antysanacyjnej opozycji. Poza tym Polska miała chwilowo dobre stosunki z Niemcami i nie chciała ich psuć, szczególnie, że Zachód wciąż bierny. Historyczne zaszłości.

W czasie wojny Moskwa doprowadziła do tego, że Brytyjczycy i Amerykanie przestali wspierać te plany. W końcu wycofał się sam Benesz w 1943 widząc nieprzychylność ZSRR. Benesz się łudził, że uległość to ustrzeże swój kraj przed utratą niezależności.

Polska chciała uzupełnić swój sojusz z Francją i sojusz francusko-czechosłowacki, ale Czesi nie chcieli pogarszać swych stosunków z Niemcami, liczyli, że zejdą z linii ekspansji.)

3. Co było głównym powodem powołania Trójkąta, a później Grupy Wyszehradzkiej?

(Wejście do euroatlantyckich struktur, a nie współpraca regionalna. Głównie powody: te same problemy wewnętrzne, wspólne dążenie do struktur, Zachód mobilizował do współpracy, żeby nie doszło do bałkanizacji, żeby współpraca byłych dysydentów, którzy teraz rządzą, też aby zapobiec ich rywalizacji o wejście do Wspólnoty Europejskiej, stabilizacja całego regionu.)

4. Czy Polska ma szansę stać się mocarstwem regionalnym wobec Czech i Węgier?

()

Wykorzystana

Literatura:

-                  Świat i Polska. 1939-1990, Eisler, Kupiecki, Sobańska-Bondaruk, 1993;

-                 

-                  ;

-