14.Fritz Lang, Filmoznawstwo

Fritz Lang (właściwie Friedrich Christian Anton Lang, ur. 5 grudnia 1890 w Wiedniu, zm. 2 sierpnia 1976 w Beverly Hills, Los Angeles), niemiecki scenarzysta, reżyser, aktor i producent pochodzenia austriackiego, czołowy twórca niemieckiego ekspresjonizmu w filmie okresu międzywojennego. Początkowo studiował architekturę w wiedeńskiej Wyższej Szkole Technicznej (pod wpływem ojca, znanego architekta), a następnie malarstwo na Akademii Sztuk Graficznych w Wiedniu i w Państwowej Szkole Sztuki Stosowanej w Monachium. W czasie I wojny światowej był oficerem frontowym w armii austrowęgierskiej, był 4-krotnie ranny (w czasie wojny stracił oko) i 7-krotnie odznaczony, walcząc na froncie włoskim. Po wojnie zajmował się pisaniem scenariuszy i udzielał się jako aktor kabaretowy do momentu kiedy w 1920 roku odkrył go Erich Pommer – szef berlińskiej wytwórni filmowej DECLA - BIOSCOP i zaprosił do współpracy w Niemczech. Początkowo pisywał scenariusze dla reżysera Joe Maya (film „Pająki”). Jego pierwszy autorski film to „Zmęczona śmierć” z 1921 r. -  zawiera on liczne nawiązania do tradycji romantycznych (m.in. „ludowy” styl opowiadania). Do historii kina przeszedł przede wszystkim dzięki "Metropolis" z 1926 r. (podobno film powstał pod wpływem pierwszej wizyty reżysera w Nowym Yorku i 1. kontaktu z wieżowcami^_^). W 1932 r. na ekrany wszedł "Testament dr Mabusa" (doktor Mabuse to stworzona przez Langa postać demonicznego superkryminalisty dążącego do przejęcia władzy nad światem) na podstawie wspólnego scenariusza Langa oraz jego żony Thei von Harbou, który w niedługim czasie został wycofany z rozpowszechniania przez nazistów, gdyż był odczytywany jako krytyka państwa totalitarnego. Pomimo tego Lang otrzymał propozycję pracy w kinematografii Trzeciej Rzeszy od samego Josepha Goebbelsa i to z pominięciem faktu, że (zgodnie z terminologią nazistowską) był pół-Żydem. Z propozycji nie skorzystał i wkrótce opuścił Niemcy, wyjeżdżając przez Francję do Hollywoodu, gdzie już w 1934 r. założył własną wytwórnię filmową i zaczął kręcić filmy. W USA mieszkał i pracował do 1956 r., kiedy to zdecydował się na powrót do Niemiec (RFN). Jego powojenna twórczość to głównie westerny, filmy gangsterskie i kryminalne. W swoich powojennych dziełach starał się powrócić do świetności niemieckiego ekspresjonizmu lat dwudziestych.

Lang uważany jest za klasyka niemieckiego filmu niemego, konsekwencją jego przywiązania do tych tradycji było przedmiotowe traktowanie aktora. Jednak już w przypadku 1. filmu dźwiękowego Langa (”M-Morderca”) wykorzystał dźwięk jako autonomiczny środek wyrazu pozostawiający decydujące piętno na strukturze filmu. Lang nie obawia się powielania stereotypów, właśnie na tych elementach buduje swoje kino Stare formy narracji z tradycyjnymi bohaterami są dla niego tylko fundamentem, na którym buduje on to , co nowe, odmienne. Podkreśla, że film operuje tylko efektami, obrazami, seryjnymi odbitkami (brak mu fizyczności teatru). Reżyser jest prawdziwym mistrzem mise-en-scene. W specyficznym sposobie konstrukcji scenografii widać wyraźnie dawne fascynacje architekturą. Spełnia ona niezwykle ważną role – poprzez optyczne hierarchie wyraża władzę, jest obrazowym pokazaniem klas społecznych. Charakterystyczną cechą stylu Langa jest też inscenizowanie natury za pomocą wymyślonych sposobów (las jak katedra w „Nibelungach”, namalowane (!) góry w westernach) . Lang wykorzystuje także wymowę przedmiotów, jednak nie traktuje ich jako symboli. Jego filmy uznawane były za zimne, nieprawdopodobne przeskoki bezlitośnie wypominały widzowi jego własną łatwowierność. Reżyser odchodzi od antropocentrycznego modelu mieszczańskiej sztuki. Toczą się spory na temat wartości jego filmów powstałych już w USA, wielu krytyków nie docenia ich, jednak nie ulega wątpliwości, że w wielu punktach stanowią one kontynuację wcześniejszych motywów poruszanych przez reżysera. Zwrócił się on ku kinu masowemu, wynikało to ze zrozumienia zmienionej funkcji społecznej sztuki. Jednak problemy przez niego poruszane pozostają niezmienne – próba walki z przeznaczeniem („Zmęczona śmierć”,  „Ponad wszelką wątpliwość”),  nienawiść i rządza zemsty („Rancho Notorious”). Lang ukazuje człowieka ściganego , przygniatanego przez bezlitosne siły (jak np. hitleryzm w cyklu 4 filmów antyfaszystowskich „Polowanie na człowieka”, „Kaci także umierają”, „Ministerstwo strachu”, „Płaszcz i szpada”) – przytłoczenie jest ukazane za pomocą scenografii.

Filmografia (tak dla porządku^_^)

·         1919: Spinnen, 1. Teil: Der Goldene See, Die

·         1919: Halbblut

·         1919: Herr der Liebe, Der

·         1919: Pest in Florenz, Die

·         1919: Harakiri

·         1920: Wandernde Bild, Das

·         1920: Szpiedzy (Spinnen, 2. Teil: Das Brillantenschiff, Die)

·         1921: Vier um die Frau

·         1921: Zmęczona Śmierć (Der müde Tod)

·         1922: Doktor Mabuse (Dr. Mabuse, der Spieler)

·         1924: Nibelungi (Nibelungen: Kriemhilds Rache, Die (aka Kriemhilds Rache / Nibelungen: Kriemhild's Revenge, Die))

·         1924: Nibelungen: Siegfried, Die

·         1926: Metropolis

·         1928: Szpieg (Spione)

·         1929: Kobieta na Księżycu (Frau im Mond, Die)

·         1931: M - Morderca (M)

·         1933: Testament doktora Mabuse (Testament des Dr. Mabuse, Das)

·         1934: Liliom

·         1936: Jestem niewinny (Fury)

·         1937: Tylko raz żyjemy (You Only Live Once)

·         1938: You and Me

·         1940: Powrót Franka Jamesa (Return of Frank James, The)

·         1941: Western Union

·         1941: Confirm or Deny

·         1941: Man Hunt

·         1942: Moontide

·         1943: Hangmen Also Die

·         1944: Ministerstwo strachu (Ministry of Fear)

·         1945: Kobieta w oknie (Woman in the Window, The)

·         1945: Scarlet Street

·         1946: Cloak and Dagger

·         1948: U progu tajemnicy (Secret Beyond the Door)

·         1950: House by the River

·         1950: American Guerrilla in the Philippines

·         1952: Ranczo złoczyńców (Rancho Notorious)

·         1952: Na krawędzi (Clash by Night)

·         1953: Bannion (Big Heat, The)

·         1953: Blue Gardenia, The

·         1954: Human Desire

·         1955: Moonfleet

·         1956: While the City Sleeps

·         1956: Beyond a Reasonable Doubt

·         1959: Journey to the Lost City

·         1959: Tiger von Eschnapur, Der

·         1959: Indische Grabmal, Das

·         1960: Tysiąc oczu dr. Mabuse (Tausend Augen des Dr. Mabuse, Die)