14. Integracja, Kulturoznawstwo, Komunikacja międzykulturowa

14. Integracja, asymilacja, wielokulturowość, szok kulturowy

Umiejętności , które nabywamy dzięki uświadomieniu sobie istnienia różnic kulturowych:

- zdolność rozpoznawania i używania symboli danej kultury

- rozpoznawanie jej bohaterów i rytuałów

Co dalej prowadzi do czerpania przyjemności z przebywania w nowym środowisku

KOMUNIKACJA MIĘDZYKULTUROWA - wszelkie oddziaływania między różnymi kulturami mające na celu nawiązanie między nimi kontaktów i wzajemne poznanie. Brak tych kontaktów może po prostu prowadzić do nieznajomości tych kultur objawiając się tzw. szokiem kulturowym. Może też w konsekwencji prowadzić do nieporozumień i tzw. konfliktu kultur, czego niestety niemal codziennie, za pośrednictwem telewizji, jesteśmy świadkami.

RÓŻNICE MIĘDZYKULTUROWE ujawniają się między innymi w religii, tradycyjnej roli kobiet i mężczyzn, hierarchii w miejscu pracy i rodzinie, relacjach pomiędzy pracą a życiem prywatnym, poziomach formalności w języku i zachowaniu, komunikacji niewerbalnej lub organizacji czasu.

Kontakty między kulturami są często bogate w wiele procesów psychologicznych i społecznych. Najczęściej osoby przebywające w nowym otoczeniu doświadczają szoku kulturowego.

Szok kulturowy i akulturacja

SZOK KULTUROWY - niepokój i odczucia (takie jak zaskoczenie, czy dezorientacja) towarzyszące osobom, którym przychodzi żyć w nowym dla nich środowisku kulturowym bądź społecznym.

` Zwykle „szok kulturowy” dotyka osoby, które przeprowadzają się do innego kraju.

` Jest jak choroba – ma swoje przyczyny i objawy, są też sposoby na to, jak sobie z nim radzić.

Nasz umysł składa się z systemu podstawowych wartości, które sobie przyswoiliśmy i stały się dla nas tak naturalne, że już sobie ich nawet nie uświadamiamy (rytuały, zwyczaje, obyczaje itp.). Niedoświadczony obcokrajowiec może próbować nauczyć się niektórych symboli, czy rytuałów, (np. jakich używać słów, kiedy należy dawać prezenty), jednakże trudno mu będzie zrozumieć leżące u ich podstaw wartości.

Dlatego osoba, która znalazła się za granicą, cofa się w rozwoju do stanu umysłowego dziecka i musi od nowa uczyć się najprostszych rzeczy. Wywołuje to zazwyczaj uczucie rozpaczy, bezradności oraz wrogiego nastawienia wobec nowego środowiska. W pierwszym okresie pobytu w nowym kraju emigranci, przesiedleńcy dużo częściej korzystają z pomocy medycznej niż przed przyjazdem, czy w okresie późniejszym.

Szok kulturowy jest także jedna z faz akulturacji.

AKULTURACJA              

Osoby przebywające czasowo za granicą często mówią o krzywej przystosowania się do nowej kultury, czyli tzw. krzywej akulturacji

Akulturacja to wchodzenie w odmienny krąg kulturowy – proces przystosowania się do nowego otoczenia.

Zmiany zachodzące w jej wyniku dotyczą zachowania, postaw, postrzegania samego siebie i tożsamości etnicznej. W zależności od specyficznych okoliczności i predyspozycji danej osoby, akulturacja może mieć zróżnicowany przebieg i zakończyć się w różny sposób.

Mimo indywidualnych różnic można jednak zauważyć wiele charakterystycznych cech przebiegu akulturacji. Jedna z teorii naukowych przedstawia ten proces w następujący sposób:

Faza I (zazwyczaj dość krótka) jest okresem euforii. Przeżywamy wówczas miesiąc miodowy z nową kulturą, jesteśmy podekscytowani samą podróżą i odkrywaniem nowych lądów.

Faza II następuje w momencie, gdy zaczynamy prowadzić życie w nowym środowisku i doznajemy szoku kulturowego. Nowe doświadczenia są niekiedy bolesne. Szok kulturowy oznaczać może stan frustracji i strachu, podyktowany niezrozumieniem nowego systemu społecznego.

Czas trwania szoku kulturowego zależy od czasu pobytu za granicą. Obserwacje tego zjawiska w środowisku firm międzynarodowych wykazały, że może być powodem odwołania pracownika ze stanowiska oraz konfliktu z prawem. Hofstede wskazuje także na przypadki samobójstw w takich sytuacjach. Po powrocie pracownicy i migranci mogą przeżywać „powrotny szok kulturowy", będąc zmuszonymi do ponownego przystosowania się do swojego, dawniej naturalnego, środowiska (np. Polacy powracający z dłuższych wyjazdów zarobkowych). Często reakcją na szok kulturowy jest posługiwanie się negatywnymi stereotypami.

Faza III jest okresem adaptacji powoli zaczynamy poznawać reguły działania, przyswajamy niektóre lokalne wartości, nabieramy pewności siebie i stajemy się częścią nowych układów społecznych. Pojawiające się zrozumienie i symptomy akceptacji otoczenia przywraca człowiekowi orientację w procesach komunikacji i zaufanie do siebie oraz innych. W tym momencie kształtują się pierwsze trwałe kontakty z otoczeniem.

Faza IV w niej dochodzimy wreszcie do stanu równowagi, który może zasadniczo przyjąć trzy formy:

` Możemy nadal czuć się gorzej niż w rodzinnym kraju, np. wtedy, gdy mamy poczucie wyobcowania i dyskryminacji.

` Możemy czuć się jak u siebie w domu, czyli w pełni zasymilować się i stać się dwukulturowi.

` Może też się okazać, że poczujemy się w nowej kulturze lepiej niż w swojej własnej i staniemy się rdzennymi tubylcami, czyli „bardziej rzymscy, niż sami Rzymianie”.

Etnocentryzm i ksenofilia

Środowiska goszczące cudzoziemców także mają określone typy reakcji. Osoby występujące w roli gospodarza również przechodzą przez określone fazy psychologiczne:

Ciekawość jest ona odpowiednikiem fazy euforii po stronie przybysza. Jeśli obcokrajowiec pozostaje dłużej to i postanawia zaadaptować się do nowego środowiska, to ciekawość wobec jego osoby przeradza się w;

Etnocentryzm (druga faza) oznacza to, że cudzoziemiec będzie oceniony według kryteriów goszczącej go kultury i ocena ta z reguły nie wypadnie na jego korzyść. Okaże się on przeważnie osobą o złych manierach, niegrzeczną naiwną.

Jeśli w danym kraju obcokrajowcy pojawiają się sporadycznie wówczas mieszkańcy będą zachowywali postawę etnocentryczną. Natomiast częste i regularne wizyty mogą doprowadzić do postawy policentrycznej.

Policentryzm (trzecia faza), czyli uznanie, iż nie ma uniwersalnych standardów ocen i że zrozumienie obcokrajowców wymaga znajomości ich kultury. Jest to łagodna forma dwu lub wielokulturowości. O postawę policentryczną łatwiej w kulturach o słabym unikaniu niepewności niż w o silnym unikaniu niepewności. W każdej kulturze możemy jednakże spotkać osoby bardzo tolerancyjne i na odwrót.

Stosowanie odmiennych standardów ocen do różnych osób może się przerodzić w ksenofilię, czyli przeświadczenie, że w kulturze obcej wszystko jest lepsze.

Kontakty międzygrupowe: auto- i hetero stereotypowe

Nawiązanie kontaktu między grupami nie gwarantuje automatycznie wzajemnego zrozumienia, ponieważ każda z grup potwierdza w ten sposób swoją tożsamość. Członkowie obcej grupy kulturowo przestają być postrzegani, jako indywidualne jednostki, w zamian otrzymują etykietkę obowiązującego na ich temat stereotypu.

Stereotyp – jest rodzajem postawy wobec rzeczywistości społecznej, w której element poznawczy jest specyficznie zdeformowany. Najczęściej są budowane w odniesieniu do grup społecznych i etnicznych, klasowych, zawodowych, lub związanych z określoną płcią, np. wszyscy Chińczycy są do siebie podobni, a wszyscy Szkoci są skąpi.

Jednocześnie następuje wzmocnienie: autostereotypów dotyczących własnej grupy

Heterostereotypy – są to opinie, wyobrażenia na temat obcych i innych grup etnicznych np. opinie Polaków na temat Niemców. Stają się one tak silne, że uniemożliwiają obiektywny ogląd rzeczywistych wydarzeń, np. jeżeli ktoś z naszej grupy zaatakuje osobę z obcej, to i tak będziemy przekonani, że przebieg wydarzeń był odwrotny.

W społeczeństwach kolektywistycznych człowiekowi to „własna” grupa zapewnia zawsze opiekę i obronę za lojalność, a grupy o odmiennym pochodzeniu kulturowym wydają się jeszcze bardziej obce, niż inne grupy obce z własnej kultury.

Integracja - w ramach podtrzymywania i aktywnego tworzenia dwoistości kulturowej jednostka może łączyć w swoim życiu elementy obu kultur, na przykład biegle władać obydwoma językami, posiadać przyjaciół z obu kultur, celebrować święta obchodzone w każdej z nich, przekazywać dzieciom wartości każdej z nich, i kształtować w nich dwujęzyczność i dwukulturowość. Strategia ta jest uznawana za najlepszą w społeczeństwach pluralistycznych promujących wielokulturowość.

ASYMILACJA (kulturowa) to proces, który definiuje całokształt zmian społecznych i psychologicznych, polegający na przystosowaniu się do nowych warunków po odłączeniu się od dotychczasowej grupy społecznej. Podlegają niemu głównie jednostki, które wskutek zmian muszą dopasować się do warunków życiowych obowiązujących w odmiennej kulturze

Proces asymilacji może przebiegać w sposób naturalny, niewymuszony, ogólnie łatwy dla strony podlegającej asymilacji oraz dla zbiorowości pierwotnej na danym obszarze.

` Taki charakter asymilacji najczęściej spowodowany jest polityką wewnętrzną państwa przyjmującego, w którym główny nacisk kładzie się na zapewnienie imigrantom poczucia bezpieczeństwa odnośnie zachowania własnej tożsamości kulturowej i religijnej.

` Z drugiej strony jednak polityka państwa przyjmującego może mieć na celu wykorzenienie pewnych wartości i zasad wśród zbiorowości imigrantów w celu wymuszenia zmian w zachowaniu oraz przymusowego narzucenia norm większości obywateli w kraju. Taka dyskryminacja jest dość powszechna.

Na proces asymilacji składają się trzy fazy.

I faza - akulturacja, polega na przyjęciu przez dana mniejszość pewnych określonych wzorów zachowań i postępowania w społeczności większościowej. Gospodarze tworzą grupę dominującą, więc jednostka musi się do takich wzorców przystosować.

II faza - nazywana asymilacją strukturalną, objawia się przenikaniem imigrantów do instytucji społecznych w państwie przyjmującym. Mowa tu o przystosowaniu się przedstawicieli danej mniejszości do obowiązujących zasad w stopniu na tyle zaawansowanym, iż przyjmują oni zasady gospodarzy.

III faza, czyli asymilacja identyfikacyjna, jest zobrazowaniem teorii, iż jednostka imigrującą do danej grupy społecznej, początkowo zupełnie obcej i nie do końca zrozumiałej, staje się jej pełnoprawnym członkiem nie tylko zewnętrznie, ale także wewnętrznie. Przyjmuje ona bowiem narzucone przez otoczenie normy zachowania, jako własne. Przyczyna tego tkwi w rozwinięciu poczucia przynależności imigranta do zbiorowości dominującej.

Asymilacja zupełna najczęściej trwa przez długi czas, wpływ na nią ma przede wszystkim otoczenie, w jakim żyje. Rzadko zdarza się, aby zasymilowany potomek emigranta powracał do swoich pierwotnych korzeni.

Wielokulturowość

Dzisiaj można mówić o zróżnicowaniu kulturowym, pluralizmie kulturowym, jako zjawisku powszechnym, czemu towarzyszą nasilające się migracje, uchodźctwo, ciekawość innych kultur oraz otwarcie granic.

Wielokulturowość jest to współwystępowanie na tej samej przestrzeni dwóch lub więcej grup społecznych o odmiennych cechach dystynktywnych: wyglądzie zewnętrznym, języku, wyznaniu religijnym, układzie wartości itd., które przyczyniają się do wzajemnego postrzegania odmienności z różnymi tego skutkami.

O wielokulturowości mówi się dziś bardzo często w celu zobrazowania sytuacji danego kraju, bądź społeczeństwa. Zainteresowanie problemem i tego typu zjawiskiem wzrosło po tragicznych wydarzeniach z 11 września 2001 roku. Należy pamiętać, że ogromna różnorodność towarzysząca wielokulturowości wcale nie obiecuje wzajemnego zrozumienia, akceptacji i sielanki pomiędzy różnymi nacjami, ponieważ głównym problemem jest wzajemne poznanie, jako że żyjemy w świecie, w którym tradycja styka się z innością powstałą w skutek migracji i uchodźctwa. Jedno jest pewne, aby wielokulturowość była harmonijna, musi być płynna komunikacja międzygrupowa, chęć poznania i zrozumienia innych kultur oraz dialogu międzykulturowego.