Zgryźliwość kojarzy mi się z radością, która źle skończyła.
Historia sztuki - część XII - zagadka mezolityczna.
Koncepcja ta nie wyjaśniała jednak, skąd na Bliskim Wschodzie wzięli się ludzie, którzy przeszli tę neolityczną rewolucję.
Próbą wyjaśnienia tej kwestii jest interpretacja odkryć dokonanych na terenie tzw. żyznego półksiężyca, czyli terenów traktowanych jako kolebka rolnictwa.
W 1928 r. angielska archeolog Dorothy Garrod (1892-1968) odkryła na stanowisku w palestyńskiej jaskini Mugharet et-Tabun szczątki Neandertalczyka (z ok. 45.000 pne), a w Mugharet es-Skuhl 10 szkieletów ludzkich datowanych na 10.000-8.000 pne. W 1929 r. od doliny Wadi an-Natuf Garrod ukuła nazwę kultury natufijskiej traktując ją jako fazę przejściową między kulturami mezolitu i neolitu (ona również wprowadziła w 1938 r. pojęcie kultury graweckiej).
W jaskini Kebara na zboczach góry Karmel (koło Haify) w 1982 r. odkryto również szczątki Neandertalczyka (nazwanego "Mojżesz") pochodzące z ok. 60.000 pne, a w warstwie należącej do kultury natufijskiej odkryto kolejnych 17 szkieletów datowanych na okres 10.000-9.000 pne.
W okolicach Jerycha ślady pierwszych osiedli pochodzą z 9.500 pne, ale mur miejski powstał dopiero ok. 8.000 pne.
W Tell Abu Hueryra (północna Syria) odkryto ślady osiedla zamieszkiwanego przez 100-150 osób i datowanego na 9.500 pne.
W 1960 r., w jaskini Shanidar (północny Irak - góry Zagros) Ralph Solecki z Columbia University odkrył szczątki kilku szkieletów Neandertalczyków z ok. 60-80.000 pne.
Poza wymienionymi znaleziskami ani na terenie południowego Lewantu ani w Mezopotamii nie stwierdzono śladów homo sapiens z okresu 40.000-10.000 pne. Dopiero w X tysiącleciu pne pojawiły się tam społeczności zbieracko-myśliwskie tworzące pierwsze prowizoryczne osiedla drewniane.
Na tej podstawie wywnioskowano, że ok. 18.000 pne powstała w Palestynie trwająca do ok. 12.000 pne kultura kebaryjska (chociaż w jaskini Kebara odkryto szkielety późno-natufijskie), po niej wczesna kultura natufijska (12.500-10.800 pne) i późna kultura natufijska datowana na okres 10.800-9.500 pne, której centrum stanowiło najstarsze miasto świata Jerycho. Kultura natufijska miała zasięg aż do gór Taurus w Anatolii i północnej Mezopotamii, potem rozprzestrzeniała się na tereny środkowej i dolnej Mezopotamii przechodząc kolejno w neolityczną kulturę halafską i ubajadzką.